Neofaszyzm: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
→Ruchy neofaszystowskie kontynuujące tradycję: bez zrodel |
drobne techniczne |
||
| (Nie pokazano 43 wersji utworzonych przez 19 użytkowników) | |||
Linia 1:
'''Neofaszyzm''' – [[skrajna prawica|skrajnie prawicowy]] ruch polityczny działający po II wojnie światowej, nawiązujący do [[faszyzm]]u. Jego cechami są ekstremalny [[nacjonalizm]], [[rasizm]], [[ksenofobia]] oraz opozycja wobec [[liberalizm]]u, [[marksizm]]u i myśli [[lewica|lewicowej]]. Gospodarczo neofaszyści promują postulaty charakterystyczne dla prawicowego [[populizm]]u<ref>[https://www.britannica.com/topic/neofascism Britannica, ''Neofascism'']</ref><ref>A. Lochmannová, O. Kolář, ''Extremism Behind Bars'', 2021, s. 45</ref><ref>N. Eremina, S. Seredenko, ''Right Radicalism in Party and Political Systems in Present-day European States'', 2015, s. 19</ref><ref>E. Carter, ''The Extreme Right in Western Europe: Success Or Failure?'', 2005, s. 17</ref><ref>S. Salzborn, ''German Right-Wing Extremism and Right-Wing Populism: Conceptual Foundations'', [w:] ''Stifled Progress – International Perspectives on Social Work and Social Policy in the Era of Right-Wing Populism'' (pod red. K. Dunn, J. Fischer), 2019, s. 33-34</ref><ref>{{encyklopedia PWN|id=3946604|tytuł=Neofaszyzm|data dostępu=2021-12-10}}</ref>. Neofaszyści występują zarówno w krajach, gdzie już niegdyś panował ustrój faszystowski, jak zwolennicy m.in [[Francja Vichy|Francji Vichy]] i [[Philippe Pétain|Philippe'a Pétaina]] we [[Francja|Francji]], [[Ustasze|Ustaszy]] w [[Chorwacja|Chorwacji]], [[Strzałokrzyżowcy|Strzałokrzyżowców]] i [[Miklós Horthy|Miklósa Horthy'ego]] na Węgrzech, a także [[Żelazna Gwardia|Żelaznej Gwardii]] w [[Rumunia|Rumunii]] i inni<ref>{{Cytuj |autor = Michael Löwy, Michael Lowy |tytuł = Fatherland Or Mother Earth?: Essays on the National Question |data = 1998 |data dostępu = 2024-02-03 |isbn = 978-0-7453-1343-6 |wydawca = Pluto Press |url = https://books.google.com/books?id=-gIOBkCDlZMC&dq=%22neo-chetniks%22+%22neo-Nazis%22&pg=PA66 |język = en}}</ref>, jak i w krajach w których nigdy nie było takiego ustroju, np. [[Obóz Narodowo-Radykalny (III Rzeczpospolita)|ONR]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Sąd Najwyższy: można nazywać ONR organizacją faszystowską. "Sami na siebie ukręcili ten bicz" |data dostępu = 2024-02-03 |opublikowany = oko.press |url = https://oko.press/sad-najwyzszy-mozna-nazywac-onr-organizacja-faszystowska-sami-na-siebie-ukrecili-ten-bicz |język = pl}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = Sąd Najwyższy zdecydował. Można nazywać ONR organizacją faszystowską |data = 2021-02-26 |data dostępu = 2024-02-03 |opublikowany = Onet Olsztyn |url = https://wiadomosci.onet.pl/olsztyn/sad-najwyzszy-zdecydowal-mozna-nazywac-onr-organizacja-faszystowska/wh2tfeh |język = pl}}</ref> we współczesnej Polsce.
{{Faszyzm}}▼
== Charakterystyka faszyzmu klasycznego ==
Linia 14 ⟶ 11:
Faszyzm jest wiązany przez wielu naukowców z jedną lub więcej spośród poniższych charakterystyk:
* wysoki poziom nacjonalizmu{{fakt|data=2010-12}}, choć niektórzy faszyści zastępują naród np. [[Rasa człowieka|rasą]]
* ekonomiczny [[korporacjonizm]]
* silny [[Dyktatura|dyktatorski]] przywódca, który przedstawia naród, państwo albo wspólnotę jako nadrzędną wobec jednostek albo grup je tworzących.
