Carl Sagan

Carl Edward Sagan est nàsciu su 9 donniasantu 1934 in New York, me in Brooklyn, de una famìlia ebràica de arrexinas russas.^[1]

At tentu una sorri, Carol, e sa famìlia at bìviu in unu apartamentu modestu acanta de s'Ocèanu Atlànticu, in Bensonhurst, unu bixinau de Brooklyn. Segundu Sagan su babbu e sa mama suus fiant Ebreus Riformaus, sa prus liberali de is tres currentis principalis de s'ebraismu modernu. Siat Carl siat sorri sua cuncordant chi su babbu insoru no osservàt meda sa traditzioni religiosa, mentris sa mama "de seguru creiat in Deus, e fiat ativa in su tèmpiu... e serbiat sceti petza kosher".

Laureau in fìsica, s'est specializau in astrofìsica in s'Universidadi de Chicago, innui at cunsighiu su Ph.D in su 1960. In s'interis de su stùdiu, at passau tempus traballendi in su laboratòriu de su genetista Hermann Joseph Muller.

De su 1962 a su 1968 at traballau in su Smithsonian Astrophysical Observatory me in Cambridge, Massachusetts.

In sa Cornell University, Sagan at deretu apustis su Laboratòriu po is stùdius planetàrius e comenti docenti, at donau cursus de pensamentu crìticu finsas a sa morti sua. Mancai is scannus a disponimentu po dònnia semestri fessint sceti 20, custus curus contànt centenas de iscritus a s'annu. Apustis de sa morti de Sagan, is curus funt stètius cancellaus e ddus at torrau a incumentzai su Dr. Yervant Terzian sceti in su 2000.

Sagan fiat unu studiosu apassionau meda de is mistèrius de Marte: su bisu mannu suu fiat su sbarcu de s'òmini in su Praneta Arrùbiu, chi fiat seguru chi podessit acuntessi in pressi.

Est stètiu punteri de s'esobiologia, consulenti de sa NASA po is prus missionis planetàrias americanas de importu e imbenteri de su progetu SETI. Est stètiu issu, impari cun Frank Drake, a fai ponni in sa sonda Pioneer 10 sa targa famada chi portat su "saludu" de su gèniri umanu a intelligèntzias alienas chi dd'agatessint elaborendi-ndi su messàgiu in informatzionis elementaris chi membrus de un'arratza extra-terrestri iant a podi cumprendi, e finsas de su Voyager Golden Rècord, prus cumplessu e carrigau me is sondas de su Programma Voyager.

Scridori primorosu e cunferentzieri sientìficu, at bintu in su 1978 su Prèmiu Pulitzer po su sàgiu cun The Dragons of Eden: Speculations on the Evolution of Human Intelligence.

In su 1980 at fundau cun Bruce Murray e Louis Friedman sa Planetary Society, una sotziedadi chena fini de lùcuru, cun sa punna de ispirai is pòpulus de sa Terra a esplorai àterus mundus, cumprendi su nostu, e circai vida in àteru logu. S'organizatzioni arregollit oi prus de 100.000 membrus amantiosus de aventuras spatzialis e de s'esploratzioni de su Sistema Solari. S'est ocupada in prus de creai unu DVD chi cuntenit finsas unu messàgiu de Carl Sagan a abisiteris martzianus, chi po imoi s'agatat in sa sonda Phoenix, aterrada asuba de Marte in su maju de su 2008.

Est mortu su 20 de idas 1996 me in su Fred Hutchinson Cancer Research Center de Seattle de prumoniti, a s'edadi de sesantaduus annus, a pustis de una batalla longa e difìcili contra a unu cancru emàticu, sa mielodisplasia, chi at bòfiu puru tres trapiantus de maoddu òsseu. Su corpus suu est interrau me in su Lakeview Cemetery de Ithaca.

Me is annus sessanta e setanta at collaborau cun sa NASA po is missionis de is programas Mariner, Voyager e Viking.

Su contributu de Sagan est stètiu de importu mannu po sa scoberta de is temperaduras artas de su terrenu de su praneta Vènere; segundu Sagan su terrenu de Vènere fiat sicu e callenti meda, a s'imbressi de sa màgini de unu paradisu galanu chi àterus pensadoris iant imaginau. Studiendi is emissionis arràdiu de Vènere, Sagan at cumprèndiu chi in su praneta ddoi est una temperadura superfitziali de giai 500°C, dèpida de seguru a s'efetu serra mannu, arresurtau cunfirmau in su 1962 de sa sonda NASA Mariner 2, chi Sagan etotu iat collaborau a progetai.

Sagan est sètiu intra is primus a ipotisai chi asuba de una de is lunas de Saturnu, Titanu, ddoi podessint essi ocèanus cun cumpostus lìcuidus, e chi asuba de Europa, una luna de su praneta Giove, ddoi fessint ocèanus de àcua lìcuida asuta de una crosta grussa de astra. Custu iat a donai a Europa sa possibilidadi de ospitai formas de vida.^[2] S'esistèntzia asuta de s'astra de Europa de un'ocèanu de àcua est stètia cunfirmada de sa sonda Galileu.

