Zamek Cagliostro

Słynny złodziej Lupin po jednym ze skoków zauważa, że cała zrabowana przez niego gotówka to znakomicie wykonane falsyfikaty. Postanawia ustalić, skąd pochodzą i kto wypuszcza je na rynek. Tak trafia do maleńkiego państwa, Księstwa Cagliostro, którego władcę - osobę bardzo szanowaną na światowych salonach - uważa za możliwego szefa fałszerskiego procederu. Przy okazji wikła się w pomoc księżniczce, córce poprzedniego władcy, którą obecny regent chce poślubić wbrew jej woli.

• Yasuo Yamada jako Lupin III
• Kiyoshi Kobayashi jako Jigen
• Makio Inoue jako Goemon
• Eiko Masuyama jako Fujiko
• Goro Naya jako Inspektor Zenigata
• Tarō Ishida jako hrabia Cagliostro
• Sumi Shimamoto jako księżniczka Clarisse
• Ichirō Nagai jako Jodot
• Kōhei Miyauchi jako Ogrodnik

i inni

Postać Lupina III po raz pierwszy pojawiła się na kartach mangi autorstwa Monkey Punch'a. Tytułowy bohater jest uznawany za wnuka Arsène'a Lupina - wykreowanego przez Maurice'a Leblanc'a przebiegłego dżentelmena-włamywacza, który parał się również pracą detektywa^[1]. Oprócz imienia, odziedziczył po przodku również talent do kradzieży i dżentelmeńską postawę. Jest znany z tego, że przed kradzieżą wysyła wizytówkę właścicielom przedmiotów mających być jego celem. Zanim powstał Zamek Cagliostro można było obejrzeć dwie serie anime - Lupin III (1971-1972) i Lupin III Part Two (1977-1980)^[1], a także film The Secret of Mamo (1978). Zamek Cagliostro powstał głównie ze względu na sukces finansowy pierwszego filmu^[2].

Zamek Cagliostro jest uznawany za pierwszy pełnometrażowy film wyreżyserowany przez Miyazakiego. Wcześniej zdarzyło mu się współpracować przy odcinkach z pierwszej serii anime. W rok po wyjściu filmu był scenarzystą i reżyserem kolejnych dwóch. Używał wtedy pseudonimu Telecom (tak nazywała się firma, w której ówcześnie pracował)^[1]. Ponieważ jest to jedyny film, w którym bohater nie jest tak bezwzględny, a jego osobowość mocno koliduje z pozostałymi przedstawieniami, określa się tam Lupina jako „dorastającego” do swojej roli^[3].

Oprócz reżyserii, Miyazaki zajmował się również scenarzystą, projektantem i artystą scenorysu^[3]. Produkcję rozpoczęto w maju 1979 r. wraz z powstaniem historii i scenorysu^[4]. Miyazaki rozpoczął od malowania scenerii z lotu ptaka, zanim ukończył samą historię. Zaczął tworzyć pełne storyboardy w momencie, gdy szkic scenariusza powrócił do niego bez jakichkolwiek zmian. Początkowo film podzielono na cztery części, jednak gdy zakończono pracę nad trzecią okazało się, że należy wprowadzić zmiany, by zmieścić się w przewidzianym na film czasie^[5]. Prace animacyjne rozpoczęto w lipcu, gdy storyboardy były gotowe w jednej czwartej - Miyazaki kończył je już podczas produkcji. Prace zakończono pod koniec listopada, z kolei premiera filmu miała miejsce 15 grudnia. Film powstał więc w około siedem i pół miesiąca, przy czym produkcja trwała tylko pięć miesięcy^[4].

Film był inspirowany wieloma źródłami. McCarthy pisał, że ekipa nie czuła przymusu nigdzie podróżować, ponieważ szkicownik, którego używał Miyazaki przy tworzeniu Heidi był wystarczającym źródłem inspiracji dla scenerii^[4]. Sam Miyazaki wspominał, że inspirował się książką Italian Mountain Cities and the Tiber Estuary wydawnictwa Kagoshima^[4]. Film odwoływał się również do elementów dzieł o oryginalnym Lupinie, m.in. La Justice d'Arsène Lupin autorstwa Boileau-Narcejac (motyw fałszowania pieniędzy przez Niemców podczas I wojny światowej, by zdestabilizować francuską ekonomię)^[6]. W Zielonookiej pannie Leblanc'a również pojawia się zatopiony skarb^[7]. Mechanizmy, tajne tunele i oplecenie fabuły wokół piękna jest inspirowana opowiadaniem Ranpo Edogawy pt. Ghost Tower^[8]. Zamek czerpie inspirację z pierwszego, niewydanego filmu The Shepherdess and the Chimney Sweep z 1952 r. (film został wydany ze zmianami w 1953 r. i w Polsce nosi tytuł Król i ptak)^[9]. Lupin porusza się Fiatem 500, tak jak główny animator - Yasuo Ōtsuka^[10]. Z kolei samochód, którym w scenie pościgu jechała Clarisse to Citroen 2CV - pierwszy samochód Miyazakiego^[10]. W filmie została użyta letnia kolorystyka, którą McCarthy uznaje za pasującą do scenerii i postaci, z kolei ciemne i jasne kolory podkreślają ciemne i jasne strony Caligostro^[4].