== Ruchy neofaszystowskie kontynuujące tradycję ==
Najbardziej rozpowszechnionym nurtem neofaszyzmu jest '''[[Neonazizm|neohitleryzm]]''', który cechuje: kult [[Adolf Hitler|Adolfa Hitlera]], akceptacja bez zastrzeżeń ideologii [[Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników|NSDAP]] i stosowanie nazistowskiej symboliki. Neohitleryzm został wskrzeszony w 1959 r. przez George’a Lincolna Rockwella w USA pod postacią ''American Nazi Party'', w 1962 r. przyjął formę nazistowskiej międzynarodówki ''World Union of National Socialists'' z sekcjami m.in. w Wielkiej Brytanii (''National Socialist Movement''), Szwecji (''Nordiska Rikspartiet'') i Australii (''Nationalist Workers’ Party''). W 1965 r. w Hiszpanii powstał pronazistowski ''Circulo Español de Amigos de Europa''; na początku lat 70. podobne grupy pojawiły się we Francji (''Fédération d’Action Nationale et Européenne'') i w Niemczech (''Nationalsozialistische Kampfgruppe Grossdeutschland''). Impulsem dynamizującym rozwój neohitleryzmu była tzw. Hitlerwelle (fala zainteresowania III Rzeszą) w RFN lat 70. (wtedy powstały takie grupy jak ''Aktionsfront Nationaler-Sozialisten''), zaś w następnej dekadzie fascynacja nazizmem w subkulturze [[skinhead]] (ruchy takie jak ''[[Krew i Honor|Blood and Honour]]'' i ''[[Combat 18]]'' przeniosły kult Hitlera nawet do Brazylii czy Polski). Szczególnie silnie neohitleryzm rozwinął się w USA, gdzie największe znaczenie mają ''National Socialist Movement'' i ''National Alliance''. Karykaturalnymi przykładami amerykańskiego neohitleryzmu były z jednej strony jest ''Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei – Aufbauorganisation'' (założona w 1972 r.), niewolniczo kopiująca pierwowzór, z drugiej – ''Libertarian National Socialist Green Party'', która doszła do wniosków stanowiących zaprzeczenie nazizmu.
Wariantem nazizmu, alternatywnym wobec hitlerowskiego, jest '''[[strasseryzm]]''', wariant nazizmu sformułowany przez [[Otto Strasser]]a (1897-1974). Strasserowcy opowiadają się za socjalną rewolucją narodową, w wyniku której powstałoby bezpartyjne państwo stanowe; Hitlera uważają za zdrajcę niemieckiego socjalizmu. Ruch strasserowski odrodził się po II wojnie światowej w Niemczech jako ''Bund für Deutschlands Erneuerung'', potem ''Deutsche Soziale Union'' (1956-64) i ''Unabhängige Arbeiter Partei'' (od 1961), wreszcie ''Freiheitlische Arbeiterpartei'' (1978-94) Friedhelma Bussego. Idee Strassera inspirowały też neofaszystów w innych krajach, np. w Wielkiej Brytanii (jedna z frakcji ''National Front'') i USA (''White Aryan Resistance'').
We Włoszech do tradycji rewolucyjnego '''[[Faszyzm włoski|faszyzmu]]''' 1919-22 i republiki di Salo nawiązywały na przełomie lat 40. i 50. XX w. ''Fasci d’Azione Rivoluzionaria''. Później [[Benito Mussolini|mussolinizm]] kultywowany był w szeregach ''[[Włoski Ruch Społeczny|Movimento Sociale Italiano]]'' (np. frakcja ''Tendenza Nazionale Popolare''); po zwrocie MSI w kierunku narodowo-liberalnym (1990) powstały faszystowskie grupy ''Movimento Fascismo e Liberta'' oraz ''Lega Nazionale Popolare'', a po przekształceniu MSI w ''Alleanza Nazionale'' (1995) powstało ''Movimento Sociale Fiamma Tricolore'' (Giuseppe “Pino” Rauti). Obecnie jako „faszyzm trzeciego tysiąclecia” deklaruje się włoski ruch ''[[CasaPound]]''.
