Demir Kapija
Demir Kapija (makedonski: Демир Капија od turskog: Demir Kapı = Željezna vrata) je grad u Povardarju, neposredno na ulazu Vardara u Demirkapijsku klisuru. U gradu živi 3.275 [1] stanovnika, od kojih su najbrojniji Makedonci. Sjedište je istoimene općine Demir Kapija, koja ima oko 4.545 stanovnika (po popisu iz 2002.)[1]
| Demir Kapija Демир Капија | |
|---|---|
|
| |
 Grb | |
| Osnovni podaci | |
| Država |  Severna Makedonija
|
| Opština | Demir Kapija |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo (2002) | 3.275 |
| Geografija | |
| Koordinate | 41°23′53″N 22°13′41″E / 41.398°N 22.228°E |
| Nadmorska visina | 202 m |
  Demir Kapija Demir Kapija (Severne Makedonije) | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski kod | 1442 |
| Pozivni broj | 043 |
| Registarska oznaka | DK |
Koordinate: 41° 23′ 53" SGŠ, 22° 13′ 41" IGD
Glavna privredna grana u gradu i okolini je zemljoradnja, posebno uzgajanje vinove loze, žitarica, povrtarskih kultura (crvena paprika) i tako dalje.
Od drugih privrednih grana zastupljene su vađenje peska i kamena za građevinarstvo.
Demir Kapija je važna železnička stanica i nalazi se neposredno na međunarodnom autoputu E-75.
Geografske karakteristike
urediReka Vardar je upravo kod Demir Kapije napravila sebi prolaz prema svom uviru u more u visokim kamenim stenama (do 220 m) - klisuru od 10 km koja počinje od Demir Kapije i završava kod mesta Udovo.
Najuži deo klisure je na njenom severnom delu kod mjesta Prosek.
Nakon izlaska iz klisure Demir Kapija (Željezna vrata), Vardar ulazi u ravničarski kraj Solunske nizije.
U kamenim stenama Demir Kapije nalazi se pećina Bela Voda sa svojom impresivnom dužinom od 955 m.
Danas su kamene stene Demir Kapije postale atraktivne slobodnim penjačima.
Demir Kapija je poznata po izuzetno visokim letnjim temperaturama, rekordna temperatura od +45,7 °C zabilježena je 24. jula 2007. godine.
Istorija
urediU okolini Demir Kapije postojalo je naselje već za antičkih vremena, pod grčkim imenom: Stenae (klisura). Danas na tom mestu postoji arheološko nalaziše Prosek.
Za rimskih vremena naselje Stenae izraslo je u grad, smješten u ravnici na ušću rečice Bošave u Vardar, neposredno pre klisure Prosek[2]. Grad je bio prosperitetan jer su se u njegovoj blizini nalazili rudnici gvožđa i bakra.
Za vreme kasne antike stanovnici Stenae napustili su svoj grad, koji je privredno potpuno zamro i preselili se na novu lokaciju, na Markov Grad, visok kameni brijeg koji dominira ulazom u klisuru Prosek. Tu je izgrađena utvrda velikog vojnog značenja, koja je trebala sprečavati varvarske prodore u Egejsku Makedoniju.
Pred kraj 12. vijeka Vizantijsko carstvo je toliko oslabio da je to iskoristio strumički vlastelin Dobromir Hrs te je priključio utvrdu Prosek svom posedu (oko 1186. ?). 1201 godine Vizantija je povratila vlast nad utvrdom Prosek, godinu kasnije utvrdom su ovladali Bugari. U 1207 godine Prosekom je vladao sevastokrator Strez, koji se odmetnuo od bugarske vlasti, na taj način je Prosek bio prestolnica velike kneževine koja je obuhvaćala celo Povardarje i Pelagoniju. Po Strezovoj smti (oko 1215) Prosek je pao u ruke Latinskog carstva, pa pod Epirsku despotovinu (1216), zatim su njime vladali Vizantija i Srpsko carstvo.
Turci su Prosek zauzeli najvjerojatnije oko 1385 godine[2].
Utvrda je izgubila značaj, a stanovnici se raselili. Umesto toga u neposrednoj okolini Proseka u 16. vijeku postoji prvi pisani trag o selu Demir Kapija.
Bivši jugoslavenski kralj Aleksandar Karađorđević posedovao je veliko poljoprivredno imanje sa vinarijom od 150.000 litara i letnikovac Kraljica Marija u Demir Kapiji. Za potrebe imanja 1928 godine otkupljeno je zemljište od 2700 hektara od tadašnjih turskih veleposednika Usni-bega i Mehmed bega. Jedan kilometar jugozapadno od imanja izgrađena je moderna ergela za uzgoj lipicanca (razgrađena je za vreme Drugog svetskog rata 1943. kad su konji prebačeni u ergelu Hostoun u Češkoj). Imanje je 1947 godine nacionalizirano i predano na upravljanje Poljoprivrednoj zadruzi Demir Kapija. Do 1995 imanje je bilo pod upravom poduzeća VV Povardarje, a nakon stečaja 2002 godine imanje je kupilo poduzeće Agrolin.
Demir Kapija se počela brže razvijati nakon izgradnje tadašnjeg Autoputa Bratstvo-Jedinstvo 1970-ih, današnjeg evropskog putnog pravca E75, pored grada.
Stanovništvo
urediNacionalni sastav po popisu iz 2002 godine bio je:[1]
| Broj | Postotak | |
| Ukupno | 3.725 | 100% |
| Makedonci | 3.161 | 96,52% |
| Albanci | 19 | 0,6% |
| Turci | 19 | 0,6% |
| Srbi | 16 | 0,4% |
| Romi | 16 | 0,4% |
| ostali | 26 | 0,8% |
Izvori
urediVanjske veze
uredi- Demir Kapija na stranicama cyber macedonia Arhivirano 2006-03-29 na Wayback Machine-u
- Demir Kapija na stranicama Go Macedonia Arhivirano 2006-05-18 na Wayback Machine-u
- Demir Kapija na stranicama slobodnih penjača Arhivirano 2006-05-12 na Wayback Machine-u
- Zanimljiv članak o dijalektu stanovnika Demir Kapije Arhivirano 2008-04-23 na Wayback Machine-u