Wojna żydowska (66–73)

Po śmierci Heroda Wielkiego królestwo Judei zostało podzielone między jego synów, ale żaden z nich nie otrzymał tytułu królewskiego. Jeden z nich, Archelaos, utracił swoje władztwo w środkowej Judei i Samarii z powodu nazbyt despotycznego postępowania i Judea została przekształcona w terytorium rzymskie, na którym na skutek nieudolnych rządów urzędników rzymskich i konfliktów wewnętrznych szybko zaczęły narastać napięcia. Z Rzymianami współpracowali saduceusze, sprzeciwiało się im natomiast wiele grup wywodzących się z ortodoksyjnych lub mesjanistycznych odłamów judaizmu, jak radykalni faryzeusze i zeloci czy nacjonalistyczni sykariusze^[2]. Podczas surowych rządów prefekta Poncjusza Piłata (ok. 25-36 n.e.) doszło kilkakrotnie do zamieszek i buntów w Jerozolimie i okolicach^[3]. W kolejnych dziesięcioleciach na sytuację w prowincji i na stosunki rzymsko-żydowskie rzutowały też pośrednio konflikty żydowsko-greckie w Aleksandrii i wielu miastach nadmorskich Lewantu^[4]. Po kilku latach spokoju, jakie zapewniło panowanie Agryppy I, destabilizacja ekonomiczna oraz klęska głodu pod koniec lat 40. doprowadziły do sytuacji, w której kraj pełen był zwalczających się grup, proroków mesjańskich, bandytów i rewolucjonistów, nad którymi rzymscy namiestnicy nie byli w stanie zapanować^[5].

W 66 roku doszło w Cezarei do buntu ludności żydowskiej przeciwko panowaniu rzymskiemu w Judei. Wybuch powstania został sprowokowany przez Greków, którzy ofiarowali ptaki przed wejściem do lokalnej synagogi^[6][7]. Powstanie szybko rozprzestrzeniło się na cały kraj.

Rzymianie wysłali przeciwko Żydom XII Legion rzymski (Legio XII Fulminata) stacjonujący w Syrii, został on jednak pokonany i zmuszony do odwrotu. W walkach Rzymianie stracili 6 tys. ludzi i złotego orła legionu.

W 67 roku do Galilei wkroczył XIII Legion rzymski wzmocniony przez kohorty z V i X Legionu. Dowódcą był konsul Tytus Flawiusz. W czerwcu 67 Rzymianie zdobyli i zrównali z ziemią twierdzę Jotopata (broniła się przez 47 dni). Zginęło w niej 40 tysięcy Żydów. V Legion trybuna Cerealisa otoczył siły powstańców w Samarii, na górze Garizim, gdzie zginęło ogółem 11 tys. Żydów. X Legion opanował Tyberiadę, Tarycheę i Joppe. Nie licząc zabitych, do niewoli wzięto 10 tysięcy Żydów. Szczególnie dramatycznym epizodem całej wojny była obrona żydowskiej twierdzy Gamali. Broniło się w niej 9 tysięcy zelotów i tłum ludności cywilnej. Przez cztery tygodnie trwała obrona twierdzy. W chwili upadku 5 tysięcy Żydów popełniło samobójstwo. Pozostałe 4 tysiące wymordowali Rzymianie. Z pogromu ocalały zaledwie dwie kobiety. Twierdzę na górze Tabor Rzymianie zdobyli fortelem, mordując całą załogę. Maleńka twierdza Giskhala broniła się krótko i upadła. Wszystkich obrońców wymordowano. W ten sposób upadła cała Galilea.

W marcu 68 roku Jan z Gishali na czele Żydów z Galillei wkroczył do Jerozolimy i przejął władzę w Judei. Był on zwolennikiem fanatycznych zelotów. W walkach w mieście zginęło 10 tys. Żydów^[7]. Jerozolima została rozerwana wewnętrzną wojną domową, którą toczyły pomiędzy sobą cztery frakcje: zeloci jerozolimscy pod wodzą Eleazara Ben-Szymona (2400 ludzi), zeloci galilejscy pod wodzą Jana z Gishali (6000 ludzi), sykariusze pod wodzą Szymona Bar Giora (10 000 ludzi) i Idumejczycy pod wodzą Jakuba Bar-Sosa i Szymona Bar-Katla (5000 ludzi).

 

W 70 roku do Judei wkroczył XII Legion rzymski pod wodzą konsula Tytusa Flawiusza. Oblężona Jerozolima padła 11 września 70 roku. Miasto zostało zburzone, a Świątynia Jerozolimska spalona. Według Tacyta w Jerozolimie było oblężonych 600 tys. Żydów (Dzieje 5,13).

W okresie od 11 września 70 roku do 1 kwietnia 73 roku upadły żydowskie twierdze Herodion (poddała się bez walki) i Machaerus (poddała się po kilkudniowym oblężeniu). W Machaerus Rzymianie wymordowali 1700 mężczyzn, a wszystkie kobiety i dzieci sprzedali w niewolę. Uciekających ocalałych z pogromu zelotów otoczyli i zabili nad Jordanem.

Na wiosnę 73 roku Rzymianie prowadzili oblężenie i zdobyli twierdzę Masada. Dowodzący obroną Eleazar ben Jair nakłonił towarzyszy broni, by najpierw zabili swoje żony i dzieci, a następnie samych siebie. Następnego dnia Rzymianie znaleźli 960 trupów z wyjątkiem dwóch kobiet i pięciorga dzieci, ukrytych w pieczarach, gdzie biegł wodociąg dostarczający wodę pitną^[8].