W Hiszpanii ortodoksyjni '''[[Falanga (partia)|falangiści]]''' w latach
Po upadku komunizmu w Europie Wschodniej podjęto próbę wskrzeszenia rodzimych ideologii faszystowskich i parafaszystowskich: [[Czarna Sotnia|Czarnej Sotni]] w Rosji
== Ruchy neofaszystowskie modyfikujące ideologię ==
Linia 38 ⟶ 35:
Po II wojnie światowej częstym zjawiskiem stała się internacjonalizacja faszyzmu, wyrażająca się w zastępowaniu bądź uzupełnianiu [[nacjonalizm]]u hasłami ponadnarodowej solidarności rasowej lub cywilizacyjnej (w skrajnym wariancie mamy tu do czynienia z całkowitym zanegowaniem odrębności narodowej na rzecz Europy Unitarnej lub jedności białej rasy).
'''Paneuropeizm''' neofaszystów wynikał z poczucia schyłku dominacji Europy nad światem i jej podziału między zdominowany przez ZSRR blok komunistyczny a zdominowany przez USA blok państw liberalnych; jest to próba stworzenia narodu europ., który będzie zdolny zrzucić z kontynentu jarzmo panowania sowieckiego despotyzmu i amerykańskiego indywidualizmu. Od 1949 r. w Niemczech ukazywało się pismo “Nation-Europe”; w 1951 r. z inicjatywy Maurice’a Bardeche’a, [[Oswald Mosley|Oswalda Mosleya]] i Pera Engdahla powstał w Malmö ''Europäische Soziale Bewegung'' – ESB (z udziałem m.in. MSI); w 1962 r. na kongresie w Wenecji próbowano powołać ''Nationale Partei Europas – Parti Nationale Européen – National Party of Europe''. Najpełniej sformułował ideologię paneuropejską Jean Thiriart, który w czasie okupacji był on związany z ''Amis du Grand Reich Allemand'', w 1960 r. przystąpił do belgijskiego ''Mouvement d’Action Civique'' (MAC), a w 1963 r. zorganizował ''Jeune Europe'' (JE) z sekcjami w 9 krajach. Thiriart swą ideę Imperium Europejskiego “od Dublina do Bukaresztu” wyłożył w książce „Un Empire de 400 millions d’hommes: l’Europe” (1964); negował w niej podział na lewicę i prawicę, a w walce przeciw satelityzacji Europy i porządkowi jałtańskiemu szukał sojuszników w świecie arabskim i [[Chińska Republika Ludowa|maoistowskich Chinach]]; jego koncepcje ustrojowe zbliżały się do [[Narodowy komunizm|narodowego komunizmu]] inspirowanego przez [[Josip Broz Tito|Josipa Broza-Tito]] i [[Nicolae Ceaușescu
Inną formą internacjonalizacji faszyzmu stał się '''rasizm''', występujący w kilku odmianach. W krajach romańskich popularność zyskał tzw. socjalrasizm, reprezentowany przez ''Nouvelle Ordre Européenne''. Organizacja ta powstała 1951 w wyniku rozłamu dokonanego w ESB pod hasłem wierności “linii Juliusa Streichera”; jej przywódcami byli René Binet (Francja) i Guy-Armand Amaudruz (Szwajcaria). Socjalrasiści, odrzucając tradycyjny nacjonalizm, kładli nacisk na biologiczny rasizm, który uzupełniali (zwłaszcza były [[Trockizm|trockista]] Binet) postulatami socjalnymi; ich celem było odbudowanie potęgi Europy wzdłuż osi Berlin-Rzym dla przeciwstawienia się “negroidalnemu” kapitalizmowi USA i “mongoloidalnemu” komunizmowi ZSRR. Odmiennym, bardziej ekskluzywistycznym wariantem rasizmu był nordycyzm zawężający rasową solidarność tylko do nordyków (np. ''Northern League'' w Wielkiej Brytanii). Na gruncie amerykańskim zrodził się tzw. biały nacjonalizm, uważający białych za odrębny naród; jego brytyjską ekspozyturą była ''White Nationalist Party''. Kolejne mutacje tego nurtu kładły coraz silniejszy nacisk na “aryjską jedność” rasową, przesuwając się od “rasowego nacjonalizmu” do “uniwersalnego nazizmu”. Do ostatecznej konsekwencji doprowadził ten kierunek ''Church of The Creator'' (COTC), utworzony 1973 w USA przez Bena Klassena. COTC propaguje materialistyczny [[panteizm]], eksterminację ras kolorowych i znoszący różnice narodowościowe “rasowy socjalizm” w skali planety.
