Wąwelno (wzgórze)

Szczyt wzgórza znajduje się w południowej części gminy Miłkowice w obrębie wsi Lipce, około 2 kilometry od zachodniej granicy Legnicy na zachód od drogi ekspresowej S3^[1].

Stoki Wąwelna obejmują również obszar gminy Krotoszyce (obręby Białka i Jaszków)^[1].

Przed rokiem 1945 wzgórze nosiło nazwę Gänse Berg („gęsia góra”)^[2][3].

Polska nazwa Wąwelno została nadana zarządzeniem nr 70 Prezesa Rady Ministrów z dnia 30 marca 1954 r. „w sprawie przywrócenia i ustalenia urzędowych nazw obiektów fizjograficznych Dolnego i Górnego Śląska”^[4].

Według historyka języka polskiego Witolda Taszyckiego pierwotnym znaczeniem słowa „wąwel” jest „miejsce wyniosłe i suche wśród łąk błotnistych; też ląd, ostrów oblany dookoła wodą”^[5]. Odzwierciedla to położenie wzgórza w widłach niewielkich potoków: Pawłówka (północnego) i Białka (południowego)^[1].

Na mapie topograficznej w skali 1:50 000 z 1994 roku, upublicznionej przez Zarząd Topograficzny Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Wąwelno oznaczone zostało jako góra Dworka^[6]. Nazwa nie znajduje odzwierciedlenia w państwowym rejestrze nazw geograficznych^[7].

 

Najstarsze ślady obecności człowieka w rejonie Wąwelna odnaleziono w 2001 roku na wschodnim zboczu, podczas budowy obwodnicy zachodniej dla Legnicy^[8]. Archeolodzy odnaleźli cmentarzysko ciałopalne kultury łużyckiej^[8]. Odkryto 13 jam grobowych rozległej nekropolii pochodzącej z okresu 1700–1300 lat do 500 lat p.n.e.^[8]. W grobach znaleziono fragmenty ceramiki i naczynia^[8]. Szacowano, że Łużyczanie używali cmentarzyska przez kilkaset lat^[8].

Teren wokół Wąwelna był w średniowieczu miejscem kilku bitew^[9]. Na północnym zboczu istniały dobra rycerskie z folwarkiem Annawerder^[10][3].

26 sierpnia 1817 r. na wzgórzu uroczyście oddano wieżę widokową w formie belwederu^[10][3]. Obiekt poświęcono pamięci dowódców i żołnierzy armii prusko-rosyjskiej w bitwie nad Kaczawą 26 sierpnia 1813 r. oraz wcześniejszej bitwa pod Legnicą (1634)^[10]. We wnętrzu budowli, obok tablic, znajdowało się popiersie feldmarszałka Gebharda Leberechta von Blüchera^[10].

Belweder nie zachował się do lat 30. XX wieku, kiedy na wzgórzu zlokalizowane zostały poligony wojskowe i lądowisko dla szybowców^[10][3]. Po roku 1945 na wzgórzu znajdował się poligon wojsk łączności Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej (kompleks nr 156 „Igła” o powierzchni 25 ha), a w pobliżu poligon garnizonu Sił Zbrojnych Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej „Legnica” w Goślinowie^[11][12].

W połowie lat 60. XX wieku wzgórze Wąwelno zostało wytypowane przez Wojewódzką Radę Narodową we Wrocławiu jako jedna z najkorzystniejszych (względem szkodliwego oddziaływania huty miedzi) lokalizacji szpitala zespolonego dla Legnicy^[13]. Ostatecznie, na skutek sprzeciwu dowództwa radzieckiego wojewódzki szpital specjalistyczny zbudowano po przeciwnej stronie Legnicy, na podmokłym terenie przy drodze z Piekar Wielkich do Kunic^[13].

Większość wzgórza została zadrzewiona podczas zakładania strefy ochronnej Huty Miedzi „Legnica” po roku 1988^[14].

W latach 2009–2013 na terenie byłego poligonu radzieckiego, przejętym po wyjściu wojsk radzieckich przez gminę Legnica, urządzono cmentarz komunalny dla Legnicy z infrastrukturą^[11][15].

Zachodni stok Wąwelna został w 2001 roku przecięty obwodnicą zachodnią Legnicy, którą w latach 2015–2018 zastąpiono drogą ekspresową S3^{[8][15][16][17]}.

W studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Legnicy krawędź Wysoczyzny Chojnowskiej w rejonie wzgórza Wąwelno, wzmiankowana pod uwidocznioną na przedwojennych mapach niemiecką nazwą belwederu (Bellevue), jest wymieniona wśród ważnych stref widokowych na środkową część miasta^[18].

Północnym stokiem Wąwelna poprowadzono żółty szlak PTTK – „Szlak Dookoła Legnicy”:

•   Szlak Dookoła Legnicy – odcinek III Jezierzany – Ulesie – Lipce – Jaszków – Czerwony Kościół – Pawłowice Małe (24,7 km)^[19].

• Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – nazwy obiektów fizjograficznych – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 1 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 206950