Sagan, pensendi a sa chistioni de sa possibilidadi chi sa vida extra-terrestri si potzat agatai a discansu in su spàtziu, at progetau una sèrie de esperimentus me is ùrtimus annus otanta impreendi is trastus de sa sonda Galileu etotu de acumpriri in s'interis de sa primu propassada in bòlidu de sa Terra de sa missioni in su mesi de idas de su 1990. Apustis de s'achirimentu e s'elaboratzioni de is datus, Sagan at fatu una publicatzioni in s'arrevista Nature in su 1993 innui at presentau is arresurtaus de is esperimentus formulendi is "critèrius de Sagan po sa vida", chi sa sonda Galileu apustis at agatau, est a nai:^[3]

• assupamentu forti de luxi in s'estremidadi arrùbia de su spetru visìbili (pruschetotu asuba de is continentis), causada de s'assupamentu de sa clorofilla in sa fotosìntesi de is matas.
• assupamentu in su spetru de s'ossìgenu molecolari, comenti arresurtau de s'atividadi de is matas.
• assupamentu in su spetru de s'infrarrùbiu provocau de su metanu in cantidadi de 1 micromole po mole.
• trasmissioni de undas arràdiu moduladas a banda strinta, chi no podint acudi de peruna orìgini naturali.

Sagan in prus at contribuidu a arresolvi s'enigma de sa fumantza arrùbia osservada asuba de Titanu, cumprendendi chi fiat fata de molèculas orgànicas cumplessas chi proint in su terrenu de sa luna de Saturnu. At contribuiu cun àteras ideas chi tocant is atmosferas de Vènere e Giove e su ciclu stagionali asuba de Marte. Sagan at stabilèssiu chi s'atmosfera de Vènere est callenti e densa meda, cun pressionis chi crescint in manera progressiva finas a su terrenu.

Cunsideràt su calentamentu globale dèpidu a s'efetu serra comenti a un'amanetzu sèmpiri prus mannu creau de s'Òmini, pretzisu a su svilupu naturali de Vènere comenti praneta caldiau, malu a ddoi bivi, po mèdiu de un'efetu serra fuiu a su controllu.

Sagan comentisisiat est prus famau po sa circa sua apitzus de possìbili esistèntzia de vida extra-terrestri e civiltadis alienas, inclùidas produtzionis sperimentalis de amminoàcidus partendi de cumpostus chìmicus simpris po efetu de un'aparada a is radiatzionis, sperimentus chi ammentant meda su de Miller-Urey po s'atzioni anàloga de is scàrrigas elètricas de su sperimentu e de is radiatzionis^[4] me is cumproaduras de Sagan. Partendi de custus presupostus, innui gràtzias a s'atzioni de scàrrigas elètricas in sa formatzioni de amminoàcidus orgànicus, Sagan e su collega suu Edwin Ernest Salpeter de sa Cornell University ant spricuau apitzus de sa possibilidadi de vida me is nuis de Giove, sendi chi s'atmosfera de su giganti gassosu est arrica de molèculas orgànicas. Is tres organismus ipotèticus asuba de Giove funt stètius definius de Sagan e Salpeter de pari a pari "galligiadori", "sparafundadoris" e "cassadoris" (in lìngua inglesa, floaters, sinkers e hunters), e funt stètius immaginaus che creaduras pretzisas a bullucas mannas meda chi si movint po propulsioni, boghendi s'èliu atmosfèricu.^[5][6][7]

Impari cun is collegas J. B. Pollack e R. M. Goldstein at fatu stùdius radar de importu apitzus de su praneta Marte. De su stùdiu de sa variatzioni osservada de sientziaus medas de su colori de su terrenu de Marte, Sagan at concruidu chi custa variatzioni de colori no fiat stagionali o dèpida a su ciclu de sa vegetatzioni comenti medas creiant, ma de mudamentus de su prùinu causau de temporadas de arena.

 

Est stètiu Sagan impari cun Frank Drake a fai ponni in sa sonda Pioneer 10 sa targa famada. Si tratàt de figuras disinnadas asuba de placas comemorativas in allumìniu anodizau cun oru chi funt stètias postas asuba de is sondas Pioneer 10 e Pioneer 11, de pari a pari in su 1972 e in su 1973, in s'eventualidadi chi is duas sondas fessint agatadas de èssiris extra-terrestris.^[8] Custas placas amostant is màginis nudas de un'òmini e una fèmina, cun sìmbulus vàrius a oru chi depint fruniri informatzionis in contu de s'orìgini de is sondas, comenti: sa transitzioni iperfini po càmbiu de spin de s'idrògenu nèutru, su nùmeru binàriu unu, sa positzioni de su Soli relativa a su centru de sa galàssia, unu diagrama schemàticu de su sistema solari e a ùrtimu, a palas de is figuras de is umanus, est rapresentadu su cuntornu de sa sonda Pioneer in sa pròpiu scala, aici sa mannesa de is umanus podit essi deduida mesurendi sa navedda.