Postacie w Zamku Cagliostro zostały dopasowane do wizji bohatera Miyazakiego - miało to służyć pozbyciu się apatii z opowieści^[11]. Dzięki temu Lupin był optymistą i szczęśliwym złodziejem, który podróżuje razem z przyjacielem Fiatem 500. Kontrastowało to z oryginałem, który był intrygujący i bezwzględny, a jego pojazdem był Mercedes-Benz SSK, tylko dlatego, że był „ulubionym [samochodem] Hitlera”^[12]. Również postacie drugoplanowe zostały zmodyfikowane: Jigen i Goemon stali się przyjaźni, a femme fatale Fujiko została ugrzeczniona^[12].

W pierwszym pełnometrażowym filmie Miyazakiego doskonale widać jego styl. Dani Cavalarro dostrzega charakterystyczne dla niego szczegóły oraz to jak wpływa to na przedstawienie historii^[1]. Cagliostro – kraj i sceneria – jest przedstawione szczegółowo, nie ogranicza go architektura, geografia czy kultura. Można użyć pojęcia „akogare no Paris” (Paryż naszych marzeń), czyli to, w jaki sposób Europę widzą twórcy wschodni. Użycie niekonwencjonalnych i unikatowych kątów kamery, a także dbałość o indywidualne ruchy postaci to charakterystyczne cechy stylu Miyazakiego. Widać to już w scenie napadu, która rozpoczyna film i przy okazji charakteryzuje Lupina i pozwala widzom lepiej go poznać^[1]. W Zamku Cagliostro charakter niektórych postaci zostały zmienione. Lupin stał się bezinteresownym bohaterem, Jigen był przyjazny, Goemon – zabawny, a Fujiko nie emanowała już seksapilem. Początkowo nie spodobało się to fanom. Surat z Otaku USA stwierdził, że Zamek Cagliostro jest jak "film o Jamesie Bondzie, w którym [Bond] zatrzymał się w Motelu 6, a jego pojazdem była Toyota Camry"^[13].

W Japonii film trafił do kin 15 grudnia 1979 roku^[4]. Rok później Tokyo Movie Shinsha chcąc zbadać odbiór, rozpoczęło testy w Ameryce Północnej. Film wyświetlono na The World Science Fiction Convention i przeprowadzono ankietę marketingową. W późniejszych latach film był pokazywany na innych festiwalach, w tym na FILMEX 82 w Los Angeles^[14]. Mimo ogromnego rozgłosu, wiele pokazów zakończyło się niepowodzeniem. Fred Patten uważał, że przyczyną tego stanu rzeczy było to, że film był „tylko” animowany^[15]. W 2008 roku film wydano na Blu-Ray^[16]. W 2014 roku Lupin powrócił do japońskich kin, w zremasterowanej cyfrowej wersji HD^[17]. Film można było później zakupić indywidualnie lub jako część kolekcji The Collected Works of Hayao Miyazaki zawierającej wszystkie filmy Miyazakiego^[18]. W 2019 roku VAP wydał wersję 4K UHD^[19].

W Ameryce film trafił do kin 3 kwietnia 1991 roku, a na sprzęt domowy – w październiku 1992 roku^[4]. 25 kwietnia 2000 r. pojawiło się kolejne wydanie z nowym dubbingiem, bliższym oryginalnemu. 29 sierpnia 2006 roku wydano edycję specjalną na DVD^[20][21]. W 2015 r. film ponownie wydano na DVD i Blu-Ray w wersji rozszerzonej zawierającej m.in. wersję dubbingową dla najmłodszych czy notatki dotyczące procesu tłumaczenia^[22].

W Wielkiej Brytanii film wydano 10 czerwca 1996 roku^[23]. W 2012 r. film można było zakupić na DVD i Blu-ray^[24].