Pewien wpływ na ideologię NOE wywarły „duchowy rasizm” [[Julius Evola|Juliusa Evoli]]. Jego doktryna '''“integralnego tradycjonalizmu”''' zawarta w takich pracach jak „Rivolta contro il mondo moderno” (1934) czy „Orientamenti” (1950) dokonywała rewizji faszyzmu „z prawa”. Evola krytykował faszyzm za modernizm, materializm i populizm, z ruchów historycznych ceniąc tylko Żelazną Gwardię. Głosił teorię o istnieniu ezoterycznej (gnostycznej) przedchrześcijańskiej Tradycji [[Indoeuropejczycy|indoeuropejskiej]], której zarzucanie pogrążało świat w dekadencji. Jedyną drogą odbudowy kastowego “państwa organicznego” miało być przyspieszenie rozkładu współczesnych społeczeństw. Zwolennicy Evoli utworzyli w 1954 r. ''Ordine Nuovo'' (Giuseppe Rauti), a w 1960 r. ''Avanguardia Nazionale''. Evolańska koncepcja “ujeżdżania tygrysa” powiodła część z nich do terroryzmu (''Ordine Nero'' 1973-75, ''Nuclei Armati Rivoluzionari'' 1979-82). Obecnie evolaniści zajmują się już tylko metapolityką.
W tym samym czasie ferment ideologiczny w Niemczech przyniósł narodziny '''Europejskiej Nowej Prawicy''', łączącej idee przedwojennego rewolucyjnego konserwatyzmu i strasseryzmu. W 1964 r. powstało pismo „Junges Forum” (m.in. Lothar Penz), na przełomie lat 60. i 70. niemieccy nowoprawicowcy przystąpili do tworzenia swoich organizacji z ''Aktion Neue Rechte'' na czele. Wprawdzie grupki te miały charakter efemeryczny, ale w 1977 r. tą „nacjonalrewolucyjną” ideologię przejęła zmarginalizowana NPD. W odróżnieniu od swego niemieckiego odpowiednika francuska ''[[Nowa Prawica (Francja)|Nouvelle Droite]]'' skoncentrowała się – pod wpływem teorii włoskiego [[Marksizm|marksisty]] [[Antonio Gramsci]]ego – na „metapolityce”, uznając że uzyskanie rządu dusz musi poprzedzać zdobycie władzy. Fundamentem ideologii ND jest negacja egalitaryzmu, którego źródła widziano w chrześcijaństwie (stąd neopogańskie fascynacje nowoprawicowców); metodą – szukanie naukowego uzasadnienia dla swoich poglądów. Sztandarową postacią Nowej Prawicy był [[Alain de Benoist]] (autor m.in. „Vu de droite”, 1978), najważniejszą organizację – utworzona w 1968 r. ''Groupement de Recherche et d’Etudes pour la Civilisation Européenne''.
Linia 52 ⟶ 49:
Najbardziej radykalny odłam tercerystów przeszedł na pozycje '''[[Narodowy bolszewizm|nacjonalbolszewizmu]]''', reprezentowanego przed 1939 przez [[Ernst Niekisch|Ernsta Niekischa]] i Nicolę Bombacciego, a na przełomie lat 60. i 70. przez “nazi-[[Maoizm|maoistowskie]]” ugrupowanie ''Lutte du Peuple – Lotta di Popolo''. Do ugrupowań nacjonalbolszewickich należały PCN w Belgii, ''Nouvelle Résistance'' (rozłam dokonany w 1991 r. przez Christiana Boucheta w TV) we Francji, ''Nuova Azione'' (odprysk FEL, w 1993 r. połączony z ''Movimento Popolare Antagonista'') we Włoszech, ''[[Partia Narodowo-Bolszewicka|Nacional’-Bolshevitskaya Partiya]]'' [[Eduard Limonow|Eduarda Limonova]] w Rosji. Z nacjonalbolszewizmem często łączyła się fascynacja [[eurazjatyzm]]em propagowanym przez [[Aleksandr Dugin|Aleksandra Dugina]].