Is sondas Pioneer funt stètius is primus ogetus fatus de umanus a biagiai concas a is regionis esternas de su sistema solari.^[9] Is targas funt fissadas afaci de is suportus de is antennas in una positzioni chi ddas amparat de s'erosioni de su prùinu interstellari.

In su 1977 ant fatu sa pròpriu cosa cun su Discu de oru de is Voyager (Voyager Golden Rècord), elaborendi unu messàgiu prus complessu arregistrau in unu discu fissau a is sondas Voyager, chi cuntenit sonus e filmaus.

 

Su Discu de oru de is Voyager est unu discu po grammòfonu insertau me is duas sondas spatzialis de su Programma Voyager, incumentzau in su 1977, chi cuntenit sonus e màginis arratzadas po arrapresentai sa variedadi de vida e cultura de sa Terra. Est pensau po calisisiat forma de vida extra-terrestri o po s'umanidadi de su benidori chi ddu potzat agatai. Sa sonda Voyager at a impreai 40.000 annus po arribai acanta de un'àteru steddu.

 

Sa probabilidadi chi siat agatau de calincunu est pitica meda, cunsiderata s'estensioni de su spàtziu interistellari. Un'agatada sua de una civiltadi allena at a podi acuntessi in unu benidori a tesu meda. S'imbiu suu est difatis prus una faina simbòlica chi no una tentada bera de comunicai cun formas de vida extra-terrestris.

Sagan est stètiu su presidenti de su comitau chi at sceberau is càpius de is arregistratzionis chi is sondas de su Programa Voyager ant bitiu cun sei in unu discu arregistrau de ràmini e placau de oru (su Voyager Golden Record) chi cuntenit màginis e sonus de sa Terra. Is istrutzionis po ligi is arregistratzionis funt trapadas asuba de sa cobertedda de su discu, miticoi "calincunu dd'agatessit". Su discu cuntenit una variedadi de 115 màginis e unu nùmeru mannu de sonus naturalis, comenti is chi funt prodùsius de undas, de su bentu, de tronus e boxis de animalis, comenti a su cantu de pillonis e su de is balenas. Cun custus est stètia posta mùsica de culturas e èpocas diferentis, saludus de bividoris de sa Terra in 55 lìnguas e unu messàgiu de su presidenti de is U.S.A. Jimmy Carter e de su Segretàriu generali de is Natzionis Aunidas Kurt Waldheim. Apustis de is crìticas arricias de sa NASA in contu de s'insertada me is placas de su programma Pioneer de sa màgini de unu corpus de òmini e de fèmmina nuus, s'agentzia spatziali no at permìtiu a Sagan de ndi ponni àterus. Is saludus in lìnguas diferentis incumentzant cun s'acàdicu, fueddau de is Assiris unus 5.000 annus a oi, e acabant cun sa Limba wu, fueddada oindii in Cina.

 

Sagan at abetiau cun sa NASA po otenni de is sondas Voyager is màginis Ritratu de Famìlia e Pale Blue Dot, fatas de sa sonda Voyager 1 chi afigurant de pari a pari su sistema solari e sa Terra. In sa foto pigada de sa sonda a ses milliardus de chilòmetrus a tesu de s'òrbita de Plutone, sa Terra est amostada comenti a unu "puntu asulu pàllidu".

Sagan tentiat talentu mannu po sa spainadura, chi poniat a servìtziu de sa sièntzia e de is progetus chi issu sighiat. S'abilidadi de Sagan in su trasmiti is ideas suas at permìtiu a medas de cumprendi mellus su cosmu. Intra su 1978 e su 1980, cun sa collaboratzioni de sa pobidda Ann Druyan e de Steven Soter, at scritu, prodùsiu e presentau Cosmos, documentàriu televisivu in treixi capìtulus de sa PBS.

Cosmo coberriat un'impari mannu de argumentus sientìficus chi andant de s'orìgini de sa vida a sa prospetiva de su logu nostu in s'Universu. Sa sèrie est stètia posta in direta sa prima borta de sa PBS in su 1980, bincendi un'Emmy e unu Peabody Award. De insandus est stètia trasmìtia in prus de 60 paisus e bida de prus 500 millionis de personis, faendi-ndi su programa prus biu de sa stòria de sa PBS.^[10][11]

Sagan in prus at scritu lìurus de spainadura sientìfica, comenti: Cosmos chi aprofundit unus cantu temas de sa sèrie TV omònima e chi est bessiu su prus lìburu bèndiu de spainadura sientìfica publicau in inglesu; The Dragons of Eden: Speculations on the Evolution of Human Intelligence, chi at bintu unu Prèmiu Pulitzer; Broca's Brain: Reflections on the Romance of Science^[12]. Sagan at scritu finsas su romanzu de fantasièntzia Contact, innui s'imàginat chi siat arriciu unu messàgiu alienu bènniu de su steddu Vega, e chi custu donit s'inghitzu a unu progetu internatzionali po fraigai su sistema de trasportu descritu in su messàgiu. Sagan no at bìviu finas a biri in su 1997 sa trasposidura cinematogràfica de su romanzu suu, chi at bintu su Prèmiu Hugo in su 1998 in sa categoria po sa mellus rapresentatzioni dramàtica.

