Atlaske planine

Atlas
Dio
Položaj masiva Atlas u Africi
Dužina masiva:	2.500 km
Širina masiva:	km
Površina masiva:	km²
Najviši vrh:	Džabal Tubkal (4167 m)
Zaštićene oblasti:
Država:	Maroko  Alžir  Tunis

Atlas (berberski: idurar n Vatlas, arapski جبال الأطلس) je planinski masiv u Sjevernoj Africi, koji se proteže se uz obale Atlantskog oceana i Sredozemnog mora u duljini od 2.500 km, preko država Maroko, Alžir i Tunis. Džabal Tubkal, najviši vrh Atlasa, nalazi se na planini Tubkal u sjeverozapadnom Maroku i visok je 4.167 m. Atlas razdvaja Mediteran i atlantsko primorje od Saharske pustinje. Po gorama Atlasa žive uglavnom Berberi.

Masiv je svoje evropsko ime dobio po divu Atlasu iz grčke mitologije koji je na svojim leđima držao nebeski svod. Za starogrčke pisce Homera i Herodota, masiv Atlas predstavljao je zapadnu granicu svijeta.

Atlas je nabrano gorje, koje se formiralo tokom tri geološke ere Zemljine geološke prošlosti. Za vrijeme prve tektonske deformacije, izdigao se samo masiv Anti Atlas u paleozoiku (~300 milijuna godina), zbog sudara tektonskih ploča Sjeverne Amerike, Evrope i Afrike, koje su prije bile povezane.

Druga faza odvijala se tokom mezozoika (prije ~65 milijuna godina) kad se povećala i rastegla Zemljina kora i kad su se razdvojili kontinenti. Većina stijena dadašnjeg Visokog Atlasa bila su na dnu oceana u to vrijeme.

Konačno u razdoblju tercijara (prije ~65 milijuna do 1,8 milijuna godina), formirao se Atlas kakvog danas poznajemo, kad su se sudarile ploče Evrope i Afrike na južnom kraju Iberijskog poluotoka.^[1]Taj sudar je izgleda samo jedan od uzroka nastajanja Atlasa, kao i za zatvaranje Gibraltarskog tjesnaca i formiranja Alpa i Pirineja. Nedavne studije ukazuju na to da su procesi u dubini Zemljine kore možda odgovorni za uzdizanje Visokog i Srednjeg Atlasa.^[2][3]

Zbog sudaranja ploča Evrope i Afrike Atlas je još uvijek tektonski vrlo aktivan, na što ukazuju česti potresi, od kojih je najkatastrofalniji bio onaj u marokanskom Agadiru 1960. kad je poginulo 15.000 ljudi.^[4] U srcu masiva Tel Atlas leži grad Blida, koji danas ima 265.000 stanovnika, on je u 19. vijeku, dva puta porušen u katastrofalnim potresima. Alžirski grad Šalif od 235.000 stanovnika, pogodio je 1954., potres u kojem je poginulo 1.500 ljudi^[5], a 1980. potres jačine 7,3 stupnjeva po Richterovoj ljestvici, tad je poginulo 5.000 (u prvim izvještajima 20.000 ljudi).^[5]

Masiv Atlas se sastoji od pet masiva, koji su međusobno povezani, i mogu se podijeliti u četiri grupe od zapada prema istoku:

• Anti Atlas, Visoki Atlas i Srednji Atlas, koji se nalaze u Maroku
• Saharski Atlas u Alžiru
• Tel Atlas (Alžir, Tunis).
• Masiv Aures (Alžir, Tunis) na istoku, gdje se masivi ponovo spajaju.

Masiv Anti Atlas, dug oko 500 km, proteže se od Atlantskog oceana na jugozapadu Maroka prema sjeveroistoku do grada Varzazate i dalje istočno do grada Tafilalt. Na jugu graniči sa Saharom. Krajnja istočna točka masiva Anti Atlas su planine Džebel Saro koje se spajaju s masivom Visoki Atlas. Najviši vrh ovog masiva visok je 2.531 m.

