Zamek w Brodnicy
Zamek w Brodnicy – ufortyfikowany zamek krzyżacki w Brodnicy.
 nr rej. A/127/46 z 10.02.1931 (ruiny zamku)i A/42 z 20.10.1970 (przedzamcze)[1] | |
 Widok od strony ul. Zamkowej | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość |
87-300 Brodnica |
| Adres |
ul. Zamkowa 1 |
| Typ budynku | |
| Styl architektoniczny |
gotycki murowany zamek konwentualny |
| Wysokość całkowita |
wieża: 54 m |
| Kondygnacje |
obecnie brak (pozostałości piwnic zamkowych) |
| Rozpoczęcie budowy |
1305 lub 1312 |
| Ukończenie budowy |
1317 lub 1330 |
| Ważniejsze przebudowy |
1415 – Mikołaj Fallenstein |
| Zniszczono |
1550 (pożar), 1785 (rozbiórka) |
| Pierwszy właściciel | |
| Kolejni właściciele |
|
Plan budynku
| |
Położenie na mapie Brodnicy  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  | |
Położenie na mapie powiatu brodnickiego  | |
 53°15′27,98″N 19°23′55,44″E/53,257772 19,398733
| |
| Strona internetowa | |
Opis
edytujZbudowany został na planie kwadratu. Cztery skrzydła zamku otaczały wewnętrzny dziedziniec. Wysoka, 50-metrowa wieża posiadała wejście na wysokości drugiej kondygnacji. W narożach zamku umieszczono wieżyczki wysunięte poza linię murów zamkowych. Piwnice zamkowe pełniły rolę pomieszczeń gospodarczych. W poziomie przyziemia umieszczone były pomieszczenia o funkcji reprezentacyjnej: kaplica, refektarz, kapitularz, infirmeria, izba komtura i inne. Wejścia do nich prowadziły z krużganka okalającego dziedziniec. Druga kondygnacja mieściła w sobie: od strony dziedzińca magazyny i spichlerz, strona zewnętrzna to ganek obronny umieszczony wewnątrz murów zamkowych. Obok wieży głównej umieszczona była brama, do której podjeżdżało się przez most zwodzony. W skład całego kompleksu obronnego wchodziło także ufortyfikowane przedzamcze. Położone było pomiędzy miastem a zamkiem. Miało kształt litery „L”, mieściły się w nim stajnie, kuźnie, młyn i browar, spichlerze i mieszkania załogi zamku. Przedzamcze posiadało dwie bramy: od południa – prowadzącą do miasta i od północy – wiodącą do traktu toruńskiego[2]. Całość chroniona była systemem fos, który pozwalał na szybkie piętrzenie wody i zatopienie okolicy wraz z częścią miasta.
Historia
edytujMurowany zamek powstał w pierwszej połowie XIV wieku, według niektórych w latach 1312–1330 według innych w latach 1305–1317, a według T. Trupindy nie wcześniej niż w latach 30. XIV wieku[3]. Na pewno w 1337 roku zamek był ukończony, ponieważ pomiędzy 1335 a 1337 rokiem utworzono w Brodnicy komturię krzyżacką[4]. W kronikach odnotowany jest zapis dotyczący przyjazdu do Brodnicy wielkiego mistrza Wernera von Orselna i uroczystości konsekracji ołtarza w kaplicy zamkowej. W 1415 r. fortyfikacja została przystosowana do walk z użyciem broni palnej. Prace były prowadzone pod kierunkiem Mikołaja Fellensteina. Pierwszym komturem w Brodnicy (od 1337) był Fryderyk von Spangenberg. Po bitwie pod Grunwaldem zamek i miasto poddały się wojskom polskim, jednak w 1411 wróciły pod władzę zakonu. Komturzy sprawowali władzę na zamku w Brodnicy do 1454 r., czyli do czasu zajęcia miasta i zamku przez oddziały Związku Pruskiego. W 1456 roku bulla papieska nakazywała zwrot ziem pod władzę krzyżacką. Podzamcze zostało zajęte przez czeskie wojska zaciężne w służbie zakonu (załoga polska na zamku poddała się dopiero w 1462). Ziemie i zamek wróciły pod panowanie polskie po pokoju toruńskim w 1466[5]. Załoga czeska, pod wodzą Bernarda Szumborskiego opuściła zamek dopiero w 1479 roku (Krzyżacy zalegali z żołdem, oddziały czeskie zajmowały zamek żądając spłaty zobowiązań. Miało to miejsce dopiero w 1478).
Pierwszym starostą króla polskiego został Wincenty ze Skępego. W latach 1485–1604 ziemie brodnickie znajdowały się w rękach rodu Działyńskich. Najpomyślniejszy okres dla miasta miał miejsce podczas pobytu na zamku Anny Wazówny, siostry Zygmunta III Wazy, która w 1604 roku otrzymała w posiadanie starostwa golubskie i brodnickie. Podczas jej życia nastąpił szybki rozwój tych regionów. Po jej śmierci (6 lutego 1625 na brodnickim zamku) rozpoczął się okres konfliktów zbrojnych niszczących gospodarkę.
Po pierwszym rozbiorze Polski Brodnica dostała się pod panowanie pruskie. W 1785 roku Prusacy nakazali rozbiórkę zamku i murów obronnych miasta. Dewastacja została wstrzymana przez króla Fryderyka Wilhelma IV w 1842 r. Z zamku pozostała wieża i fundamenty oraz piwnice odkopane w 1940 r. Prace konserwatorskie zostały rozpoczęte w 1953 roku i są kontynuowane.
Zabytki do zwiedzania na terenie zamku
edytujNa terenie zamku krzyżackiego w Brodnicy w jego piwnicach zlokalizowane są wystawy stałe i czasowe, natomiast wieża zamkowa jest punktem widokowym o wysokości 54 m., z którego można podziwiać panoramę miasta.
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo kujawsko-pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2013-03-03].
- ↑ Kazimierz Grążawski: Szkice brodnickie : praca zbiorowa. Brodnica: Towarzystwo Miłośników Ziemi Michałowskiej, 1993, s. 40.
- ↑ O zamkach konwentualnych państwa zakonnego w Prusach na marginesie najnowszej książki Tomasza Torbusa, Zapiski Historyczne, 79, z. 4, 2014 | Janusz Trupinda – Academia.ed... [online], www.academia.edu [dostęp 2017-11-27] (ang.).
- ↑ Brodnica – Zamek w Brodnicy – OPIS – (Polskie zamki ) [online], www.zamki.pl [dostęp 2017-11-27].
- ↑ Bohdan Guerquin, Zamki w Polsce, Arkady, Warszawa 1984, s.116.
Bibliografia
edytuj- Źródło: Opis Zamku na jego dziedzińcu.
- Arszyński Marian Tak zwany „Pałac Anny Wazówny” w Brodnicy, Biuletyn Historii Sztuki 1959, XXI(2), s. 231-234.
- Haftka M., Zamki krzyżackie w Polsce. Szkice z dziejów, Malbork – Płock, 1999.
Linki zewnętrzne
edytuj- Zamek w Brodnicy na zamkipolskie.com
- Zamek w Brodnicy na zabytek.pl
- Zamek w Brodnicy na zamki.pl
- Zamek w Brodnicy na zamki.net.pl