In su 1994 at scritu sa sighidura de Cosmos, Pale Blue Dot: A Vision of the Human Benidoras in Space, chi in su 1995 est stètiu sinnalau comenti primorosu de su New York Times, Sagan at scritu in prus una presentada po su campioni de bèndidas de Stephen Hawking A Brief History of Time: From the Big Bang to Black Holes. Sagan fiat connotu, in prus chi po is òperas suas de spainadura sientìfica, po su traballu suu po amellorai sa cumprensioni de sa sièntzia po su pùblicu e po s'opinioni sua in contu de su sceticismu sientìficu e contra a is pseudo-sièntzias.

 

Me is ùrtimus annus suus, Sagan at amparau sa creatzioni de un'organizatzioni po sa circa de ogetus acanta de sa Terra (NEO, asteròidis, cometas, e àterus) chi dd'iant a podi corpiri.^[13] Candu ant cunsillau sa creatzioni de bombas nuclearis fortis de impreai pro cambiai s'òrbita de custus ogetus, Sagan at propostu su "Dilema de sa cansada": chi nosu creaus sa capatzidadi de desviai un'asteròidi a largu de sa Terra, duncas creaus finsas sa capatzidadi de desviai un'asteròidi concas a sa Terra - frunendi a malintentzionaus un'ordìnniu de s'apocalissi.^[14][15].

A giòvunu at pigau parti a unu stùdiu, su Project A119, po s'impreu de un'arma nucleari asuba de sa Luna.

Su pensamentu mannu de Sagan apitzus de su spèrdiu potentziali de sa civiltadi umana in un'olocàustu nucleari dd'at fatu bessiri prus ativu in polìtica, pruschetotu in s'oposidura a s'afortiamentu de sa cursa a is armas nuclearis asuta de su presidenti Ronald Reagan.

In su peus momentu de sa Gherra frida Sagan fiat interessau a su sfortzu po informai a su pùblicu apitzus de is efetus de una gherra nucleari candu unu mollu matemàticu de su clima at sugeriu chi unu scàmbiu nucleari mannu iat ai pòtziu sciusciai s'echilìbriu dilicau chi permitit sa vida in sa Terra (ierru nucleari).^[16]

In su martzu 1983, Reagan at annuntziau unu progetu multimilliardàriu de defensa contra a unu possìbili atacu nucleari sovièticu, sa Strategic Defense Initiative, connotu comenti "Gherras stellaris". Sagan s'est postu contra a custu progetu, narendi chi fiat impossìbili a svilupai unu sistema cun sa precisioni bòfia, inùtili mancari caru poita ca si podiat superai a discansu cus sistemas prus baratus e concruendi chi su fàbricu de unu sistema de difesa de aici iat ai destabilizau s'echilìbriu nucleari intra Stadus Aunius e Unioni Soviètica, sciuscendi sa possibilidadi de unu disarmu nucleari.

Sagan fiat scrèdulu in tema de religioni. In un'artìculu famau suu, Ddoi at unu dragu in sa cocera mia, amonestendi contra is finalismus fàcilis e sa pretesa de bolli crei a càncua cosa sceti poita ca no fait a ndi cumproai s'inesistèntzia; po mèdiu de sa stòria de un'òmini chi narat de tenni un'animali mitològicu in su garaxi chi no lassat arrastu perunu po essi agatau, acrarat chi cun custas sterrinas s'iat a podi cumproai calichisiat cosa. Sagan arrepetit duncat chi su deveri de sa proa tocat a su chi afirmat s'esistèntzia de càncua cosa e no a chini ddu denegat (Bertrand Russell iat giai descritu su problema in sa teorìa famada sua de sa Teiera de Russell), arrexonamentu basau apitzus de su cuncetu poperianu de farsificabilidadi de una teoria.

Sagan at scritu a fitianu in contu de sa religioni e su raportu chi portat cun sa sièntzia, espressendi su sceticismu suu apitzus de su cuntzetu comunu de Deus^[17]:

  Mancai scrèntili in contu de religione, Sagan at sèmpiri negau de essi àteu, narendi chi:

  Sagan si naràt anniòsticu.^[18]

Sagan fiat interessau a is arrelatas apitzus de is UFO, assumancu de su 1964, candu nd'at arrexonau cun Jacques Vallée.^[19] Mancai scrèdulu po is arrespustas straordinàrias a sa chistioni UFO, Sagan pensàt chi is sientziaus iant ai dèpiu studiai custu "fenòmenu", assumancu po s'ìnteressu de su pùblicu in s'argumentu.

