Crkva (građevina)

Dio serije članaka na temu Hrišćanstvo Kršćanstvo

Isus Hristos Rođenje · Krštenje · Učenje Smrt · Uskrsnuće Osnove Apostoli · Evanđelje · Crkva Historija Rano kršćanstvo · Oci · Sabori Ikonoklazam · Šizma · Križari Reformacija · Ekumenizam Tradicije Istočne Pravoslavlje · Drevnoistočne crkve · Sirijsko hrišćanstvo · Asirska crkva Zapadne Rimokatolici · Luterani · Reformisti · Anglikanci · Anabaptisti · Baptisti · Menoniti · Metodisti · Adventisti · Svetosti · Pentekostalci · Envagelici · Fundamentalisti · Liberali Netrinitarne Jehovini svjedoci · Pokret Svetaca Posljednjih dana · Unitarijanizam · Hristadelfijanci · Teologija Stvaranje · Pad · Grijeh · Sud Spasenje · Carstvo · Hristologija Trojstvo (Otac, Sin, Sveti duh) Biblija Stari zavjet · Novi zavjet Knjige · Kanon · Apokrifi Ova kutijica: pogledaj • razgovor • uredi

Za ostale upotrebe, v. Crkva (razvrstavanje).

Crkva je građevina namenjena obavljanju hrišćanskih verskih obreda. Crkva se sastoji iz tri dela:

• prvi deo gde se pale sveće koji se zove priprata;
• srednji deo koji se zove naos;
• oltar.

Unutar crkve nalaze se ikone i freske koje prikazuju svece.

Potreba za hrišćanskom arhitekturom je izrasla iz pravilnih susreta u prvim hrišćanskim privatnim kućama. U trenutku kada je veličina pojedinog društva prerasla privatne prostore u kojima se susretalo- počela je gradnja zgrada koje su bila namenjene za bogosluženja. Ka velikom zamahu u gradnji prostora za bogoslužbe došlo je posle milanskog edikta cara Konstantina I.

Prvi hrišćani su bili isto tako kao Isus Hrist stanovnici Palestine i njihove bogoslužbe su se odvijale u jerusalimskom hramu u mesnim sinagogama. Hramsko bogosluženje je sadržavalo ritual čiji je deo bila žrtva, računajući žrtvu životinja za greh. Novi zavet ima mnogo mesta koja pokazuju na učešće u hramskim bogosluženjima. Na hrišćansku bogoslužbu imalo je uticaj naročito sinagogalno bogosluženje jer sve do sadašnje liturgije u većini crkvi polaze od upravo sinagogalnog uređenja takovih religijskih susreta.

O nastanku sinagoge ne znamo mnogo, ali se smatra da se razvila iz javnih bogosloženja tokom izgona iz Vavilona u 6. veku pne. Ovo bogosluženje nije imalo žrtvu već samo čitanje iz "Tore" i "proroka" sa obrazlaganjima. Na nekim mestima se ovakovi obredi odigravaju u privatnim kućama, dok je na drugim mestima to bio povod za nastanak velelepnih građevina. Na takovim bogosluženjima je po jevanđeljju uzeo učešće i Isus. U ovakovoj praksi su učestvovali i nastavili je i prvi hrišćani ali je posle prvog židovskog rata došlo do odeljivanja sinagoge i crkve, koja se sve više sastojala od nejevreja.

Zabeleženo je da su hrišćani u Aleksandriji u 1. veku imali kućne crkve:

„U svakom domu postoji svešteno mesto koje nazivaju svetilištem ili manastir. Tamo, izdvojivši se, oni vrše tajne koje označavaju pobožan život; tamo ne unose piće, ni hranu, niti bilo šta drugo što je potrebno za telesno, nego pisma zakona i proroka, himne i ostale knjige, zahvaljujući kojim se vera umnožava i usavršava..." ^[1]

Sirijski grad Dura-Evropos na zapadnoj obali Eufrata na rimskoj granici bilo je opsedano Partima 257. god. I tom prilikom je uništena unutrašnjost grada ali je bila sačuvana crkva i sinagoga koje su ukraćene zidnim slikarstvom i obe su zgrade bile promenjene iz privatnih kuća. Crkva u Dura-Evropos ima prostorije za davanje krsta sa velikom krstionicom.

