Ziemia (rocznik)

Inicjatorem powstania pisma był Kazimierz Kulwieć, wiceprezes Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. Koncesje na jego wydanie uzyskał prywatnie od władz carskich^[1]. Zespół redakcyjny (w latach 1910–1914) tworzyli: Kazimierz Kulwieć – redaktor, wydawca; Stanisław Thugutt – sekretarz redakcji; Mikołaj Wisznicki – ilustrator, kierownik artystyczny pisma.

Pierwszy numer tygodnika „Ziemia” wydano 1 stycznia 1910 roku. Czasopismo ukazywało się w tej formie do wybuchu I wojny światowej. W dużej mierze była to zasługa państwowego dofinansowania wydawnictwa ze środków Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, z którego korzystano do 1926 roku^[2]. Decyzją walnego zebrania członków PTK z 27 lutego 1910 roku podjęto uchwałę o uznaniu „Ziemi” jako organ PTK, faktu tego nie uwzględniono jednak w szacie graficznej czy stopce. Po zakończeniu wojny w 1919 roku wznowiono cykl wydawniczy i systematycznie wydawano (jako dwumiesięcznik w 1919 roku, miesięcznik w latach 1922–1925, dwutygodnik w latach 1926–1931) do wybuchu kolejnej tym razem II wojny światowej. W 1946 roku wznowiono wydawanie czasopisma i do 1950 roku wydawane ono było jako miesięcznik. „Ziemia” w swym programie nigdy nie była zamknięta jedynie w granicach administracyjnych Królestwa Polskiego. Publikowano artykuły dotyczące np. osobliwości przyrodniczych czy krajoznawcze wiadomości z Finlandii, Szwajcarii. Artykuły szeroko opisywały metodykę krajoznawczą. Celem było gromadzenie danych, zbieranie informacji oraz ich upowszechnianie wśród całego społeczeństwa.

Po utworzeniu PTTK, w skład którego weszło m.in. PTT i PTK zaprzestano wydawać miesięcznik. Wójcik wiąże ten fakt nie tylko z zamierzeniem tworzenia nowego pisma w powstałej organizacji zwanej w skrócie PTTK, ale także presją polityczną, ukierunkowaną na zrywanie z tradycjami Polski międzywojennej. Wznowienie wydawania pisma przez środowisko warszawskich krajoznawców okazało się niemożliwe mimo licznych prób. Na fali przemian „października 1956” podjęte w Krakowie zabiegi zakończyły się sukcesem („Ziemie” wydawano w latach 1956–1958)^[3]. W 1965 roku po kilku latach przerwy redakcja przeniesiona została na powrót do Warszawy. W latach 1965–1985 „Ziemia” wydawana była regularnie jako rocznik (wyjątkiem były lata 1973–1974, 1975–1976 kiedy ukazały się po 2 numery w roku). Nad wydawnictwem piecze sprawował przewodniczący komitetu redakcyjnego oraz redaktor naczelny. Od 1990 roku dla opracowywanych roczników powoływana jest rada programowa „Ziemi”. Roczniki wydawane są bardzo nieregularnie. Przerwy w wydawaniu „Ziemi” wiązały się głównie z przyczynami ekonomicznymi. Pomiędzy 1956 a 2010 rokiem „Ziemia” ukazywała się m.in. jako miesięcznik, rocznik.