Stuart Appelle, studiosu de su fenòmenu UFO e de is rapimentus alienus, osservat chi Sagan "at scritu a fitianu in contu de is chi issu cunsideràt faddinas lògicas e empìricas de sa chistioni UFO e de is rapimentus alienus. Sagan arrefudàt una spricadura extra-terrestri a su fenòmenu UFO, ma creiat chi esistiant benefìtzius siat empìricus siat pedagògicos chi beniant de su stùdiu apitzus de is UFO, e chi duncas su sugetu fiat un'argumentu legìtimu de stùdiu."^[20]

In su 1966 Sagan est bessiu membru de sa Cummissioni Ad Hoc po sa Revisioni de su Progetu Blue Book, s'imbistigu apitzus de is UFO de s'U.S. Air Force. Sa cumissioni at averiguau chi su Progetu Blue Book fiat carestosu comenti stùdiu sientìficu e at arrecumandau s'istitutzioni de unu progetu de circa universitàriu po analisai su fenòmenu UFO in manera sientìfica. S'arresurtau est stètiu sa creatzioni de sa Cumissioni Condon (1966–1968), ghiada de su fìsicu nucleari Edward Condon, chi in s'arrelatu finali at nau chi is UFO, chena de fai contu de ita podiant essi deaberus, no fiant un'amenatza a sa seguràntzia natzionali.

Su sotziòlogu americanu Ron Westrum at scritu chi "Su puntu prus artu de su tratamentu de sa chistioni UFO a banda de Sagan est stètiu su cunvènniu de s'AAAS de su 1969. Is participadoris ant apòrriu una variedadi manna de opinionis apitzus de s'argumentu, includendi espertus de UFO comenti James McDonald e J. Allen Hynek e puru scrèdulus comenti is astrònomus William Hartmann e Donald Menzel. Sa lista de is arreladoris fiat echilibrada, e custu atòbiu est acontèssiu gràtzias a Sagan, mancai Edward Condon apat fatu pressioni contrària".^[19] Cun su fìsicu Thornton Page, Sagan at publicau is testus de is cunferèntzias fatas a su cunvènniu, e de is debatas chi funt sighidas, in su 1972 cun su tìtulu UFOs: A Scientific Debate. Unus cantu lìburus de Sagan (e finsas un'episòdiu de Cosmos) esàminant sa chistioni de is UFO, chi segundu Sagan teniant bisura in parti religiosa po calincunu de su pùblicu.

Prus bortas me is scritus suus Sagan at argumentau chi sa possibilidadi chi un'astronavi extra-terrestri bìsitit sa Terra est pitica meda. Comentisisiat, Sagan creiat possìbili s'ipòtesi chi is pensamentus po sa Gherra Frida iant contribuiu a intzulli unus cantu guvernus a trampai a is tzitadinus in contu de is UFO, e chi "calincunu arrelatu e anàlisi apitzus de is UFO, e forsis paperis grais, siant stètius fatus segretus a su pùblicu chi pagat is contus ... est tempus chi custus documentus siant declassificaus e postus a disponimentu de totus." Sagan at nau perou chi no ddoi fiat nisciuna evidèntzia forti chi is alienus apant mai bisitau sa Terra, ni oi ni de diora.^[21]

Sagan stètiu unu de is fundadoris de su progetu SETI, acrònimu de Search for Extra-Terrestrial Intelligence (Circa de abistesa extra-terrestri), unu progetu dedicau a sa circa de vida, e pruschetotu vida intelligenti, in su cosmu po mèdiu de rilevamentus arràdiu e òticus.

Sagan creiat chi segundu s'ecuatzioni de Drake fadessit a suponni s'esistèntzia de civiltadis extra-terrestris medas; sa farta de inditus chi cunfirmant custa ipòtesi (paradossu de Fermi) dda interpretàt comenti dèpida a su tèrmini L de s'ecuatzioni, su tempus chi passat intra candu una civiltadi incumentzat a produsi undas arràdiu, e duncas bessit "visìbili", a candu morit, ipotisendi chi is civiltadis tecnològicas acabant sciuscendi-si chitzi a solas, incapas po incuinamentu, gherra nucleari o subrapopulamentu.

Custus cunsiderus dd'ant fatu impenniai a spainai in mesu a su pùblicu sa cunsièntzia e su perìgulu de is mèdius e cumportamentus chi sa genia umana podiat impreai po sperdi a sola, sperendi de podi evitai custu destinu.

Su SETI s'òcupat finsas de s'imbiu a su spàtziu de messàgius concas a civiltadis extra-terrestris ipotèticas, comenti a su messàgiu famau de Arecibo. Custa tentada de circa de vida extra-terrestri dd'at atirau unas cantu crìticas, comenti sa de su psicòlogu Jack Catran^[22].

