Widłak: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
Anulowanie wersji nr 21795398 autora 93.105.208.9 to hasło o rodzaju "widłak", a nie o gromadzie "widłaki" |
+parametr "wikisłownik" w infoboksie |
||
| (Nie pokazano 44 wersji utworzonych przez 24 użytkowników) | |||
Linia 1:
{{Inne znaczenia|2=[[Widłak (ujednoznacznienie)|Widłak w innych znaczeniach tego słowa]]}}
{{Takson infobox
|nazwa = Widłak
|grafika = Karukold 2010.jpg
|opis grafiki = [[Widłak goździsty]]
|alt grafiki =
|systematyka ref = <ref name="ruggiero" /><ref name="ppgI">{{Cytuj pismo |autor = The Pteridophyte Phylogeny Group |tytuł = A community-derived classification for extant lycophytes and ferns |czasopismo = Journal of Systematics and Evolution |wolumin = 54 (6) |strony = 563–603 |data = 2016 |doi = 10.1111/jse.12229}}</ref>
|domena = [[eukarionty]]
|królestwo
|podkrólestwo = [[rośliny zielone]]
|nadgromada = [[Rośliny telomowe|telomowe]]
|gromada = [[Rośliny naczyniowe|naczyniowe]]
|klasa = [[widłaki]]
|rząd = [[widłakowce]]
|rodzina = [[widłakowate]]
|rodzaj = widłak
|nazwa łacińska = Lycopodium
|autor = [[Karol Linneusz|L.]]
|cytat = [[Species Plantarum|Sp. Pl. 1100. 1753]]
|typ nomenklatoryczny = ''[[widłak goździsty|L. clavatum]]'' L.<ref name="A" />
|synonimy =
|wikispecies =
|commons = Category:Lycopodium
|wikisłownik = widłak
}}
'''Widłak''' (''Lycopodium'' L.) – [[rodzaj (biologia)|rodzaj]] roślin z rodziny [[widłakowate|widłakowatych]]. W szerokim ujęciu obejmuje ok. 40 gatunków<ref name="mabb">{{Mabberley2017 |s = 546}}</ref><ref name="kramer">{{Cytuj książkę |tytuł = The Families and Genera of Vascular Plants. I. Pteridophytes and Gymnosperms |inni = K.U.Kramer, P.S. Green (red.) |wydawca = Springer-Verlag |miejsce = Berlin, Heidelberg, New York, London, Paris, Tokyo, Hongkong, Barcelona |data = 1990 |strony = 36–37 |isbn = 3-540-51794-4}}</ref>, a w wąskim około 15 gatunków<ref name="ppgI" /> lub nawet tylko 9<ref name="check" />, z których w Polsce występuje jeden – [[widłak goździsty]] ''L. clavatum'' (tradycyjnie zaliczany tu też [[kolcowidłak jałowcowaty]] włączony został w 2016 roku do rodzaju [[kolcowidłak]] ''Spinulum'')<ref name="checklist">{{Cytuj |autor = Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając |tytuł = Vascular plants of Poland. An annotated checklist |miejsce = Kraków |wydawca = W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences |data = 2020 |s = 112 |isbn = 978-83-62975-45-7}}</ref><ref name="pacyna" />. W dawniejszych systemach klasyfikacyjnych zaliczano tu ok. 200 do nawet 400 gatunków (w tym 7 występujących w Polsce), jednak po poznaniu ich [[filogeneza|filogenezy]] zostały one podzielone na kilka różnych rodzajów, a nawet zaliczone do różnych podrodzin<ref name="Zemanek" /><ref name="ppgI" />.
Znaczenie użytkowe mają zarodniki widłaka goździstego – [[likopodium]]. Ze względu na dużą zawartość tłuszczy są łatwopalne, a zmieszane z powietrzem – wybuchowe. Wykorzystywane są podczas efektów specjalnych w [[Przemysł filmowy|przemyśle filmowym]]. Wykorzystywane były także jako posypka w wyrobach [[lateks]]owych ([[prezerwatywa]]ch, rękawiczkach chirurgicznych), w [[odlewnictwo|odlewnictwie]] do wysypywania form odlewów, stosowano je jako środek zapobiegający sklejaniu się pigułek i tabletek oraz w kosmetykach (proszki do [[makijaż]]u). Ograniczono jego wykorzystanie ze względu na reakcje uczuleniowe (od łagodnych stanów zapalnych po ostre ataki [[Astma oskrzelowa|astmy]])<ref name="maarten">{{Cytuj książkę |autor = Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase |tytuł = Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants |wydawca = Kew Publishing, The University of Chicago Press |miejsce = Richmond, Chicago |data = 2017 |strony = 19 |isbn = 978-1842466346}}</ref>.
