Partitu Cumunista Italianu

Lu Partitu cumunista italianu o PCI fu nu partitu pulìticu talianu funnatu ntô 1921, cô nomu di Partitu cumunista d'Italia (Pcd’I), a sècutu dâ scissioni di l’ala di estrema manca dû Partitu sucialista italianu (PSI). Lu PCI si rifacìa a la spirienza dâ rivuluzzioni bulscevica dû 1917 e li funnaturi di stu novu partitu, ca appoi avissi addivintatu lu cchiù granni e mpurtanti partitu cumunista di l’Europa uccidintali, foru Antoniu Gramsci, capu di nu gruppu di Turinu ca s'aricuggheva ntornu a la rivista "L'ordine nuovo" e Amadeo Bordiga, funnaturi dâ rivista "Il Soviet"

Lu primu sicritàriu dû partitu, dô 1921 nzinu a lu 1926 fu Bordiga, mentri ca la lìnia dû partitu vinni fissata di Gramsci e di Palmiro Togliatti ntê accussì diciuti "Tesi di Lione", unni si ittàvanu li basi pâ custruzzioni di nu partitu di massa.

Nnô 1926 Gramsci vinni misu n càrciri e cunnannatu a vint’anni, ma ntô 1933 fu scarzaratu pi mutivi di saluti e appoi murìu di malatìa ntô 1937.

Misu fora dâ liggi dû fascìsimu e cu li dirriggenti cui carzaratu e cui ammucciatu, lu Pcd'I s'urganizzau ntâ clannistinitati e fici nu centru di cuurdinamentu a Pariggi; nnô 1943, doppu ca lu Ntirnazziunali Cumunista (Comintern) vinni sciugghiutu, lu Partitu cumunista d'Italia (Pcd’I) canciò lu nomu 'n “Partitu Cumunista Italianu” (Pci).
Nta l'anni Trenta, cu tutta la riprissioni fascista n Italia e l'alluntanamenti dintra ô partitu stissu, arriniscìu a supravvìviri sutta la guida di Togliatti. Ntâ guerra partiggiana, assai mpurtanti fu lu cuntribbutu dê sò militanti ntra lu 1943 e lu 1945.

Tanti forzi pulìtichi ca s'avìanu apprima junciuti ntra d'iddi ntâ risistenza cuntr'a li tudischi, finuta la guerra, si scuntraru assai malamenti e s'àppi ntô cuntinenti talianu na secunna guerra civili di ntisitati vascia ca durau nzinu ô 1948, quannu lu PCI abbannunò l'idìa di pigghiari lu putiri câ forza. Dô 1956, cu Palmiru Togliatti, sicritàriu dû partitu di quannu avìanu ncarzaratu a Gramsci, lu PCI accuminzò a tiurizzari na "via taliana ô sucialìsimu"

Enrico Berlinguer, sicritàriu dû partiru dô 1972 ô 1984, arrassò sempri chiossai lu PCI di Mosca, facènnusi sustinituri di l'eurucumunìsimu, ca fu lu tintativu d'attruvari na 'terza via' ntra lu mudellu suvièticu e chiddu di li granni sucialdimucrazzìi dû Nord Europa; ma l'arrassamentu dâ Russia s'àppi macari picchì tanti cumunisti taliani e lu stissu Berlinguer, criticaru e pigghiaru li distanzi di li viulazzioni dê diritti umani faciuti di l'URSS. Ancora Berlinguer tiurizzò la stratiggìa dû "cumprumessu stòricu" tra lu PCI e la Dimucrazzìa Cristiana, ntra cumunisti e cattòlichi.

Pi tant'anni fu lu Partitu cumunista cchiù granni e putenti di l'Europa uccidintali e nta l'Italia fu lu secunnu partitu pulìticu doppu la Dimucrazzìa Cristiana.

Lu Partitu Cumunista Talianu si sciugghìu a lu 3 di frivaru 1991, quannu la chiossai di li diligati guidati dô sicritàriu Achilli Occhetto, nn'addicritò la sciugghiuta ntî lu XX Cungressu Nazziunali e, ntô stissu tempu, prucramò la custituzzioni dû Partitu Dimucràticu di la Sinistra (PDS). Na parti cunzistenti di la minuranza di sinistra si jincìu, mmeci, nnô "Muvimentu pi la Rifunnazzioni Cumunista" , ca, nzèmmula a Dimucrazzìa Prulitària e àutri gruppi, fici lu Partitu di la Rifunnazioni Cumunista (PRC).