 

Apustis de sa morti de Sagan ddoi funt stètias dèdicas vàrias e sighiduras de su traballu suu.

Su film de su 1997 Contact, basau apitzus de s'omònimu romanzu de Sagan e acabau apustis de sa morti sua, acabat cun sa dèdica "For Carl".

Nick Sagan, unu de is fillus de Carl Sagan, at scritu unus cantu episòdius de s'universu de Star Trek, In s'episòdiu Terra Prime de sa sèrie Star Trek: Enterprise funt amostaus is arrestus de su rover Sojourner, parti de sa missioni Mars Pathfinder, cun una targa chu portat una citatzioni de Sagan: "Calisisiat s'arrexoni po essi asuba de Marte, seu cuntentu chi tui ddoi siast, e m'iat a praxi a essi inguni cun tegus."

Steve Squyres, unu studianti de Sagan, at condùsiu su grupu chi at fatu aterrai asuba de Marte is rover Spirit e Opportunity in su 2004.^[23]

In su 2014 su formau de Cosmo est torradu a incumentzai e est bessiu Cosmos: A Spacetime Odyssey, presentau de Neil deGrasse Tyson, unu de is dischentis de Sagan, chi est ammentau prus bortas me is episòdius e chi dd'ant dedicau sa sèrie^[24].

In su 2015 sa banda symphonic metal Nightwish at publicau sa cantzoni Sagan comenti dèdica a Carl Sagan^[25].

S'assòtziu Planetary Society fundau de Sagan at assentau unu DVD chi est stètiu acapiau a su lander Phoenix, aterrau auba de Marte in su 2008. Portat un'arregorta multimediali de literadura e de arti chi pertocat su praneta arrùbiu e ddi narant Visions from Mars^[26].^[27] Intra is òperas ddoi funt su testu de The War of the Worlds de H.G. Wells, Mars as the Abode of Life de Percival Lowell cun una mapa de is canalis de Marte, The Martian Chronicles de Ray Bradbury e Green Mars de Kim Stanley Robinson. Ddoi at puru messàgius po bisitadoris martzianus benidoris, comenti is chi Sagan matessi e Arthur C. Clarke ant scritu. Su DVD est fatu de unu materiali pensau po arresisti a is cunditzionis climàticas de Marte, a manera de arreguai is datus po centenas (e mancai millenas) de annus.

• Planets (LIFE Science Library) (cun Jonathon Norton Leonard e is curadoris de Life), Time, Inc., 1966
• Intelligent Life in the Universe, Random House, 1966, cun I.S. Shklovskii
• UFO's: A Scientific Debate (cun Thornton Page), Cornell University Press, 1972
• Communication with Extraterrestrial Intelligence, MIT Press, 1973
• Mars and the Mind of Man (cun autoris vàrius), Harper & Row, 1973
• Cosmic Connection: An Extraterrestrial Perspective, cun Jerome Agel, Anchor Press, 1973
• Other Worlds, Bantam Books, 1975
• Murmurs of Earth: The Voyager Interstellar Record (cun autoris vàrius), Random House
• The Dragons of Eden: Speculations on the Evolution of Human Intelligence, Ballantine Books, 1978
• Broca's Brain: Reflections on the Romance of Science, Ballantine Books, 1979
• Cosmos, Random House, 1980
• The Cold and the Dark: The World after Nuclear War (cun autoris vàrius), Sidgwick & Jackson, 1985
• Comet, coautori Ann Druyan, Ballantine Books, 1985
• Contact, ibid., Simon and Schuster, 1985
• A Path Where No Man Thought: Nuclear Winter and the End of the Arms Race (cun Richard Turco), Random House, 1990
• Shadows of Forgotten Ancestors: A Search for Who We Are (cun Ann Druyan), Ballantine Books, 1993
• Pale Blue Dot: A Vision of the Human Future in Space, Random House, 1994
• The Demon-Haunted World: Science as a Candle in the Dark, Ballantine Books, 1996
• Billions and Billions: Thoughts on Life and Death at the Brink of the Millennium, con Ann Druyan, Ballantine Books, 1997
• The Varieties of Scientific Experience: A Personal View of the Search for God, a incuru de Ann Druyan, 1985 Gifford lectures, Penguin Books HC, 2006

• In su 1974 at bintu su Prèmiu Klumpke-Roberts^[28].
• In su 1978 at bintu unu prèmiu Pulitzer^[29]
• In su 1980 at arriciu sa Medàllia Rittenhouse^[30].
• In su 1981 at arriciu sa Ralph Coats Roe Medal^[31].
• In su 1981 at arriciu s'AHA's Humanist of the Year award.
• In su 1985 at arriciu su Prèmiu Honda.
• In su 1990 at bintu sa medàllia Oersted^[32].
• In su 1991 at arriciu sa Medàllia UCLA.
• In su 1991 at arriciu s'Harold Masursky Award for Meritorious Service to Planetary Science.^[33]
• In su 1994 dd'ant donau sa Public Welfare Medal.
• In su 1994 at bintu su The Isaac Asimov Award^[34].
• In su 2013 at bintu, apustis mortu, su Solstice Awards^[35].

