Ungaria

Ll'Ungaria (Magyarország pe ungherese), è na repubbreca 'e ll'Europa centrale ca cunfina a nord cu 'a Slovachia, a est cu ll'Ucraina e 'a Romania, a sud cu 'a Serbia e 'a Croazia e a ovèst cu ll'Austria e 'a Slovenia.

Storia

Â fine d' 'o I seculo a. C. 'e legione rumane conquistajono 'a parte occidentale d' 'o Danubio 'e ll'attuale Ungaria, 'a ca addiventaje 'a pruvincia rumana d' 'a Pannonia. 'O Danubio fuje furtificato comme a uno d' 'e punte 'mpurtante d' 'a difesa, assaje 'mperature arrivajeno o muretteno 'ind'a pruvincia. San Martino 'e Tours nascette a Sabaria (attuale Szombathely). Aroppo ll' invasione barbareche, 'ind'o VI seculo 'o territorio venette occupato 'a varjie popule eurasiatice, mise asotto chiù doppo ô regno 'e ll'Avari, pupulazione 'e uriggine turcica. 'O regno 'e ll' Avari fuje arrevacato 'a Carlo Magno 'ind'o 796.

Asotto 'o capo lloro Árpád, 'ind'o 896 ll' Ungari, nu populo d' 'e steppe furmato 'a varjie tribbù, accustabbile ô ceppo linguisteco ugrico ('a principale d' 'e ca era chella d' 'e Magiare), arrivanno 'a ll' Urali (cu' na migrazione ca duraje pe' assaje secule), attraverzo 'a Khazaria, ll' Ungari se 'nzediajono 'ind'e chianure d' 'o medio Danubio, ca aroppo 'a distruzzione d' 'o regno 'e ll' Avari 'a parte 'e Carlo Magno e 'a sicuente morte d' 'o stesso Carlo Magno, era stata occupata pure 'a varie tribbù slave d' 'a Granne Moravia 'e Svatopluk. Siconno 'o storeco Gyula László, 'a classe suvrana e 'a cavalleria armata d' 'o popolo 'e Arpad seva turca[5]. Ma poiché 'e nomme 'e ll' insediamente 'e ll' ungaresi 'e Arpad teneno sicura etimoluggia ungarese, 'o storeco Gyula László have iputizzato ca, all'arrivo 'ind'o 896 'e Arpad, 'o bacino d' 'e Carpazi era già abbitato, ammiscate cu' ll' Avari, 'a gruppe etnici ungari, venute 'ind'a ll'attuale Ungaria 'ind'o 670 e canasciuti cu 'o nomme turco on-ugor ("diece tribbù"; 'a ca 'ess'a derivà 'o nomme "ungaresi")[6]. 'Sta tiuria - chiammata d' 'a "doppia conquista d' 'a patria" -, aroppo na certa fama 'ind'e primme decenni d' 'o '900 ( cu' 'a diffusione 'e panturchismo e turanismo) e pure durante 'o regime sucialista, è stata assaje ridimenziunata 'a studjie chiù recienti, pure si tanno nun era accettata 'a tuttuquante. 'Ind'o dicembre 'e ll'anno 1000 venette 'ncurunato 'o primmo re d'Ungaria, Stefano I (1000-1038) ca cunvertette 'o populo magiaro ô cristianesimo. 'Ind'o regno suojo riuscette a stabilì nu Stato feudale e a costruì nu paese putente 'ind'a ll'Europa Centrale, chiammato pure Hungaria o Turchia (soprattutto pe' 'e fonti bizzantine), e Ungverjaland ('ind'e fonti scanninave). Aroppo 'a morte soja Stefano venette canunizzato 'ind'o 1083 e 'a tanno è venerato comme santo Stefano d'Ungheria, funnatore d' 'o Stato Ungarese.