[[Plik:Lycopodium lagopus inat4.jpg|thumb|''Lycopodium lagopus'']]
[[Łodyga]] składa się z odcinka płożącego się po ziemi, widlasto rozgałęzionego z drobnymi liśćmi. Szczytowa część łodygi wyrasta pionowo i zakończona jest kłosem lub kilkoma [[kłos zarodnionośny|kłosami zarodnionośnymi]].
== Systematyka ==
Rodzaj ''Lycopodium'' pierwotnie obejmował wszystkich współczesnych przedstawicieli rodziny [[widłakowate|widłakowatych]] ''Lycopodiaceae'', do czasu opisania rodzaju ''[[Phylloglossum drummondii|Phylloglossum]]''<ref>{{Cytuj książkę |autor = Zbigniew Podbielkowski, Irena Rejment-Grochowska, Alina Skirgiełło |tytuł = Rośliny zarodnikowe |wydawca = Państwowe Wydawnictwo Naukowe |miejsce = Warszawa |data = 1986 |strony = 668 |isbn = 83-01-04394-6}}</ref>. Później wyodrębniano także rodzaj [[wroniec (roślina)|wroniec]] ''Huperzia'' <small>Bernhardi 1800</small>, a już w drugiej połowie XX wieku [[Josef Holub]] wydzielił kilka kolejnych rodzajów (np. [[widłaczek]] ''Lycopodiella'' <small>Holub 1964</small>, ''[[Phlegmariurus]]'' <small>Holub 1964</small>, [[widlicz]] ''Diphasiastrum'' <small>Holub 1975</small>, ''Pseudodiphasium'' <small>Holub 1983</small>, ''Pseudolycopodium'' <small>Holub 1983</small>). Poza rodzajami uznawanymi szerzej za odrębne w końcu XX wieku (''Huperzia'', ''Lycopodiella'' i ''Phylloglossum'') wciąż wielu autorów ujmowało szeroko rodzaj ''Lycopodium'' sprowadzając część ww. taksonów do rangi podrodzajów, których wyróżniano 9<ref name="kramer" />. Kryteriami podziału były różnice w budowie roślin: istnienie lub brak zróżnicowania liści na pędzie ([[anizofilia]]), wykształcanie kłosa zarodnionośnego na szypule lub siedzącego, budowa liści zarodnionośnych (tarczowate, łuskowate lub pośrednie), budowa [[ściana komórkowa|ściany komórkowej]] w komórkach [[epiderma|epidermy]] zarodni, budowa [[zarodnik]]ów i [[gametofit]]u oraz liczba [[chromosom]]ów<ref name="kramer" />. W XXI wieku włączono do kryteriów podziału wyniki badań molekularnych i zaczęła dominować tendencja do wyodrębniania drobnych rodzajów. W systemie PPG I z 2016 rodzaj ''Lycopodium'' obejmuje tylko 15 gatunków i jest jednym z 16 rodzajów w rodzinie widłakowatych i jednym z 9 w podrodzinie ''Lycopodioideae''<ref name="ppgI" />. W ujęciu ''Checklist of Ferns and Lycophytes of the World'' należy tu tylko 9 gatunków<ref name="check">{{Cytuj stronę |url = https://worldplants.webarchiv.kit.edu/ferns/index.php |tytuł = Checklist of Ferns and Lycophytes of the World |autor = Michael Hassler and Bernd Schmitt |data = 2020 |data dostępu = 2020-07-11}}</ref>.
