New York

Neuva York
Stat:	Stat Unì d'América
Coordinà:	Latitudin: 40° 42′ 46′′ N Longitudin: 74° 0′ 21′′ O Mostra an sla carta
Autëssa:	10 m s.l.m.
Surfassa:	1.214 km²
Abitant:	8.550.405 (2015)
Comun dj'anviron:	contea di Westchester, contea di Union, contea di Hudson, contea di Nassau, contea di Bergen
CAP:	10000–10499, 11004–11005, 11100–11499, 11600–11699
Prefiss tel.:	212, 347, 646, 718, 917, 929
Sit istitussional

Neuva York (New York an anglèis) a l’é la prima sità djë Stat Unì d'América, con 8 405 837 d'abitant (2012).

La zòna oraria 'd Neuva York a l'é sinch ore a òvest dël meridian ëd Greenwich.
La sità as treuva për na part an sla tèra-fërma e për n'àutra part ansima a ìsole, a la boca dël fium Hudson ant l'océan Atlàntich. A l'é la nos ëd na dësmisurà costeilassion ëd na senten-a 'd sità ch'a spantia da Boston a Filadelfia, ant un teritòri trasformà an na manera ancreusa da l'urbanisassion. L'aglomerà urban ëd Neuva York a së spantia an doi stat, Neuva York e Neuv Jersey e a argropa 17 contà an quatr aree metropolitan-e.
La sità ëd Neuva York as treuva ant l'ùnich pont dla còsta atlàntica an corispondensa d'un passage còmod ant la caden-a dj'Apalachi, visadì an corispondensa dla comba anté ch'a scor ël fium Hudson ch'a consent le comunicassion con la region dij Gran Lagh e la pian-a dël Mississippi. A nòrd, travers la comba dël fium Richelieu, as riva a Montréal e a la comba dël San Lorens.
La topografìa dla zòna a l'é caraterisà dal fond-se ëd tèra e mar. Na gròssa ìsola, Long Island, a coata l'ansediament da j'orissi dl'est e dël nòrd-est; un cordon dla rivera, Sandy Hook a fonsion-a da strompa-onde a sud. A l'anterior a-i é n'ansem ëd gòlf ancreus, la strèita 'd Long Island e ij doi branch dël Hudson (Hudson River e East River) a ambrasso l'ìsola ëd Manhattan e as taco torna për formé la pi gròssa dëstèisa d'eva dël pòrt, an tra Neuv Jersey e Staten Island.

J'invern a Neuva York a son longh e rèid (ëd sòlit, quatr mèis, da dzèmber a l'ancamin d'avril). Soa posission an sël fianch oriental dël continent a l'é la càusa d'un clima continental. La temperadura media a gené a l'é ëd 0 gré; d'invern a-i son soens ëd tormente, ch'a peulo anterompe le comunicassion për vàire ore. Sbassament a l'amprovista dla temperadura a peulo porté sota ij -20 gré.
D'istà, la temperadura media a resta dzora ij 20 gré, con ponte fin-a a 35 gré.

La stòria dla sità a ancamin-a cand dël 1626 Peter Minuit a l'é stàit nominà diretor dle colònie olandèise e, rivà a Manhattan, a l'ha catà l'ìsola antrega da j'indian, për vintequatr dòlar ëd valor an përlin-e e bindej. Minuit a l'ha fabricà un fòrt a la ponta meridional e a l'ha ciamalo Neuv Àmsterdam. La sità a l'é stàita ancorporà ant ij Neuv Pais Bass dël 1653. An col ann, a contava eut-sent abitant.

La sità a l'é stàita conquistà da j'anglèis a j'8 dë stèmber 1664. A l'ha cangià sò nòm an Neuv York, an onor dël duca ëd York.

La statua dla libertà a l'é stàita dëscoatà ai 6 d'otóber 1886.

• Musé metropolitan

Tuti j'agn as cor la maraton-a 'd Neuva York ant le stra dla sità. La prima edission a armonta al 1970.

Ël sìndich a l'é Bill De Blasio (democràtich, dal 2013).

New York l’é binelà con:

• Tokyo, Giapon
• Paris, Fransa
• Pechin, Cin-a
• Madrid, Spagna
• Ël Càiro, Egit
• Santo Domingo, Repùblica Dominican-a
• Roma, Italia
• Bùdapest, Ungherìa
• Gerusalem, Israel
• Sydney, Australia
• Londra, Regn Unì
• Johannesburg, Sudàfrica
• Toronto, Canadà
• Limerick, Irlanda