Aroppo 'o breve e turmentato regno d' 'o veneziano Pietro Orseolo (erede legittemo 'e Stefano), 'e discendenti d' 'o primmo re d´Ungaria dettero vita â dinastia 'e ll' Arpadi (Árpád pe ungarese), ca regnaje 'nfino ô 1301.

'Nfra 'e secule d' 'o storia ungarese, 'o XIII è sicuramente uno d' 'e chiù cumplicate. Â tanno risale l'intervento legislativo d' 'a crisobolla ("bolla d'oro") "Super reformatione regni" 'e Andrea II (muorto 'ind'o 1235), cu' 'a quale 'o suvrano riorganizzaje e accunciaje 'a struttura feudale d' 'o regno, attribuenno ê feudatarie determinate prerugative ca nun s' 'essero potuta mettere asotto ('ind'o XIII seculo, poje, na serie 'e nove interviente cuntribbuettero a limità ulteriormente 'o putere d' 'o re a favore 'e chello d' 'o cunziglio d' 'e nobbile). Aroppo 'a terribbile invasione mongola d' 'o 1241, 'o regno 'ett'a esse però riaccunciato d' 'o capo.

'O rre Ladislao IV il Cumano circaje n'ata vota 'e riaccuncià ll'esercito e 'o Stato cu' ll'aiuto d' 'e Cumani, 'a poco arrivate 'ind'o regno (e quinni ancora pagane), ma fuje fermato 'a ll'intervento d' 'o papa Niccolò III ca menaje 'o paese 'ind'a guerra civile e portuaje 'o suvrano a murì.

'Ind'o 1301 'a dinastia 'e ll' Arpadi scumparette. 'O trono venette mano mano attribuito a dinastie furastiere: primma ll' Angiò d'ô 1307; d'ô 1378 'e Lussemburgo; d'ô 1437 ll' Asburgo; ô re Ladislao V Jagellone aunito cu' Pulonnia e Lituania 'nfra 'o 1440 e 'o 1444.

'Ind'o regno 'e Mattia I Corvino chiammato 'o Giusto (d'ô 1458 ô 1490), venette decisa na riforma ca riorganizzaje 'a pubblica amministrazzione. Aroppo, 'ind'o XVI seculo, fuje realizzato nu papiello 'e leggi, l' Opus Tripartitum 'e István Werbőczy.

'Nfra 'o XV e 'o XVIII l'Ungaria, ca pe' mmò se chiammava Ungaria Riale, vivette nu stato 'e guerra continua contro l'Impero Ottomano, cu'varie risultate, na vota na vittoria (battaglia 'e Belgrado, 1456), na vota na scunfitta (battaglia 'e Mohács, 1526).

'O regno subbette, a partì d'ô XVI seculo, 'a duminazzione 'e ll'Impero Turco Ottomano finché, 'ind'o '600, venette prugressivamente conquistato â ll'Impero d'Austria: ll'aunione fuje decisa 'ind'o 1697 e cunfermata 'ind'o trattato 'e Karlowitz 'ind'o 1699.

Nfino all´ebbreca napuleonica e rumantica 'o regno d´Ungaria era essenzialmente 'o "regno d' 'a Sacra Angelica, et Apostolica Regni Hungariae Corona", cu' 'o latino comme lengua ufficiale nfino ô 1846. Pe' 'stu fatto songo 'mpurtante 'e parole ca veneno attribbuite ô stesso Stefano I d´Ungaria: "Lassa ê furastiere 'a lengua e ll'abbituidine lloro, giacché 'o regno ca tene na sola lengua e a ogne parte 'e stessi costumi è debbole e fracico" ("unius linguae, uniusque moris regnum imbecille et fragile est" 'ind'a verzione rigginale d' 'e "Cunzigli ô figlio Amerigo": "Sancti Stephani primi regis Hungariae de regum praeceptis decem ad Sanctum Emericum ducem").