• tygodnik 1910–1914
• dwutygodnik 1926–1931
• miesięcznik 1920 (6 numerów), 1922–1925, 1932–1939, 1946 (9 numerów), 1947–1950, 1956–1958
• dwumiesięcznik 1919 (3 numery)
• 2 numery w roku 1973–1974, 1975–1976, 2000
• rocznik 1965–1972, 1977–1985, 1990, 1998–1999, 2001–2003, 2006, 2010, 2013, 2016, 2018–2020

• 1910–1914 Kazimierz Kulwieć^[4]
• 1919–1920 Edward Maliszewski^{[potrzebny przypis]}
• 1922–1926 Kazimierz Kulwieć^[5]
• 1926–1927 Aleksander Janowski^[6]
• 1928–1930 Regina Danysz-Fleszarowa^[7]
• 1930–1931 Konrad Górski^[8]
• 1931–1932 Jerzy Remer^[8]
• 1932–1933 Aleksander Janowski^[9]
• 1933–1939 Aleksander Patkowski^[10]
• 1946–1947 Stanisław Lenartowicz^[11]
• 1947–1949 Franciszek Uhorczak^[11]
• 1949–1950 Stanisław Leszczycki, następnie Marek Arczyński (obaj p.o. redaktora naczelnego)^[11]
• 1956–1958 Przemysław Burchard; przewodniczący komitetu redakcyjnego: Marek Sobolewski^[12][13][14]
• 1965 Przemysław Burchard, Maria Irena Mileska – przewodnicząca komitetu redakcyjnego w latach 1965–1977^[15]
• 1966 Marian Sobański^{[potrzebny przypis]}
• 1967 Bronisław Siadek^{[potrzebny przypis]}
• 1968–1974 Zbigniew Tomkowski^{[potrzebny przypis]}
• 1975–1976 brak informacji na stronie redakcyjnej tomu
• 1978–1990 Janusz Żmudziński – redaktor naczelny, Tadeusz Rycerski, przewodniczący komitetu redakcyjnego^[15]
• 1990, 1998, 1999, 2000 (2 numery), 2001, 2002 Janusz Bogdanowski, przewodniczący rady programowej^[15]
• 1999–2003 Franciszek Midura, przewodniczący zespołu redakcyjnego^[16]
• 2006–2018 Andrzej Gordon – redaktor naczelny, Elżbieta Matusiak-Gordon – redaktor od 1999 r.^[16]
• 2019– Jacek Potocki^[17]

• Kazimierz Kulwieć 1910–1914 oraz nr 33–35 z roku 1919
• Polskie Towarzystwo Krajoznawcze nr 36–43 z lat 1919–1950
• Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze od 1951 roku

W 2010 roku minęło 100 lat od pierwszego wydania „Ziemi” (miało to miejsce 1 stycznia w 1910 roku w Warszawie). Z tej okazji podczas VI Kongresu Krajoznawstwa Polskiego odbywającego się w Olsztynie wręczono pierwszy raz „Nagrodę Ziemi”^[18]. Nagroda to dyplom oraz grafika lub akwarela, stworzone dla każdego indywidualnie przez artystę Józefa Jurczyszyna^[19][20].

Wręczone podczas VI Kongresu Krajoznawstwa Polskiego w Olsztynie 10–12 września 2010^[18]

• Stefan Bratkowski – za konsekwencję w zmuszaniu do nowoczesnego myślenia o powinnościach Polaków i popularyzację polskich tradycji nauki, techniki i gospodarowania.
• Kazimierz Kutz – za serdeczne i stałe kształtowanie tożsamości Śląska.
• Barbara Wachowicz – za cudowne literackie wiązanie z polskimi tradycjami i wielkie lekcje powinności wobec Polski.
• Wojciech Nowakowski – za twórcze zakorzenienia w polskim krajobrazie i za ciągłe odkrywanie naszych krajoznawczych skarbów.
• Rodzina Rydlów – za utrwalanie polskiej tradycji literackiej i tysiące mądrych lekcji narodowego dziedzictwa.
• Krzysztof Wolfram – za otworzenie innych na znaczenie i skarby Zielonych Płuc Polski.
• Jerzy Jasiuk – za stałą inicjatywność w popularyzacji historycznej i współczesnej polskiej myśli technicznej i naukowej.
• Ruch Stowarzyszeń Regionalnych Rzeczypospolitej Polskiej – za mądre kształtowanie tożsamości regionalnej oraz wierności tradycjom.