Masiv Visoki Atlas leži u sredini Maroka, prostire se atlantske obale na jugozapadu, do marokansko-alžirske granice na sjeveroistoku u duljini od 700 km s nizom vrhova, od kojih njih deset ima veću visinu od 4000 metara.^[1] Kod atlantske obale na jugozapadu naglo se uzdiže od morske obale, dok je se na sjeveru kod Marakeša, blago spušta prema visoravni. Po Visokom Atlasu žive uglavnom Berberi po malim selima. Kod Marakeša je izgrađeno veliko umjetno jezero Lala Takerkust, za potrebe hidroelektrane.

Srednji Atlas je najsjeverniji masiv ove grupe, koji leži unutar Maroka. On se na sjeveru veže s masivom Rif, koji nije dio Altasa jer geološki pripada pirinejskim Betijskim Kordiljerima (Andaluzijsko gorje).^[1] Granica dva masiva je rijeka Sebu. S juga je povezan Visokim Atlasom (granica su rijeke Muluja i Um er-Rbija, a s istoka sa slijedećim masivom Tel Atlasom kod alžirske granice, Srednji Atlas nije toliko visok, makar i njegovi vrhovi imaju i preko 3000 metara.^[1]

Masiv Saharski Atlas je jugoistočni krak masiva Atlas, koji leži unutar Alžira. Iako ne tako visok kao Visoki Atlas, i on je impozantan sa svojim najvišim vrhom Džebel Ajsa od 2.236 m, koji je orjentir sjevernog ruba pustinje Sahare. Po Saharskom Atlasu padne nešto kiša i ima bolje uvjete za poljoprivredu od visoravni na sjeveru. Većina stanovnika Saharskog Atlasa su Berberi.

Glavni članak: Tel Atlas

Masiv Tel Atlas ili Mali Atlas dug je preko 1.600 km, i prostire se od Maroka, preko Tunisa do Alžira, paralelno s obalom Sredozemlja. To je najsjeverniji masiv iz altaske grupe koji se na zapadu spaja sa Srednjim Atlasom, a na istoku Alžira sa Saharskim Atlasom. Najviši vrh ovog masiva visok je 2.308 m. Kraj južno ovog masiva je visoravan, s brojnim jezerima za sezone kiša, koja za vrijeme suše postanu slana.

Masiv Aures prostire se od Alžira do Tunisa i predstavlja istočnu granicu Atlasa.

Atlas ima uglavnom sredozemnu klimu, zbog tog su ljeta jako vruća, dok se zimi vrhunci zabijele od gustog snijega na niskim temperaturama, i ostanu pokriveni snijegom veći dio godine, i tek se u ljeto otope, unatoč tome Atlas nema puno ledenjaka. Visoravan između masiva Tel Atlasa i Saharskog Atlasa, je klimatska barijera, gdje je prosječna ljetna temperatura oko 26 °C, a zimska oko 4 °C.

Na Atlasu žive i rastu brojne endemske životinje i biljke koje su jedinstvene u Africi, i sličnije su evropskim vrstama. Neke od tih vrsta su istrijebljene, ili su pred nestankom. Najpoznatiji primjerci su magot ili magrebski makoki (vrsta majmuna), atlaski medvjed (jedini afrički medvjed, koji je potpuno istrijebljen), berberski leopard, berberski jelen, berberska ovca, berberski lav (istrijebljen u prirodi), atlaski jazavac, sjeveroafrički slon (istrijebljen), Afrički tur (istrijebljen), kivijeova gazela, grivasti ibis, vodenkos, atlaska zmija, atlaski cedar, crni bor i alžirski hrast.

Atlas je bogat rudnim blagom, u gorju postoje velike naslage; željezne rude, olova, bakra, srebra, žive, halita, fosfata, mramora, antracita i gasa.

• Geologie des Atlas (de)