Inna frakcja nacjonalistów inspirowała się [[Autonomizm|autonomistyczną]] odmianą ultralewicy, przejmując zarówno metody działania (sieć nieformalnych grup zamiast scentralizowanej organizacji) jak część haseł (antykapitalizm, ekologia, współpraca międzynarodowa) – w ten sposób narodził się ruch '''[[Autonomiczni nacjonaliści|autonomicznych nacjonalistów]]'''. Ideologiczne poszukiwania doprowadziły niektórych aż do [[Narodowy anarchizm|narodowego anarchizmu]]. Prekursorem tego nurtu były w latach
Niektórzy spośród nieprzejednanych faszystów w ogóle zaniechali akcji politycznej i pogrążyli się w mistycyzmie. Należeli do nich Miguel Serrano i Savitri Devi, głoszący tzw. '''ezoteryczny hitleryzm''', zgodnie z którym Hitler miał być awatarem [[Wisznu]].
== Zobacz też ==
{{wikisłownik|neofaszyzm}}
* [[neonazizm]]
== Przypisy ==
Linia 60 ⟶ 61:
== Bibliografia ==
* J. George, L. Wilcox: ''Nazis, Communists, Klansmen, and Others on the Fringe. Political Extremism in America''. Prometheus Books, Buffalo-New York, 1992
* R. Griffin (ed).: ''Fascism'', Oxford University Press, Oxford-New York, 1995
* C. O’Maolain: ''The Radical Right. A World Directory'', Longman – Harlow, 1987
* R. Kilar: ''Francuski Front Narodowy'', Kraków, 2001
* W. Krzyżaniak: ''Zorganizowana skrajna prawica w RFN 1949-1980'', Poznań, 1985
* P. Rees: ''Biographical Dictionary of the Extreme Right Since 1890'', Simon & Schuster, New York – London, 1990
* R. Thurlow: ''Fascism in Britain. A History, 1918-1985''. Oxford – New York 1987
* J. Tomasiewicz: ''Ewolucja ideologii faszystowskich po 1945 roku. Zarys problematyki'', „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi”, tom XXVIII (2005)
* D. Robertson, ''Słownik polityki'', Warszawa 2009.
* P. Davies, D. Lynch, ''Fascism and the Far Right'', 2002.
* ''Nauka o państwie i polityce'' (red. L. Dubel, J. Kostrubiec, G. Ławnikowicz, Z. Markwart), 2022.
* R. Axtmann, ''Understanding Democratic Politics: An Introduction'', 2003.
* A. Moroska-Bonkiewicz, ''Organizacje skrajne we współczesnej Europie ogólna charakterystyka'', 2013.
* D. Kasprowicz, ''Populistyczna radykalna prawica jako obszar badawczy'', 2017.
* A. Hołub, ''Niemiecka skrajna prawica wobec systemu politycznego RFN – przypadek Narodowodemokratycznej Partii Niemiec'', [w:] ''Świat Idei i Polityki'', t. 4 [15], 2004.
* D. Kasprowicz, ''Europejska (de)konstrukcja : ewolucja programowa partii skrajnie prawicowych wobec kwestii europejskich'', [w:] ''Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Politologica'' 7, 150-166, 2012.
* Ł. Lewkowicz, ''Ekstremizm prawicowy Partii Ludowej-Nasza Słowacja w Republice Słowackiej: ideologia i praktyka polityczna'', [w:] ''Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej'' 20, z. 3, 2022.
* B. Klandermans, N. Mayer, ''Extreme Right Activists in Europe. Through the Magnifying Glass'', 2006.
* A. Moroska, ''Partie prawicowego populizmu – próba zdefiniowania zjawiska'', [w:] ''Dokąd zmierza Europa? Nacjonalizm, separatyzm, migracje – nowe wyzwania Unii Europejskiej'', red. P. Mickiewicz, H. Wyligała, 2009.
* A. Hołub, ''Ekstremizm i radykalizm jako środowiska rozwoju terroryzmu'', [w:] ''Studia Politicae Universitatis Silesiensis'', t. 17, 2016.
* B. Bankowicz, ''Skrajna prawica w demokracjach zachodnioeuropejskich'', [w:] ''Państwo i Społeczeństwo'', 2001.
* M. Pielużek, ''Obrazy świata w komunikacji polskiej skrajnej prawicy'', 2017.
* R. Wilsom, P. Hainsworth, ''Far Right Parties and Discourse in Europe: A Challenge for our Times'', 2012.
* H-J. Schindler, M. Zaborowski, ''Mapping Right-Wing Extremism in Central and Eastern Europe'', 2023.
▲{{Faszyzm}}
{{Kontrola autorytatywna}}
Linia 74 ⟶ 92:
[[Kategoria:Faszyzm]]
[[Kategoria:Doktryny polityczne]]
[[Kategoria:Skrajna prawica]]
| |||