Wak'as

Wak'as llaqtañiq tarikun achka quchakunam, Parququcha, Asiruqucha, Junt'utuyu, Pilawit'u, Qullpaqucha, Yanatama, mayqinkunachus aswan jatunkuna kanku Quchapampa suyu ukhupi.

 

Unay pachapi Wak'as, sutin nisqanman jina, karqa uq much'ana, maypichus jaywaq kanku jaywakunata apukunaman, chayri uq kikin wak'a kanman kasqa, ajinata pikunachus chay pacha kawsaq kaqkuna qhawaspa waqaychaspataq karqanku, ñawpaqta Jarajuri, Chuwi, Quta runakunawan, mayqinkunachus aymara simi rimaq kanku, aswan qhipatataq inka runakuna.

Inkakuna pachapi Wak'as llaqta kallarqataq uq tampu inkañan patapi, Inkallaqta Puquna llaqtaman ima rinapi. Chaymanta ispañul runakuna suticharqanku "Santa Bárbara de Bacas" sutiwan.

Buliwya llaqta qhispi kay tarisqanmantapacha wisikantun karqa, chawmantataq kantun. 1830 watapitaq kamarisqa karqa «Parroquia de Santa Bárbara de Vacas» jina.

 

• Phuqllay, takipayanaku.
• Ayriway killapi, ñawpaq intichaw p'unchaypi: Jatun qhatu challwamanta papamanta makiwan ruwaykunamantawan (Feria del Pejerrey, la Papa y la Artesanía).
• 4 ñiqin aymuray killapi: Santa wila krus tatala.
• Corpus Christi
• 29 ñiqin inti raymi killapi: San Pedro.
• 16 ñiqin anta situwa killapi: Virgen del Carmen, Buliwyaq patrunan.
• 2 ñiqin ayamarq'a killapi: Ayakunaq p'unchaynin, mast'akus, wayllunk'as.
• 4 ñiqin qhapaq raymi killapi (puquy killapi): Santa Bárbara, Wak'aspa qhapaq raymichakuynin.

 

Runakuna puriyqacharikamunankupaq Wak'as llaqtapi ñawpaqta kasqanku sapa uq raymikunasnin, maypichus atikun mikhuriy misk'i mikhuykunata, challwata jina, q'unchapi llant'awan wayk'usqata, astawanqa sapa wata Jatun qhatu challwamanta papamanta makiwan ruwaykunamantawan p'unchaypi.

Santa Bárbara inlisyan iskay pachaq watas aswanña ruwasqata allillantaq qhawarimuy, chaymanta intichaw p'unchay qhatunta, kanchanta, quchastapis qhawarimuy kusallataq kanman.

Buliwya kamachiqkuna kamarqanku ñawpaq juch'uy yachay wasi qhari wawaspaq Wak'as llaqtapi 1862 watapi, "Escuela de Varones" sutiwan, qhipantataq waq juch'uy yachay wasi warmi wawaspaq, "Escuela Municipal de Niñas" sutiwan, kamarqa Quchapampamanta llaqta kamaq 1912 watapi. Kunan p'unchaypi tiyanku kay wachay wasikuna:

 

• Wawa wasi: Guardería Corazón de Jesús, kay wawa wasita kamarqanku "Hermanas Misioneras Catequistas del Sagrado Corazón" 2008 watapi.
• Huch'uy yachay wasi: Unidad Experimental Vacas, 1862 watapi kamasqa.
• Chawpi yachay wasi: Colegio Profesor Toribio Claure, 1984 watapi kamasqa.
• Yachay suntur: Ismael Montes Jatun Yachay Wasi Yachachiqkunaq Wakichikunankupaq, Escuela Superior de Formación de Maestros Ismael Montes, kay Jatun Yachay Wasiqa Challwamayupi, astawan riqsisqataq "Wak'as Normal" sutiwan, 1916 watapi kamasqa.

Wak'as llaqtapi runakuna kawsanku papa puquchispa, chaymanta tarpullankutaq uqata, jawasta, arwijata, riquta, siwarata, waq puquykunata ima. Kay tukuy puquykunata ranqhanku intichaw p'unchay qhatupi kikin Wak'as llaqtapi, chanta apallankutaq ranqhaq waq qhatukunaman Quchapampapi, Punatapi, Jaranipipis.

Chaymanta aqhata askhata ruwallankutaq, challwamantapis wayk'unku mikhuykunata ranqhanankupaq.

 

 

• Ñan: Quchapampa - Punata - Jarani (55 km.), Jarani - Wak'as (30 km.), Wak'as - Puquna (30 km.) - Inkallaqta, Wak'as - Misk'i, Wak'as - Tiraqi.

Wak'asman rinapaq taqsikuna lluqsinku Qhuchapampa llaqtamanta, San Carlos wak'a chayri inlisya wasamanta, jinallataq Punata llaqtamanta taqsikuna lluqsillankutaq inlisyan wasamanta.

Jarawiqkuna:

• José Rojas, yachachiq, arawirqa "Linda Vaqueña" takiyta.
• Pablo Fernández. Paqarimurqa 29 p'unchay inti raymi killapi 1.954 watapi.

Waqachiqkuna:

• Ronald Rodríguez Clavijo. Paqarimurqa 10 p'unchay tarpuy killapi 1.959 watapi.
• Freddy Veizaga Siles.