Ddoi at finsas prèmius cun su nòmini suu:

• su Prèmiu Carl Sagan po sa cumprensioni pùblica de sa sièntzia
• su Carl Sagan Memorial Award^[36]
• su Carl Sagan Medal for Excellence in Public Communication in Planetary Science^[37]
• su Carl Sagan Award for Excellence in Teaching.
• su Carl Sagan Prize for Science Popularization^[38].

Dd'ant dedicau un'asteròidi, 2709 Sagan e unu crateri de atumbada de 95 km de diàmetru acanta de s'ecuadori martzianu portat su nòmini suu.^[39]

A su lander de sa Mars Pathfinder dd'ant postu, in onori suu, Carl Sagan Memorial Station.

• Cosmos (Cosmos), documentàriu televisivu in trèixi episòdius, produsiu de PBS.

1. ↑ William Poundstone, Carl Sagan: A Life in the Cosmos, New York, Henry Holt & Company, 1999, pp. 363–364, 374–375, ISBN 0-8050-5766-8.
2. ↑ S parti manna de is circas de Sagan in s'àmbitu de sa sièntzia de is pranetas est resùmia de William Poundstone. Sa biografia de Sagan a òpera de Poundstone includit una lista de 8 pàginas de is artìculus sientìficus de Sagan publicaus de su 1957 a su 1998. Informatzionis aptzus de su traballu sientìficu de Sagan derivant de is artìculus principalis de circa. Esempru: Sagan, C., Thompson, W. R., and Khare, B. N. Titan: A Laboratory for Prebiological Organic Chemistry, Accounts of Chemical Research, volume 25, page 286 (1992). S'agatat unu comentu apitzus de custu artìculu in contu de Titano in The Encyclopedia of Astrobiology, Astronomy, and Spaceflight.
3. ↑ C. Sagan, W. R. Thompson, R. Carlson, D. Gurnett, C. Hord, A search for life on Earth from the Galileo spacecraft, in Nature, vol. 365, 1993, pp. 715 - 721, DOI:10.1038/365715a0.
4. ↑ The Columbia Encyclopedia, Sagan, Carl Edward, Columbia University Press. URL consultadu su 2 maju 2007.
5. ↑ C. Sagan, E. E. Salpeter, Particles, environments, and possible ecologies in the Jovian atmosphere, in The Astrophysical Journal Supplement Series, vol. 32, 1976, pp. 633–637, DOI:10.1086/190414.
6. ↑ Jupiter, life on, Encyclopedia of Astrobiology, Astronomy & Spaceflight. URL consultadu su 9 martzu 2007 (archiviadu dae s'url originale su 10 freàrgiu 2012).
7. ↑ Floaters, Sinkers e Hunters: la vita su Giove secondo Carl Sagan, in nerdface.it. URL consultadu su 26 trìulas 2020 (archiviadu dae s'url originale su 26 trìulas 2020).
8. ↑ A Message from Earth, sciencemag.org. URL consultadu su 12 trìulas 2012.
9. ↑ The Pioneer Missions, NASA, 26 martzu 2007. URL consultadu su 7 austu 2012 (archiviadu dae s'url originale su 29 làmpadas 2011).
10. ↑ Carl Sagan, EMuseum@Minnesota State University. URL consultadu s'8 santugaine 2009 (archiviadu dae s'url originale su 28 maju 2010).
11. ↑ CosmoLearning Astronomy, CosmoLearning. URL consultadu s'8 santugaine 2009 (archiviadu dae s'url originale su 29 maju 2012).
12. ↑ Meet Dr. Carl Sagan, The Science Channel. URL consultadu su 2 maju 2007 (archiviadu dae s'url originale su 18 maju 2007).
13. ↑ Tom Head, Conversations With Carl Sagan, University Press of Mississippi, 2006, pp. 86–87, ISBN 1-57806-736-7.
14. ↑ Carl Sagan e Ostro, Long-Range Consequences of Interplanetary Collisions, in Issues in Science and Technology, Vol X, Number 4, 1994.
15. ↑ Pale Blue Dot - capitolo 18, The Marsh of Camarina
16. ↑ Turco RP, Toon OB, Ackerman TP, Pollack JB, Sagan C. Climate and smoke: an appraisal of nuclear winter, Science, volume 247, pages 166-176 (1990). PubMed abstract JSTOR acàpiu a su testu de s'artìculu. Carl Sagan at arrexonau apitzus de sa parti sua in su dibatu polìticu in contu de s'ierru nucleare e de su càrculu suu sballiau de unu sfriamentu globali causau de is fogus de sa Prima Gherra de su Golfu in su lìburu suu, The Demon-Haunted World.
17. ↑ Carl Sagan, Broca's brain : reflections on the romance of science, New York : Ballantine Books, 1979, ISBN 978-0-345-31312-6. URL consultadu su 15 làmpadas 2021.
18. ↑ Head, Tom, Conversations with Carl, in Skeptic, vol. 13, nº 1, pp. 32–38. estratto da Head, Tom (a incuru de), Conversations with Carl Sagan, University of Mississippi Press, 2006, ISBN 1-57806-736-7.
19. ↑ ^{19.0 19.1} Ron Westrum, Limited Access: Six Natural Scientists and the UFO Phenomenon, in UFOs and abductions: Challenging the Borders of Knowledge, Lawrence, Kansas, University Press of Kansas, 2000, pp. 30–55, ISBN 0-7006-1032-4.
20. ↑ Stuart Appelle, Ufology and Academia: The UFO Phenomenon as a Scholarly Discipline, in UFOs and abductions: Challenging the Borders of Knowledge, Lawrence, Kansas, University Press of Kansas, 2000, pp. 7–30, ISBN 0-7006-1032-4.
21. ↑ Sagan, 1996: 81-96, 99-104
22. ↑ Lionel Rolfe, Fat Man on the Left, Los Angeles, California Classics Books, 1998
23. ↑ Biography on NASA, in nasa.gov. URL consultadu su 15 làmpadas 2021 (archiviadu dae s'url originale su 1º freàrgiu 2022).
24. ↑ (EN) Neil deGrasse Tyson, Stoney Emshwiller e Piotr Michael, Cosmos: A Spacetime Odyssey, Cosmos Studios, Fuzzy Door Productions, National Geographic Channel, 9 martzu 2014. URL consultadu su 16 làmpadas 2021.
25. ↑ (EN) NIGHTWISH RELEASE NEW ALBUM EPISODE, in Nuclear Blast, 30 abrile 2015. URL consultadu su 16 làmpadas 2021 (archiviadu dae s'url originale su 24 làmpadas 2021).
26. ↑ Visions of Mars: A Message to the Future
27. ↑ The Phoenix DVD, in planetary.org (archiviadu dae s'url originale s'8 freàrgiu 2007).
28. ↑ Past Klumpke-Roberts Recipients, Astronomical Society of the Pacific. URL consultadu su 6 santugaine 2017 (archiviadu dae s'url originale su 23 cabudanni 2015).
29. ↑ (EN) 1978 Winners
30. ↑ (EN) Rittenhouse Medal Award Archiviadu su 23 cabudanni 2017 in s'Internet Archive.
31. ↑ (EN) Ralph Coats Roe Medal
32. ↑ (EN) Oersted Medal
33. ↑ (EN) Harold Masursky Award for Meritorious Service to Planetary Science
34. ↑ (EN) Carl Sagan: The Isaac Asimov Award Archiviadu su 21 nadale 2018 in s'Internet Archive.
35. ↑ (EN) Solstice Awards
36. ↑ (EN) Carl Sagan Memorial Award
37. ↑ (EN) Carl Sagan Medal for Excellence in Public Communication in Planetary Science
38. ↑ (EN) Carl Sagan Prize for Science Popularization
39. ↑ (EN) Sagan