; [[synonim (taksonomia)|Synonimy taksonomiczne]]<ref name="A" />:
''Copodium'' <small>Rafinesque</small>, ''Lepidotis'' <small>P. de Beauv. ex Mirbel in Lam. et Mirbel.</small>
; Pozycja i podział rodzaju w systemie PPG I (2016)<ref name="ppgI" />:
Rodzaj ''Lycopodium'' należy do podrodziny ''Lycopodioideae'' <small>W.H.Wagner & Beitel ex B. Øllg.</small> należącej do rodziny [[widłakowate|widłakowatych]] ''Lycopodiaceae'', jedynej rodziny roślin współczesnych w obrębie [[rząd (biologia)|rzędu]] [[widłakowce|widłakowców]] ''Lycopodiales'' w obrębie klasy ''Lycopodiopsida'' w grupie [[Rośliny naczyniowe|roślin naczyniowych]] ''Tracheophyta''.
W systemie PPG I rodzaj ''Lycopodium'' liczy 15 gatunków, z których tylko jeden [[widłak goździsty]] (''Lycopodium clavatum'' <small>L.</small>) występuje we [[flora roślin naczyniowych Polski|florze Polski]]<ref name="checklist" />. Drugi z gatunków rodzimych<ref name="checklist" /> zaliczany dotychczas do rodzaju widłak – [[kolcowidłak jałowcowaty]] (''Lycopodium annotinum'' L.) – został przeniesiony do rodzaju [[kolcowidłak]] ''Spinulum'' jako ''Spinulum annotinum'' <small>(L.) A.Haines</small><ref name="ppgI" /><ref name="check" />.
; Wykaz gatunków według ''Checklist of Ferns and Lycophytes of the World''<ref name="check" />:
* ''Lycopodium clavatum'' <small>L.</small> – [[widłak goździsty]] (gatunek kosmopolityczny)
* ''[[Lycopodium diaphanum]]'' <small>(P.Beauv.) Sw.</small> – [[Tristan da Cunha]]
* ''[[Lycopodium hygrophilum]]'' <small>Alderw.</small> – [[Nowa Gwinea]]
* ''[[Lycopodium japonicum]]'' <small>Thunb.</small> – wschodnia i południowo-wschodnia Azja
* ''Lycopodium lagopus'' <small>(Laest. ex C.Hartm.) Zinserl. ex Kuzen.</small> – [[widłak jednokłosowy]]<ref name="pacyna">{{Cytuj |tytuł = Lykopodiofity Polski Lycopodiales, Selaginellales, Isoëtales |redaktor = Ewa Szczęśniak, Edyta M. Gola, Elżbieta Zenkteler |czasopismo = Monographiae Botanicae |wolumin = 110 |miejsce = Wrocław |wydawca = Polskie Towarzystwo Botaniczne |data = 2023 |s = 123–124 |isbn = 978-83-963503-9-8 |issn = 2392-2923 |doi = 10.5586/978-83-963503-9-8 |autor r = Anna Pacyna, Wojciech J. Szypuła |rozdział = Rząd: Lycopodiales Dc. ex Bertch. & J. Presl – Widłakowce (Widłaki jednakozarodnikowe)}}</ref> (obszar cyrkumborealny)
* ''[[Lycopodium papuanum]]'' <small>Nessel</small> – Nowa Gwinea
* ''[[
* ''[[Lycopodium venustulum]]'' <small>Gaudich.</small> – [[Hawaje]], [[Samoa]], [[Wyspy Towarzystwa]]
* ''[[Lycopodium vestitum]]'' <small>Desv. ex Poir.</small> – [[Andy]] w północno-zachodniej części [[Ameryka Południowa|Ameryki Południowej]]
== Przypisy ==
<references>
<ref name="ruggiero">{{Ruggiero |data dostępu = 2021-02-28}}</ref>
<ref name="A">{{Cytuj stronę |url = http://botany.si.edu/ing/ |tytuł = Index Nominum Genericorum |data dostępu = 2009-01-30}}</ref>
<ref name="Zemanek">{{cytuj książkę |tytuł = Encyklopedia biologiczna |inni = Zdzisława Otałęga (red. nacz.) |autor r = [[Bogdan Zemanek]] |rozdział = Widłak |wydanie = |wydawca = Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres |miejsce = Kraków |rok = 2000}}</ref>
</references>
{{Kontrola autorytatywna}}
[[Kategoria:Widłaki]]
[[Kategoria:Taksony opisane przez Karola Linneusza]]
| |||