Durante 'e moti rivoluzzionari d' 'o 1848, l'Ungaria dichiaraje ll' innipennenza â ll'Impero Austriaco cu a volontà 'e crià na repubbreca. 'A 'rrevutata fallette a causa 'e nu massiccio intervento russo e p' 'e divisioni interne ô movimento antiaustriaco ca separajeno ll' ungaresi pe' ll'interno - vide 'e scontre 'nfra István Széchenyi, Lajos Kossuth e Miklós Wesselényi - e ll' ungaresi d'ê rumeni.

Criscenno 'o nazzionalismo, l´Ungaria arrefonnette 'o carattere sovra-etnico p'addivintà nu Stato multi-etnico d' 'o quale a finale tutti 'e muvimienti nazzionaliste a base etnica circajono 'e se libberà.

'Ind'o 1867 l'Impero austriaco cuncedette na granna autonomia a ll' Ungarese, crianno nu cumprumesso: n'aunione perzonale, l'Impero Austro-Ungarico. 'Ind'o 1918, cu' 'a caduta 'e ll'Impero aroppo 'a scunfitta 'ind'a Primma Guerra Mondiale, l'Ungaria avette l'innipennenza e venette pruclamata 'a repubbreca.

'Ind'o 1919 'e communisti pruclamajono 'a Repubbreca ungarese d' 'e Soviet, cu' capo Béla Kun. Aroppo 'a repressione d' 'a stessa, 'o 31 luglio d' 'o stesso anno vene pruclamata 'a monarchia che dà vita a nu sistema pulitico parlamentare, funnato 'ngopp'o pluralismo d' 'e partite, ma limitato d' 'o ruolo straordinario d' 'o "Guvernante", 'o capo d' 'o Stato.

'O 4 giugno 1920, l'Ungaria arrefonne chiù 'e doje terzi d' 'o territorio suojo a causa d' 'o trattato 'e pace firmato 'ind'o Petit Palais 'e Trianon. 231. 448 km quadrati veneno date ê paise avvicine, soprattutto â Rumania, â Slovachia e â Jugoslavia. Miliune 'e cristiane d'identità ungarese restajono all'interno 'e 'sti stati comme minoranza.

'O 21 giugno 1941 fà 'a guerra avvicino 'a Germania e a ll'Italia.

Fernuta 'a guerra, 'o regime filo-nazista vene arrevutato e 'o paese è invaso 'a ll'Armata Rossa, trasenno accussì 'ind'a ll'area d'influenza 'e ll'Unione Sovietica. 'A Repubbreca Pupulare d'Ungaria (Magyar Népköztársaság), fuje 'o nomme ufficiale d' 'o Stato ungarese durante 'o periodo communista. Fuje ufficialmente costituita aroppo 'a fine d' 'a Siconna guerra munniale, 'ind'o 1949, aroppo l'invasione sovietica. 'O 23 ottobre 1956 accumencia 'a rivoluzzione ungarese. Quinni, 'o 1° 'e nuvembre, l'Ungaria jesce d' 'o Patto 'e Varsavia e tre juorne aroppo l'Armata rossa invade 'o Paese e 'e mote rivoluzzionarie veneno repressi. Cu' chiù 'e 3 mila vittime (mmerzo 2mila e 800 ungaresi â tutte 'e ddoje parti e 700 sovietici, 225 giustiziati). 'O paese restarrà 'ind'o Patto 'e Varsavia 'nfino ô 1989.

Cu' 'a caduta d' 'a Curtina 'e fierro (annullamento d' 'o Patto 'e Varsavia e fine 'e ll'Unione Sovietica) e 'a 'rrevutata d' 'o sistema communista, 'o paese circaje 'e secutà modelli ecunomici e politici 'e ll'Europa uccidentale. 'A Repubbreca Pupulare d'Ungaria fernette 'ind'o 1989 aroppo 'e pruteste 'e chiazza ca purtajono 'o paese verzo 'a democrazia e verzo nu sviluppo generale ca purtarrà l'Ungaria a trasì 'ind'a ll'Unione Europea 'ind'o 2004.