Zbrodnia komunistyczna
Zbrodnia komunistyczna – to definicja prawna stosowana w polskim prawie karnym stanowiąca czyn popełniony przez funkcjonariusza państwa komunistycznego albo przez nich inspirowany lub tolerowany[1]. Osoba popełniająca czyny to zbrodniarz komunistyczny.
Pojęcie zbrodni komunistycznej jest również stosowane szerzej na arenie międzynarodowej i jest stosowane przez organizacje pozarządowe zajmujące się prawami człowieka oraz agencje rządowe, takie jak Fundacja Unitas, Instytut Informacji o Zbrodniach Komunizmu, Instytut Badania Reżimów Totalitarnych, Instytut Ścigania Zbrodni komunistycznych w Rumunii oraz Urząd Dokumentacji i Badania Zbrodni komunizmu.
Prawo polskie
edytujZbrodnia komunistyczna (w rozumieniu ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu[2]) to czyn popełniony przez funkcjonariusza państwa komunistycznego w okresie od 17 września 1939 do 31 lipca 1990, polegający na stosowaniu represji lub innych form naruszania praw człowieka wobec jednostki lub grupy ludności bądź w związku z ich stosowaniem, stanowiący przestępstwo według polskiej ustawy karnej obowiązującej w czasie jego popełnienia.
Zbrodniami komunistycznymi są również czyny popełnione przez tych funkcjonariuszy w okresie, o którym mowa w zdaniu poprzedzającym, zawierające znamiona czynów zabronionych określonych w art. 187, 193 lub 194 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 lipca 1932 r. – Kodeks karny albo art. 265 § 1, art. 266 § 1, 2 lub 4 lub art. 267 ustawy z dnia 19 kwietnia 1969 r. – Kodeks karny, dokonane przeciwko dokumentom w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944–1990 oraz treści tych dokumentów[3] na szkodę osób, których te dokumenty dotyczą.
Pojęcie zbrodni komunistycznych wyparło z języka prawniczego pojęcie zbrodni stalinowskich, którym operowano na początku badań związanych z odpowiedzialnością za ich popełnienie[4].
W rozumieniu ustawy o IPN funkcjonariuszem państwa komunistycznego jest funkcjonariusz publiczny, a także osoba, która podlegała ochronie równej ochronie funkcjonariusza publicznego, w szczególności funkcjonariusz państwowy oraz osoba pełniąca funkcję kierowniczą w organie statutowym partii komunistycznych[2].
Zbrodnie komunistyczne stanowiące według prawa międzynarodowego zbrodnie przeciwko pokojowi, ludzkości lub zbrodnie wojenne nie ulegają przedawnieniu.
Według ustawy o IPN w brzmieniu nadanym przez ustawę z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944–1990 oraz treści tych dokumentów[5] (ze zmianami wprowadzonymi ustawą z dn. 14 lutego 2007 r[6]):
Bieg terminu przedawnienia zbrodni komunistycznych, w rozumieniu art. 2, niebędących zbrodniami wojennymi lub zbrodniami przeciwko ludzkości, rozpoczyna się od dnia 1 sierpnia 1990 r. Karalność tych zbrodni ustaje po 40 latach, gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa, oraz po 30 latach, gdy czyn stanowi inną zbrodnię komunistyczną. Przepisu art. 4 § 1 Kodeksu karnego nie stosuje się[7].
Organami bezpieczeństwa państwa, w rozumieniu ustawy, są[2]:
- Resort Bezpieczeństwa Publicznego Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego
- Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego
- Komitet do Spraw Bezpieczeństwa Publicznego
- jednostki organizacyjne podległe organom, o których mowa w pkt 1-3, a w szczególności jednostki Milicji Obywatelskiej w okresie do dnia 14 grudnia 1954 r.