W Polsce film można obejrzeć od 15 maja 2018 r. na platformie Netflix^[25][26]. Nie istnieje oficjalny polski dubbing, napisy powstały na bazie amerykańskiej edycji specjalnej z 2006 roku.

Muzyka do filmu została skomponowana przez głównego kompozytora serii - Yuji Ohno. Zawiera w sobie elementy jazzowe, romansowe i muzykę orkiestrową. Jeden z utworów to wariacja na temat motywu telewizyjnego Lupina III^[4]. Wykonanie przypadło zespołowi You & The Explosion Band, który pracował również przy drugiej serii anime. Główna piosenka „Fire Treasure” została wykonana przez Bobby'ego (właśc. Toshie Kihara) i została wydana jako singiel LP^[27]. Pierwsze wydanie ścieżki dźwiękowej nosiło tytuł Lupin the 3rd The Castle of Cagliostro Original Soundtrack BGM Collection i zawierało rozszerzone wersje wybranych singli. Pierwotnie wydany jako winyl i kaseta (w 1983 r.), w 1985 r. wydano go na CD z kolejnymi dodatkami^[28]. W 2003 r. ścieżkę dźwiękową wydano ponownie pod tytułem Lupin the 3rd: The Castle of Cagliostro – Music File. Zawierała ona 13 nowych singli^[29].

1. Toward the Patrol Line (Variation) - 2:52
2. Fire Treasure (Variation 1) - 1:51
3. Sneakin' - 3:24
4. Fire Treasure (Variation 2) - 2:12
5. A Riddle of Underground Waterworks - 1:51
6. Fire Treasure (Variation 3) - 2:58
7. Strange Sensation - 3:25
8. Fire Treasure - 3:07
9. You Are Like Breeze (Variation) - 2:59
10. Wedding - 1:50
11. In the Lun-Lun Feeling - 1:37
12. Tropical Wave (Variation) - 3:20
13. The Plot of the Earl - 1:30
14. Mystery Zone - 1:41
15. Lone Wolf - 2:55
16. Uncanny Night - 2:38
17. Mysterious Journey (Variation) - 3:59

Film w japońskich kinach zarobił 610 milionów jenów^[30]. W 2007 i 2017 roku odbyły się zagraniczne pokazy (m.in. we Włoszech i Stanach Zjednoczonych), dzięki którym film zarobił 295,200 dolarów brutto^[31][32].

Chociaż film nie był sukcesem kasowym, zyskał popularność. Na portalu Rotten Tomatoes na 21 opinii 95% z nich jest pozytywna, a widownia przyznała ocenę na poziomie 88%^[33]. Portal Metacritic zebrał siedem recenzji krytyków, a średnia ocen filmu to 72 na 100. Oceny użytkowników przyniosły ocenę na poziomie 8.1^[34]. Na polskim portalu Filmweb film oceniany jest na 7.3 na 10^[35].

Chociaż sam Steven Spielberg uważał, że Zamek Cagliostro jest jednym z najlepszych filmów wszech czasów, fani Lupina III zarzucali ekranizacji Miyazakiego to, że bohater nie jest „prawdziwym” Lupinem. Pierwowzór jest bezwzględnym kryminalistą, gdy bohater filmu wydaje się być bardziej nieudolny^[36]. Sam Monkey Punch (autor mangi) stwierdził, że film jest doskonały, jednak to nie jest „jego” Lupin^[37].

W 1980 roku film wygrał nagrodę Ōfuji Noburō Award na festiwalu filmowym Mainichi Film Awards^[38]. W styczniu 2001 roku japoński magazyn Animage przyznał mu dziewiąte miejsce w plebiscycie na najlepsze produkcje anime wszech czasów^[39]. W maju 2001 roku Zamek Cagliostro był najlepiej sprzedającym się filmem na DVD. W czerwcu tego samego roku był na miejscu trzecim. Japońska Agencja ds. Kultury Umieściła go na piątym miejscu listy najlepszych anime^[40]. W 2009 roku magazyn Kinema Junpo uznał film za „Najlepszy japoński film animowany wszech czasów”^[41]. W 2020 roku Screen Rant uznało, że jest to najlepszy film nakręcony przez Miyazakiego^[42], a CBR.com ogłosiło, że to najlepszy film o Lupinie^[43].

W dubbingu z 1992 r., ze względu na prawa autorskie, Lupin jest określany jako „Wolf” (wilk).

W dubbingu z 1992 r. Inspektor Zenigata przedstawia się jako inspektor Keibu Zenigata. Jest to błąd ponieważ Keibu nie jest imieniem, a japońskim słowem oznaczającym inspektor^[44].

• Zamek Cagliostro w bazie IMDb (ang.)