• (EN) Giassu ofitziali, in carlsagan.com.
• (IT) Carl Sagan, in sapere.it.
• (EN) Carl Sagan in sa Enciclopedia Britànnica, in britannica.com.
• (EN) Carl Sagan, in sf-encyclopedia.com.
• (EN) Carl Sagan, in genealogy.math.ndsu.nodak.edu. URL consultadu su 16 làmpadas 2021 (archiviadu dae s'url originale s'8 maju 2021).
• (EN) Òperas de Carl Sagan, in openlibrary.org.
• (EN) Biografia de Carl Sagan, in isfdb.org.
• (EN) Carl Sagan, in goodreads.com.
• (IT) Biografia de Carl Sagan, in fantascienza.com.
• (EN) Carl Sagan, in discogs.com.
• (EN) Carl Sagan, in musicbrainz.org.
• (EN) Carl Sagan, in genius.com.
• (EN) Carl Sagan, in imdb.com.
• (EN) Carl Sagan, in allmovie.com.
• (EN) Carl Sagan, in tv.com. URL consultadu su 16 làmpadas 2021 (archiviadu dae s'url originale su 22 freàrgiu 2020).
• (IT) Sagan in Astrocultura, in astrocultura.uai.it.
• (IT) Sagan in su portali Torinoscienza, in torinoscienza.it.
• (EN) Astronomy Picture of the Day : Carl Sagan, in antwrp.gsfc.nasa.gov.
• (EN) Carl Sagan's baloney detection kit, in vdrsyd.com.

 

Custu est unu de sos artìculos de su mese, est a nàrrere unu de sos mègius artìculos creados e postos in sa pàgina printzipale dae sa comunidade, chi l'at isseberadu pro su mese de nadale/idas de su 2022

Candidados pro sos meses benidores

Totu sos artìculos de su mese