Wręczone podczas XVIII Walnego Zjazdu PTTK w Warszawie 14 września 2013^[19]

• Kazimierz Denek – za wybitny wkład w kształtowanie wychowawczych funkcji krajoznawstwa.
• Alicja Gotowt-Jeziorska – za wieloletnią dbałość o stan polskiej przyrody i krajobrazu.
• Lechosław Herz – za przepięknie opiewanie Mazowsza i Tatr.
• Włodzimierz Łęcki – za wieloletnią działalność krajoznawczą i stworzenie Kanonu Krajoznawczego Polski.
• Tadeusz Martusewicz – za wieloletnią aktywność w sferze ochrony zabytków oraz utworzenie Panteonu PTTK.
• Franciszek Midura – za wieloletnią owocną troskę o stan dziedzictwa kulturowego w Polsce.
• Paweł Pierściński – za wybitny wkład w kształtowanie polskiej fotografii krajoznawczej.
• Czesław Skonka^[21] – za wieloletnią działalność krajoznawczą i walny udział w stworzeniu Muzeum Hymnu Narodowego.
• Wanda Skowron^[22] – za kształtowanie znaczenia pamięci w polskim Towarzystwie Turystyczno-Krajoznawczym.
• Tadeusz Sobieszek^[23] – za wieloletnie twórcze rozwijanie kolekcjonerstwa krajoznawczego.
• Tadeusz Stefański – za piękne kształtowanie polskiego przewodnictwa turystycznego.
• Janina i Zbigniew^[24] Twarogowie – za udowadnianiem pracą wierności ideom polskiego krajoznawstwa.
• Edward Wieczorek – za mądre upowszechnianie tradycji Śląska.

Wręczone podczas XIX Walnego Zjazdu PTTK w Warszawie 15 września 2017^[25]

• Stefan Jakubowski – za troskę o prawdę i tradycję chrześcijańską w Beskidach oraz za opiekę nad Groniem Jana Pawła II
• Anna Kirchner – za konsekwentne kultywowanie tradycji Podlasia, a szczególnie współtworzenie „Wigilii na Podlasiu”
• Bogdan Kucharski – za piśmiennictwo krajoznawcze o Wielkopolsce i Pomorzu Zachodnim oraz za czuwanie nad trwałością więzi publicystów krajoznawczych
• Pola Kuleczka – za permanentną edukację krajoznawczą studentów oraz popularyzację literackich ścieżek w turystyce
• Włodzimierz Majdewicz – za serdeczną dbałość o pamięć narodową i wspierającą ją twórczość plastyczną
• Henryk Miłoszewski^[26] – za tworzenie systemu krajoznawczego poznawania Kujaw i Pomorza
• Maria i Przemysław Pilichowie – za piękno w twórczym ukazywaniu walorów turystycznych Polski
• Józef Partyka – za wymyślenie i rozwijanie systemu sympozjów „Mijające krajobrazy Polski” oraz wieloletnie zespalanie polskich krajoznawców
• Andrzej Wasilewski – za znakomite wiązanie polskich tradycji krajoznawczych ze współczesnością szczególnie wśród młodzieży
• Alicja^[27] i Ryszard Wrzoskowie – za tworzenie koncepcji utrwalania pamięci i tożsamości Pomorza: Kaszub, Kociewia, Pobrzeża Gdańskiego i Słowińskiego oraz Żuław Wiślanych

• Konrad JacekK.J. Jędrzejczyk Konrad JacekK.J., Tożsamość narodowa społeczeństwa polskiego po okresie zaborów. Rozważania na przykładzie archeologii w Polskim Towarzystwie Krajoznawczym w latach 1906–1950, Włocławek 2013 [dostęp 2021-08-26] .

• Zdigitalizowane zbiory czasopisma „Ziemia” z lat 1910–2006 [online], Centralna Biblioteka PTTK [dostęp 2021-08-26] .strona główna serwisu