Zofia Rysiówna

Urodziła się jako najmłodsza z siedmiorga rodzeństwa. Gdy miała trzy miesiące zmarł jej ojciec. Dzieciństwo i młodość spędziła w Nowym Sączu. Od 1938 studiowała w Państwowym Instytucie Sztuki Teatralnej (PIST) w Warszawie.

W czasie II wojny światowej kluczowa uczestniczka uwolnienia 28 lipca 1940 Jana Karskiego ze szpitala w Nowym Sączu z rąk Gestapo, w związku z czym została aresztowana wiosną 1941, trafiła na Pawiak, a następnie osadzona w niemieckim obozie koncentracyjnym w Ravensbrück (nr obozowy 7286), gdzie doczekała końca wojny^[1].

W 1945 złożyła aktorski egzamin eksternistyczny przed Komisją ZASP-u w Krakowie. 30 października 1945 zadebiutowała na deskach Teatru Miejskiego im. Juliusza Słowackiego w Krakowie rolą kobiety w spektaklu Przejrzały oczy nasze Wandy Karczewskiej w reż. Józefa Karbowskiego, a 22 grudnia zagrała tytułową rolę w Balladynie Juliusza Słowackiego. W latach 1945–1955 występowała na scenach Krakowa: Teatru Miejskiego im. Juliusza Słowackiego (1945–1946) i Teatrów Dramatycznych (1946–1950) oraz Poznania – Teatrów Dramatycznych (1950–1955). Od 1955 była aktorką scen warszawskich: Teatru Polskiego (1955–1958), Teatru Powszechnego (1958–1963), Teatru Dramatycznego (1963–1965, 1968–1977 i 1979–1992), Teatru Klasycznego (1965–1968) oraz Teatru Nowego (1977–1979).

Wystąpiła również w blisko 70 spektaklach Teatru Telewizji, m.in. w: Muchach Jeana-Paula Sartre’a (1956), Dziadach Adama Mickiewicza (1959), Balladach Federico Garcii Lorki (1960), Niemcach Leona Kruczkowskiego (1961) – wszystkie w reż. Adama Hanuszkiewicza oraz w Idach marcowych Thorntona Wildera w reż. Jerzego Gruzy (1962), Weselu Stanisława Wyspiańskiego w reż. Adama Hanuszkiewicza (1963), Chłopcach Stanisława Grochowiaka w reż. Tadeusza Jaworskiego (1966), Kollokacji Józefa Korzeniowskiego w reż. Maryny Broniewskiej (1969), Domu kobiet Zofii Nałkowskiej w reż. Jana Kulczyńskiego (1974), Jegorze Bułyczowie i innych Maksima Gorkiego w reż. Zygmunta Hübnera (1975), Uczniu diabła George’a Bernarda Shawa w reż. Marka Tadeusza Nowakowskiego (1978), Warszawiance Stanisława Wyspiańskiego w reż. Andrzeja Łapickiego (1978), a także w przedstawieniach: Barbara Radziwiłłówna Alojzego Felińskiego w reż. Mariusza Dmochowskiego jako królowa Bona (1980), Wujaszek Wania Antona Czechowa w reż. Aleksandra Bardiniego jako matka Wani (1980), Egipska pszenica Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej w reż. Olgi Lipińskiej jako Róża Krzeptowska, matka Wiktora (1994), Portret wenecki Gustawa Herlinga-Grudzińskiego w reż. Agnieszki Lipiec-Wróblewskiej jako Giovanna (1998) i Tartuffe, czyli obłudnik Moliera w reż. Andrzeja Seweryna jako pani Pernelle (2002).

Zmarła 17 listopada 2003 w Warszawie. Pochowana została w grobie rodzinnym Rysiów na cmentarzu komunalnym w Nowym Sączu (kwatera 9-B-5)^[2].

Jej rodzeństwem byli: bracia Zbigniew (1914–1990), żołnierz, adwokat, Władysław (obrońca Lwowa z 1918, uczestnik wojny obronnej 1939), Bronisław (polonista, nauczyciel, harcerz, zm. 1941 w Mauthausen), siostry Wanda (żona Stanisława Skrzeszewskiego i Olgierda Straszyńskiego), Stanisława (zm. 1957), Maria (zm. 2011)^[3].