Sa milanskim ediktom i izrazitom potporom koju je Konstantin I dao crkvi doško je do velikog zamaha u gradnji crkvene arhitekture koja je postala uzor za nastupajuće vekove i ostavila je stope u hrišćanskoj arhitekturi do današnjih dana. Ka klasičnim bazilikama koje su sagrađene u Rimu spadaju bazilika svetog Ivana povodno dedikovana kao bazilika Spasitelja, bazilika Sv. Petra i bazilika Sv. Pavla izvan zidina. Grad Rim je daljim bazilikama bio u doba starog i u početku srednjeg veka, sasma zapunjen. Dalji gradovi u kojima je došlo do velike ekspanzije u gradnji bazilika spadala je i Ravena u 5. veku i tu se nalaze bazilika San. Vitale i bazilika Sant Apoliner.

Istočni tip crkve na osnovi grčkog upisanog krsta sa kupolom u sredini ima svoj početak u izgradnji grada Konstantinopolja i naročito izgradnja hrama Aja Sofija koja je utičala na izgradnju istočnih tipova crkava sve do današnjih dana.

U zapadnoj Evropi u toku srednjeg veka formirali su se arhitektonske forme crkava u izrazito dva stila. Prvi od njih je romanski stil koji je radio sa prostim polukružnim lukom. Svoje ime vuče iz antičkog Rima a sam izgled ovih romanskih crkvi je prost i jednostavan i zidne površine nisu naročito dekorisane. Drugi od stilova koji se razvio je gotika koja je izbrušena arhitektonska umetnost i koja upotrebljava izlomljeni luk kao osnovni elemenat u izgradnji. Ovaj stil je karakterističan najme za katedrale. Izgled crkve je velelepan i odvodi poglede u visinu. Nove vrste lukova su omogućavale odvažnije konstrukcije svodova i veće strukturisane zgrade. Za gotiku su karakteristični oslikani zidovi i velike staklene površine koje su ispunjene vitražima.

Posle gotike i njene mističnosti kao i negaciji zemaljskog sveta otkriva se vrednost i forma antike i nalaze se mirne i uravnotežene renesansne forme koje u osnovi ne donose nove tipove sakralne arhitekture i još uvek se tu javlja bazilika kao tip objekta koji se primenjuje i u današnje vreme dok se dekoracija oslanja na inspiracijama u antičkoj umetnosti. Nasuprot tome se u doba baroka javljaju čulno najučinkovitija rešenja kako u prostornim shvatanjima tako i u vajarskoj i slikarskoj dekoraciji sakralne arhitekture toga doba u interesu propagande protireformacije kao i vezivanja masa za crkvu kada ljudska težnja da ispuni prostor dolazi do svoga najvećeg uticaja.

U 19. i 20. veku crkva teži da zadrži svoje uticaje pored ostalog i gradnjom velikih crkvenih objekata u kojim se iskorištavaju najmodernije konstrukcije za gradnju i metode kao što su armirane betonske konstrukcije, elektroakustike i klimatizacije. Na nekoliko iznimnih slučajeva radi se po pravilu na neuspela rešenja i eklekticističkim rezultatima iz srednjovekovnih rešenja bez doprinosa da se razvija savremena arhitektura.

Pravoslavna arhitektura ima liturgično značenje, simboliku same liturgije. Istorija crkvene arhitekture je duga i ostavila je veliku raznolikost nacionalnih izraza i stiliva, zavisno od vrmena u kome su crkve nastajale. Svim pravoslavnim hramovima, zajednička je ideja da je "hram mesto na kome, kroz učestvovanje u svetoj liturgiji crkve, mi ulazimo u zajednicu sa carstom Božijim". Pravoslavni hramovi se obično dele na tri dela:pripratu ili predvorije (narteks), srednji deo hrama-brod (naos) i oltar. Sva tri dela su često ukrašena freskama i ikonama, od kojih su često mnoge od izuzetne umetničke vrednosti, kao na primer freska Beli anđeo. U pravoslavlju se smatra da crkva ne treba da postane svrha samo kao građevina, već da mora da nam pomogne da izgradimo duhovnu vezu sa Bogom.

Hrišćanski hramovi se postavljaju u pravac istok-zapad. Istočni deo hrama je oltar (katoličke crkve su okrenute prema zapadu, pa tako da je kod njih oltar na zapadu). Smatra se da je to najsvetiji deo hrama. U oltaru se nalazi :časna trpeza-presto, proskomidija i đakonik.na časnoj trpezi se moraju nalaziti:antimins, Sveto Jevanđelje, krst, darohranilica u kojoj se nalaze čestice za pričešćivanje bolesnika, mironosnica-potrebna za sveto krštenje, čiraci sa svećama, kandilo i službenik. Proskomidija je mesto u oltaru, gde se čuva sve što je potrebno za bogosluženje:putir, diskos, koplje, kašičica, odela za službu... Naziv đakonik je nastao otuda što je đakon zadužen da se stara oko pomenutih predmeta.