Takiqkuna:

• Albaro Clavijo López.
• Juan Carlos Rodriguez Clavijo. Paqarimurqa 22 p'unchay qhapaq raymi killapi 1.963 watapi. Payqa kay qutukunapi karqa: Inkallajta, Siembra, Kharkas, Proyección, waqkunapi ima.
• Natividad Betty Veizaga Siles. Paqarimurqa 25 p'unchay qhapaq raymi killapi 1.957 watapi. Payqa Pukaq Wayra Qutumanta 1.980 watamantapacha.

 

• Tupaq Yupanki (1471-1493), chunka ñiqin Inka.
• Wayna Qhapaq (1493-1525), chunka uqniyuq ñiqin Inka.
• Esteban Arze (1770-1815), Wak'aspi purirqa 1812 watapi.
• Simón Bolívar (1783-1830), Buliwya / Qullasuyuta Qhispiq, purirqa Wak'aspi 1825 watapi.
• Alcide d'Orbigny (1802-1857), Ransiyamanta jamut'asqa, Wak'asta watukurqa 1830 watapi, tarirqataq Chukiqayara mallkita.
• Jesús Lara (1898-1980), Qullasuyumanta arawiq, Inkallaqtaman rishaspa Wak'asta purirqa 1927 watapi.
• Martín Cárdenas (1899-1973), Buliwyamanta jamut'asqa, Inkallaqtaman rishaspa Wak'asta waturikurqa 1940 watapi.

• Inkallaqta
• Puquna

• Challwamayu
• Ismael Montes
• Juch'uy Llallawa
• Khurupampa
• Kunturpuñuna
• P'allqaluma
• Phaqcha
• Quturipunta
• Turu Wayq'u phaqcha
• Lista: Llaqtakuna (Buliwya)

• Wak'as munisipyu
• Ismael Montes Jatun Yachay Wasi Yachachiqkunaq Wakichikunankupaq

 

•   Commons nisqaqa multimidya kapuyninkunayuqmi kay hawa: Wak'as.
• Saywitu: Wak'as munisipyu
• Wak'as munisipyu: yupaykuna, saywitu
• Yupaykuna: Wak'as munisipyu
• Santa Bárbara raymi Wak'aspi (kastilla simi)
• Wak'asmanta rikch'akuna
• Betty Veizaga Pukaj Wayra Qutuwan: Llaqtaypa takiynin (Takipayanaku)
• Chiwalaki Wayrawasi (kastilla simi)
• «Ismael Montes» Yatun Yachay Wasi Yachachiqkunaq Wakichikunankupaq (Kastilla simi)
• Puya Raimondi (Chukiqayara) wañupusawanchiq (kastilla simi)

	Quchapampa suyu
	Uma llaqta: Quchapampa
	Pruwinsyakuna: Arqi • Ayupaya • Bolívar • Carrasco • Chapariy • Esteban Arce • Germán Jordán • Jarani • Kapinuta • Killaqullu • Misk'i • Narciso Campero • Punata • Quchapampa • Tapaqari • Tiraqi
	Munisipyukuna (uma llaqtakuna): Alalay (Alalay) •Ansaltu (Ansaltu) • Arqi (Arqi) • Arwiytu (Arwiytu) •Aykili (Aykili) • Bolívar (Bolívar • Chimuri (Chimuri) • Jarani (Jarani) • Jayupaya (Jayupaya) • K'uchumuela (K'uchumuela) • Kapinuta (Kapinuta) • Killaqullu (Killaqullu) • Klisa (Klisa) • Mayupura (Mayupura) • Misk'i (Misk'i) • Muela (Villa Rivero) • Muruchata (Muruchata) • Pasurapa (Pasurapa) • Puerto Villarroel (Puerto Villarroel) • Punata (Punata) • Puqu (Puqu) Puquna (Puquna) • Quchapampa (Quchapampa) • Qullqapirwa (Qullqapirwa) •Qulumi (Qulumi) • Sakawa (Sakawa) • San Benito (San Benito) • Santiwañis (Santiwañis) • Saqapampa (Saqapampa) • Sikaya (Sikaya) • Sipi Sipi (Sipi Sipi) • T'uqu (T'uqu) • Takachi (Takachi) • Takupaya (Takupaya) • Tapaqari (Tapaqari) • Tarata (Tarata) • Tikipaya (Tikipaya) • Tiraqi (Tiraqi) • Tulata (Tulata) • Tunari (Tunari) • Tutura (Tutura) • Umiriqi (Umiriqi) • Wak'as (Wak'as) • Wila Wila (Wila Wila) • Wintu (Wintu)
	Amachasqa sallqa suyukuna: Carrasco mamallaqta parki • Isiboro Secure mamallaqta parki • Tunari mamallaqta parki
	Quchakuna: Alalay qucha • Asiruqucha • Junt'utuyu • K'ichkiqucha • Larati qucha • Parququcha • Pilawit'u • Qullpaqucha • Qurani qucha • Rudiyu qucha • Wara Wara • Yanatama
	Mayukuna: Caine • Challwamayu • Chapariy • Chipiriri • Ichilu • Mamorecillo • Mamuriy • Qurani • Rucha • Ñankawasu
	Mawk'a llaqtakuna: Inkachaka • Inkallaqta • Inkaraqay
	Runa llaqtakuna: Aymara • Qhichwa • Yurakari
	Simikuna: aymara • kastilla • qhichwa • yurakari

	Suyukuna (Buliwya)
	Beni ·   Chuqichaka ·   Chuqiyapu ·   Pando ·   P'utuqsi · ·   Quchapampa ·   Santa Krus ·   Tarija ·   Uru Uru