Judeochrześcijanie, kierując się zawartymi w Ewangeliach wskazaniami Jezusa (por. Mk 13,14), w chwili wybuchu powstania przeciwko Rzymianom w 66 r. opuścili Jerozolimę. Według Euzebiusza z Cezarei schronili się w Pelli, na wschód od Jordanu^[9].

Jak pisze Benedykt XVI w 2. tomie Jezusa z Nazaretu, w ostatnich latach przed 70 r. wokół świątyni jerozolimskiej unosiło się tajemnicze przeczucie zbliżającego się jej końca^{[niewiarygodne źródło?]}.

Józef Flawiusz opisuje jedno z wydarzeń zapowiadających koniec kultu w świątyni. Miało ono miejsce w 66 r. „Kiedy w czasie święta, które zowie się Pięćdziesiątnicą, kapłani weszli nocą, jak to jest ich zwyczajem, do wewnętrznego dziedzińca świątynnego, aby pełnić służbę Bożą, najpierw zauważyli, jak sami oświadczyli, ruch i huk, a potem dało się słyszeć wołanie różnymi głosami: Wyjdźmy stąd!”^[10].

W lecie 66 r. na głównego stratega wojny został wybrany Annasz syn Annasza, który wcześniej skazał na śmierć Jakuba Sprawiedliwego. Wybór ten judeochrześcijanie mogli bez wątpienia uznać za sygnał do ucieczki^[11].

Józef Flawiusz w Wojnie żydowskiej podaje, że podczas trwania konfliktu poległo 1 100 000 ludzi^[12]. Do rzymskiej niewoli dostać się miało natomiast 97 tys. Żydów, z czego 17 tys. zmarło z głodu^[12]. O ile liczba jeńców wydaje się być prawdopodobna, o tyle liczba zabitych została zdaniem współczesnych historyków znacznie przez Flawiusza wyolbrzymiona. Paweł Orozjusz, powołując się na Tacyta i Swetoniusza, podał liczbę 600 tys. ofiar wojny żydowskiej^[13].

Alexander Mittelstaedt, historyk współczesny, szacuje liczbę ofiar powstania na 80 tys. osób^[14]. Z kolei Matthew White w swojej książce The Great Big Book of Horrible Things z 2011 podaje, że wojna żydowska z I wieku oraz powstanie Bar-Kochby z II wieku łącznie pochłonęły około 350 tys. ofiar^[15].

Książęta i przedstawicieli znakomitych rodów judzkich odesłano do Rzymu. Starszych wysłano do kopalń egipskich, a najsilniejszą młodzież rozdano po rzymskich prowincjach, aby występowała w cyrkach walcząc z dzikimi zwierzętami^{[potrzebny przypis]}. Podczas jednego spektaklu cyrkowego potrafiono zgładzić nawet 2 tys. ludzi. Dzieci i kobiety sprzedano^{[potrzebny przypis]}.

Cesarz Wespazjan ogłosił Judeę swoją własnością prywatną i nakazał urzędnikom rzymskim rozprzedać ją małymi działkami, a dotychczasowy podatek na świątynię płacony przez Żydów cesarz nakazał odtąd pobierać na rzecz świątyni Jowisza Kapitolińskiego (Fiscus Judaicus)^[16]. Podatek ten został uznany przez tannaitę Jochanana ben Zakkai za karę Bożą za żydowski grzech^{[potrzebny przypis]}. Żydom nie odmówiono dostępu na teren wzgórza zniszczonej świątyni, jak to miało miejsce po późniejszym powstaniu Bar Kochby^[17].

66 n.e.-67 n.e.

• Powstanie w Jerozolimie
• Potyczka pod Chabulonem (powstańcy rozbili w zasadzce tylną straż rzymską, zabijając 2000 żołnierzy).
• Zdobycie Joppy (Rzymianie pod wodzą Cestiusza wymordowali 8000 mieszkańców).
• Potyczka w Górach Asamon (Rzymianie rozbili oddział żydowski, straty: 2000 zabitych powstańców, 200 rzymskich legionistów).
• Bitwa pod Jerozolimą
• Bitwa w wąwozie Beth Horon
• Bitwa pod Askalonem
• Oblężenie Jotopaty
• Masakra Samarytan na górze Gerizim (3600 Rzymian pod wodzą legata Sekstusa Cerialisa dokonało masakry 11 600 Samarytan w świątyni na górze Gerizim).
• Zdobycie Jafy (miasto galilejskie – nie mylić z Jaffą) – 3000 Rzymian po zdobyciu miasta dokonało masakry mieszkańców – w wyniku rzezi zginęło 15 000 ludzi, 2130 osób (głównie kobiet i dzieci) dostało się do niewoli.
• Zdobycie Joppy
• Zdobycie Tarychei
• Oblężenie Gamali
• Zdobycie Gischali (Rzymianie pod wodzą Tytusa zdobywają miasto, straty żydowskie: 6000 zabitych i 3000 jeńców – kobiet i dzieci).
• Bitwa pod Betennabris
• Zdobycie Gerazy (Rzymianie zdobywają miasto, zabijając tysiąc obrońców).

Zobacz multimedia związane z tematem: Wojna żydowska (66–73)

70 n.e.

• Oblężenie Jerozolimy

71 n.e.

• Oblężenie Macherontu

73 n.e.

• Oblężenie Masady

• Historia Izraela

• Michael Grant: Dzieje dawnego Izraela. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1991. ISBN 83-06-02154-1.