Warta (miasto)
ⓘWarta – miasto w woj. łódzkim, w powiecie sieradzkim, położone nad rzeką o tej samej nazwie. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Warta. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. sieradzkiego.
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Rynek | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Prawa miejskie | |||||
| Burmistrz |
Krystian Krogulecki | ||||
| Powierzchnia |
10,85[1] km² | ||||
| Populacja (31.12.2019) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
(+48) 43 | ||||
| Kod pocztowy |
98-290 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
ESI | ||||
Położenie na mapie gminy Warta  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa łódzkiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu sieradzkiego  | |||||
 51°42′29″N 18°37′30″E/51,708056 18,625000
| |||||
| TERC (TERYT) |
1014094 | ||||
| SIMC |
0976557 | ||||
Urząd miejski Rynek im. St. Reymonta 198-290 Warta | |||||
| Strona internetowa | |||||
Warta leży w historycznej ziemi sieradzkiej[3]. Uzyskała lokację miejską w 1255 roku[4]. Była miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego[5] w tenucie warckiej w powiecie sieradzkim województwa sieradzkiego w końcu XVI wieku[6].
Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. miasto miało 3242 mieszkańców[2]. Lokalny ośrodek usługowy dla rolnictwa; drobny przemysł.
Historia
edytujPoczątkowo Warta istniała jako osada rolnicza, jednak korzystna lokalizacja w pobliżu szlaków handlowych oraz korzystne warunki klimatyczno-glebowe przyczyniły się do szybkiego rozwoju miasta. W 1255 r. zostały nadane osadzie prawa miejskie. W 1331 r. Warta została doszczętnie spalona przez wyprawę krzyżacką. 28 października 1423 r. Władysław II Jagiełło wydał tu tzw. statut warcki[7]. W 1465 r. miasto ponownie padło ofiarą pożaru, a od 1482 r. w mieście zapanowała zaraza trwająca kilkanaście lat. Z 1507 roku pochodzi pierwsze świadectwo istnienia osiedla żydowskiego w Warcie[8]. W 1507 r. miasto płonie po raz kolejny. Pomimo tych klęsk miasto rozwijało się. W 1467 r. założono klasztor Bernardynów istniejący do dziś i mający znaczny wpływ na życie kulturalne i duchowe Warty. W mieście dobrze rozwinęło się rzemiosło i usługi min. tkactwo, krawiectwo, kuśnierstwo, garbarstwo, kowalstwo, złotnictwo, młynarstwo i ceramika. Pozycję swą miasto zaczęło powoli tracić w XVIII wieku na skutek ogólnie pogarszającej się sytuacji kraju i dodatkowych lokalnych problemów. Z gospodarczego upadku miasto podniosło się dopiero po odzyskaniu przez Polskę niepodległości.
W 1939 r. miasto wcielone zostało w granice Rzeszy Niemieckiej. W lutym 1940 roku władze niemieckie utworzyły getto dla ludności żydowskiej (w 1921 r. 2025 osób, czyli 49% mieszkańców). Nakazały również rozebranie synagogi, spalonej we wrześniu 1939 r. Getto zlikwidowane zostało w sierpniu 1942 r., a ogromną większość warckich Żydów wymordowano w obozie zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem[9].
W sobotę 20 stycznia 1945 roku do miasta weszły jednostki Armii Czerwonej 9 Korpusu Pancernego pod dowództwem gen. Iwana Kiriczenki z 1 Frontu Białoruskiego kończąc tym samym okupację niemiecką podczas II wojny światowej.[10]
Do 1954 roku siedziba gminy Bartochów.
Zabytki
edytuj- kościół św. Józefa pod opieką SS. Bernardynek z XVII wieku
- gotycki kościół św. Mikołaja wzniesiony w połowie XIV wieku, przebudowany w XVII wieku
- barokowy kościół i klasztor Ojców Bernardynów pw. Wniebowzięcia NMP z XV wieku, przebudowany w latach 1696–1708
- ratusz wzniesiony w 1842 r.