Od 1948 była drugą żoną Adama Hanuszkiewicza, z którym miała syna Piotra, reżysera filmowego, oraz córkę Katarzynę. Po rozwodzie z Hanuszkiewiczem związała się z operatorem filmowym Sergiuszem Sprudinem.

• Mam tu swój dom (1963) – Fornalczykowa
• Drewniany różaniec (1964) – Mateczka
• Tatarak (1965) – doktorowa Marta
• A jeśli będzie jesień... (1976) – kombatantka
• Azyl (1976) – matka Bogdana
• Małgorzata (1978) – Marcjanna Fornalska
• Jeśli serce masz bijące (1980) – Leokadia von Goltz, właścicielka stancji
• Rok spokojnego słońca (1984) – siostra tłumaczka
• Zmiennicy (serial telewizyjny) (1986) – matka Jana Oborniaka (odc. 10. Krzyk ciszy)
• Rzeka kłamstwa (serial telewizyjny) (1987) – dziedziczka (odc. 3.)
• W labiryncie (serial telewizyjny) (1988–1990) – pani Lena, stara aktorka
• Gwiazda Piołun (1988) – dziedziczka
• Odbicia (serial telewizyjny) (1989) – Maria, ciotka Andrzeja (odc. 1–4)
• Modrzejewska (serial telewizyjny) (1989) – hrabina Zofia Potocka (odc. 4. Tworzenie siebie)
• Zawrócony (1994) – matka Tomka
• Faustyna (1994) – siostra Wiktoryna
• Dom (serial telewizyjny) (1980–2000) – siostra Wiktoria, kuzynka Stroynowskich:

● odc. 15. Długa księżycowa noc (1996),

● odc. 18. Trzecie kłamstwo (1997),

● odc. 24. Droga na skróty (2000)

• Paula und das Glück (1998)
• Królowa aniołów (1999) – dziedziczka Elżbieta Skłodowska

Użyczyła głosu

• Lato Muminków (1978) (bajka muzyczna, w nagraniu wykorzystano podkłady muzyczne zrealizowane dla Teatru Dramatycznego w Wałbrzychu do przedstawienia Lato Muminków)
• Kubuś Puchatek (1985) (bajka muzyczna wydana przez Polskie Nagrania na kasecie; CK 415) – Kangurzyca
• Chatka Puchatka (1986) (bajka muzyczna wydana przez Polskie Nagrania na kasecie; CK 416) – Kangurzyca

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (29 listopada 2000)^[4]
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1963)
• Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami
• Złoty Krzyż Zasługi (22 lipca 1952)^[5]
• Krzyż Walecznych (1949)
• Krzyż Partyzancki (1982)
• Krzyż Oświęcimski (1985)
• Krzyż Armii Krajowej (1994)
• Medal Zwycięstwa i Wolności 1945 (1976)
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (28 lutego 1955)^[6]
• Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego (1967)
• Odznaka „Weteran Walk o Wolność i Niepodległość Ojczyzny” (1995)
• Złota Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy” (1989)

• Nagroda Przewodniczącego Komitetu do Spraw Radia i Telewizji za kreacje aktorskie w programach radiowych i telewizyjnych (1980)
• Nagroda Przewodniczącego Komitetu do Spraw Radia i Telewizji za wybitne kreacje aktorskie w Teatrze Polskiego Radia (1986)
• Wielki Splendor – nagroda Teatru Polskiego Radia dla wybitnej osobistości współpracującej z Teatrem PR (1989)^[7]
• Nagroda im. Aleksandra Zelwerowicza za całokształt dokonań artystycznych – przyznana w związku z jubileuszem 50-lecia pisma „Teatr” (1996)

• Zofia Rysiówna w bazie filmpolski.pl
• Zofia Rysiówna w bazie Filmweb
• Zofia Rysiówna, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2021-04-09] .
• Zofia Rysiówna w bazie IMDb (ang.)

• Zofia Rysiówna na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
• Zofia Rysiówna na zdjęciach w bibliotece Polona