- instytucje centralne Służby Bezpieczeństwa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych oraz podległe im jednostki terenowe w wojewódzkich, powiatowych i równorzędnych komendach Milicji Obywatelskiej oraz w wojewódzkich, rejonowych i równorzędnych urzędach spraw wewnętrznych,
- Akademia Spraw Wewnętrznych
- Zwiad Wojsk Ochrony Pogranicza
- Zarząd Główny Służby Wewnętrznej jednostek wojskowych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych oraz podległe mu komórki,
- Informacja Wojskowa
- Wojskowa Służba Wewnętrzna
- Zarząd II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego
- inne służby Sił Zbrojnych prowadzące działania operacyjno-rozpoznawcze lub dochodzeniowo-śledcze, w tym w rodzajach broni oraz w okręgach wojskowych
- Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk wraz z wojewódzkimi i miejskimi urzędami kontroli prasy, publikacji i widowisk oraz Główny Urząd Kontroli Publikacji i Widowisk wraz z okręgowymi urzędami
- Urząd do Spraw Wyznań oraz terenowe organy administracji państwowej o właściwości szczególnej do spraw wyznań stopnia wojewódzkiego
W stosunku do sprawców zbrodni wojennych, zbrodni przeciwko ludzkości lub zbrodni komunistycznych, nie stosuje się wydanych przed dniem 7 grudnia 1989 przepisów ustaw i dekretów, które przewidują amnestię lub abolicję.
Najważniejszymi zmianami prawa obowiązującymi od dnia 15 marca 2007 r. jest poszerzenie zakresu pojęcia zbrodni komunistycznej o określone enumeratywanie przestępstwa przeciwko dokumentom (tzn. fałszowanie dokumentów przez funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa w czasie ich funkcjonowania na szkodę osób trzecich), rozszerzenie enumeratywnego katalogu instytucji organów bezpieczeństwa państwa w latach 1939–1990, wreszcie wydłużenie okresu przedawnienia zbrodni komunistycznych.
Propozycja uregulowań europejskich
edytujW 2010 r. Litwa, Czechy, Łotwa, Bułgaria, Węgry i Rumunia zaproponowały, by penalizację negacji zbrodni komunistycznych zagwarantować na poziomie prawa Unii Europejskiej. Komisja Europejska odrzuciła tę propozycję[8].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu (Dz.U. z 2023 r. poz. 102)
- ↑ a b c Dz.U. z 2023 r. poz. 102.
- ↑ Dz.U. z 2023 r. poz. 342.
- ↑ Zbrodnie komunistyczne w koncepcji polskiego prawa karnego – Genowefa Rejman, Wojskowy Przegląd Prawniczy, Numer 1 z 2006 r., por. Prawo okresu stalinowskiego. Zagadnienia wybrane. Studia Iuridica, t. 22, Warszawa 1992, ISBN 83-230-0612-1.
- ↑ Dz.U. z 2006 r. nr 218, poz. 1592 i Dz.U. z 2006 r. nr 249, poz. 1832.
- ↑ Dz.U. z 2007 r. nr 25, poz. 162.
- ↑ Art. 4 § 1 K.k.: Jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia przestępstwa, stosuje się ustawę nową, jednakże należy stosować ustawę obowiązującą poprzednio, jeżeli jest względniejsza dla sprawcy.
- ↑ Damian Witoń: Komisja odrzuca projekt penalizacji negacji zbrodni komunistycznych. UniaEuropejska.org, 2010-12-22. [dostęp 2011-11-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (4 marca 2016)].
Linki zewnętrzne
edytuj- Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
- Zbrodnie komunistyczne w koncepcji polskiego prawa karnego – Genowefa Rejman, Wojskowy Przegląd Prawniczy, Numer 1 z 2006 r.
- Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (Dz.U. z 2023 r. poz. 102)
- Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 – Kodeks karny (Dz.U. z 2022 r. poz. 1138)
Artykuł uwzględnia ograniczony pod względem terytorialnym stan prawny na 15 marca 2007. Zapoznaj się z zastrzeżeniami dotyczącymi pojęć prawnych w Wikipedii.