Według rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa[11] na listę zabytków wpisane są obiekty:
- kościół parafialny pw. św. Mikołaja, XIV-XX w., nr rej.: 497-IV-38 z 1949 oraz 295 z 28.12.1967
- zespół klasztorny bernardynek, XVIII w.:
- kościół pw. Narodzenia MB, nr rej.: 858 z 28.12.1967
- klasztor, nr rej.: 859 z 28.12.1967
- dzwonnica, nr rej.: 860 z 28.12.1967
- zespół klasztorny bernardynów, XV w., XVII–XVIII w.:
- kościół pw. Wniebowzięcia MB, nr rej.: 855 z 28.12.1967
- klasztor, nr rej.: 856 z 28.12.1967
- kaplica cmentarna (przy kościele), nr rej.: 857 z 28.12.1967
- kaplica cmentarna, 1 poł. XIX w., nr rej.: 861 z 18.12.1967
- ratusz, 1842, nr rej.: 296 z 18.12.1967
- jatki, obecnie kino „Lutnia”, 1 poł. XIX, XX w., nr rej.: 862 z 18.12.1967
- park, nr rej.: 294 z 8.02.1979
- dom, ul. Kaszyńskiego 1, 1840–1845, nr rej.: 284 z 2.01.1978 (spalony)
- dom, ul. Kaszyńskiego 9, drewniany, poł. XIX w., nr rej.: 865 z 28.12.1967
- dom, Rynek 24, poł. XIX w., nr rej.: 864 z 28.12.1967
- dworek, ul. Sieradzka 2, 1 poł. XIX w., nr rej.: 863 z 28.12.1967 (nie istnieje ?)
- kamienica, ul. 20 Stycznia 26, nr rej.: 356 z 5.01.1988
- Młyn "Tradycja", ul. Cielecka 12, 98-290
Turystyka
edytujW mieście funkcjonuje Muzeum Miasta i Rzeki Warty. Do najciekawszych miejsc można zaliczyć m.in. odrestaurowany Nowy cmentarz żydowski, ratusz i jatki (w których mieści się obecnie biblioteka publiczna). Stara część miasta zachowała swój historyczny układ urbanistyczny.[styl do poprawy]. Przez Wartę przebiega turystyczny Szlak im. Władysława Reymonta.
Na miejscu dawnego basenu odkrytego powstał Nowy Amfiteatr.
Od 2023 przy rynku znajduje się mural upamiętniający Stanisława Szukalskiego, artystę urodzonego w 1893 w Warcie[12].
-
Kościół Bernardynów
-
Kościół Bernardynek
-
Gotycki kościół parafialny pw. św. Mikołaja
-
Ratusz
-
Rzeka Warta pod Wartą
-
Szpital barokowy z XVIII wieku
-
Pomnik pilota Stanisława Skarżyńskiego
Transport
edytujW mieście krzyżują się drogi krajowe i wojewódzkie:
Wspólnoty wyznaniowe
edytujDemografia
edytuj- Piramida wieku mieszkańców Warty w 2014 roku[14].
Ludzie związani z Wartą
edytuj- Lengerich – miasto w Niemczech, w kraju związkowym Nadrenia Północna-Westfalia. Prawa miejskie od 1147 r.
- Szécsény (słow. Sečany) – miasto na północy Węgier, położone na skraju gór Cserhát w komitacie Nógrád. Miejscowość jest ośrodkiem administracyjnym powiatu Szécsény. Znajdują się w nim liczne zabytki i muzea.
- Jamboł – miasto w południowo-wschodniej Bułgarii, obwód Jamboł
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Dane Głównego Urzędu Statystycznego: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.). [dostęp 2009-09-30].
- ↑ a b Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-05-20].
- ↑ Stanisław Zajączkowski: O przejściach przez Błota Łęczyckie w średniowieczu w: Ziemia i ludzie dawnej Polski. Studia z geografii historycznej, red. Adam Galos, Julian Janczak. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1976, s. 103.
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 80-81.
- ↑ Magazin für die neue Historie und Geographie Angelegt, t. XVI, Halle, 1782, s. 14.
- ↑ Województwo sieradzkie i województwo łęczyckie w drugiej połowie XVI wieku. Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 1998, s. 65
- ↑ Roman Grodecki, Stanisław Zachorowski, Jan Dąbrowski, Dzieje Polski średniowiecznej, t. 2, Kraków 1995, s. 316
- ↑ Maurycy Horn, Najstarszy rejestr osiedli żydowskich w Polsce w 1507 r., w: Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego 1974, nr 3 (91), s. 15.
- ↑ Geoffrey P. Megargee (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 112.
- ↑ Redakcja, Jak przebiegało wyzwolenie miasta Warta? Historię sprzed 72 lat przywołuje regionalista Tadeusz Żak [online], Sieradz Nasze Miasto, 26 stycznia 2017 [dostęp 2022-10-16] (pol.).
- ↑ NID: Rejestr zabytków nieruchomych, województwo łódzkie. [dostęp 2008-09-19].
- ↑ Portret Stanisława Szukalskiego – nowy mural w Warcie: Olsztyn ma kolejne jezioro; nie było go co najmniej kilkadziesiąt lat. radiolodz.pl, 2023-12-13. [dostęp 2024-07-25].
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-08].
- ↑ Warta w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Współpraca zagraniczna; gimwarta.pl
Linki zewnętrzne
edytuj- Warta, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 111.