Glavni članak: Oltar

U delu hrama pred oltarom, obično odvojenim sa jednim ili dva stepenika od naosa crkve, se nalazi pevnica, severna i južna. U malim crkvama se ponekad nalazi samo jedna. Za pevnicom u toku bogosluženja se nalaze pojci koji aktivno učestvuju na službi. Odgovaraju na jektenije, pevaju ili čitaju određene crkvene tekstove.Kako je propisano tipikom.

• 
  Bazilika svetog Petra u Rimu, najveća crkvena građevina na svetu.^[2]
• 
  Hram Svetog Save, najveći pravoslavni hram na svetu.
• 
  Tipična američka protestantska crkva, Severna Karolina, SAD.
• 
  Jedina crkva vetrenjača na svetu, Surej, Engleska.^[3]

Crkvena arhitektura označava arhitekturu hrišćanskih crkava. U sebi spaja širok raspon verskih i svetovnih umetničkih stilova koji su uticali na razvoj izgleda i konstrukcije crkvenih zgrada od postanka hršćanstva do danas.

Crkva je građevina za obavljanje hrišćanskih obreda. Najstariji tip je bazilika, po uzoru na rimske bazilike. Počele su se graditi u 4. veku Imale su najčešće tri broda odeljena stupovima, i galeriju, apsidu i ulazni deo (atrijum). Između apside i uzdužnih brodova je poprečni brod (transept) i crkva dobija oblik tzv. latinskoga krsta. Na Istoku (Sirija) pojavljuju se tornjevi. Grade se otpočetka spomen-crkve nad grobovima mučenika i na svetim mestima. U 6. veku u vizantiskoj arhitekturi prevladava tip kružne građevine s kupolom (Aja Sofija u Carigradu).

Kao stilsko razdoblje u zapadnoevropskoj umetnosti od ranog srednjeg veka do 11. veka pojavila se predromanika, koja spaja antiku i rano hrišćanstvo s novonastalim prilikama nakon propasti Rimskog Carstva i stupanja na evropsku pozornicu novih, dotad barbarskih naroda.

Oko godine 1000. nastupa romanika koja traje do oko 1250., i širi se celom Europom posredstvom benediktinaca. Crkve zadržavaju oblik latinskoga krsta, zidovi su masivni, a glavna su obelježja jednostavnost i logičnost konstrukcije te bogata horizontalna raščlanjenost.

U 13. veku u Francuskoj se razvija gotika, nov stil s novim načinom gradnje, osebujnim šiljastim lukovima i izduženim svodovima. Povećava se broj brodova i apsida, javljaju se stupovi i lukovi (kontrafore) te veliki prozori s vitražima.

Potkraj 14. veka razvija se u Italiji renesansa, koja se oslanja na antičke uzore (polukružne lukove, stupove s kapitelima, kanelurovanje pilastere itd.). Prvi put se javno ističu arhitekte.

U 16. veku renesansa prelazi u barok, koji traje do 18. veka i poklapa se protivreformacijom. Ističe se raskoš i bogatstvo, ujedinjuje se arhitektura, vajarstvo i slikarstvo. Karakteristike su bogatstvo dekoracija, bujnost i nemir u prikazima te naglašena plastičnost Stil koji sledi u završnoj fazi baroka naziva se rokoko.

Posle klasicizma, koji se ogleda u jednostavnosti klasičnih grčkih i rimskih oblika i motiva, a traje od otprilike sredine 18. veka do prve četvrtine 19. veka preovladava vraćanje na staro – neoromanika, neogotika i neorenesansa. Tek u 20. veku prestaje taj eklekticizam i nastaje moderna arhitektura, sa slobodnim i maštovitim oblicima.

Stil druge polovice 20. veka i početka 21. veka diskretno evocira neoklasicizam. Glavna odlika je postmoderna jednostavnost, ogoljenost i siromaštvo oblika. Koriste se novi materijali: čelik, staklo, beton.

• Spisak najviših pravoslavnih crkava i zvonika

• Računarski program "Osvećenje vremena", Bit projekt-Beograd, 1999.
• Delom ili u potpunosti prema članku u češkoj Vikipediji

• Church from the Catholic Encyclopedia
• Churches Encyclopedia Arhivirano 2010-01-10 na Wayback Machine-u
• United Status Church Directory (All Denominations) Arhivirano 2012-12-16 na Wayback Machine-u
• [1] Archeologist discover first Church