[go: up one dir, main page]
Wikipedia

Vladimir Nabokov

rosyjsko-amerykański pisarz
Ten artykuł dotyczy pisarza. Zobacz też: Władimir Nabokow – polityk, ojciec pisarza.

Vladimir Nabokov[a] (właśc. Władimir Władimirowicz Nabokow, ros. Владимир Владимирович Набоков; ur. 10 kwietnia?/22 kwietnia 1899 w Petersburgu, zm. 2 lipca 1977 w Montreux) – rosyjski i amerykański pisarz, tworzący do mniej więcej 1938 roku głównie w języku ojczystym, potem głównie w języku angielskim, autor kilku tekstów w języku francuskim. Z wykształcenia filolog (romanista i rusycysta), krótko studiował zoologię, przez całe życie zajmował się lepidopterologią (liczne artykuły w czasopismach specjalistycznych, praca w harwardzkim muzeum), hobbystycznie układał zadania szachowe[3], w latach 1941–1959 był wykładowcą literatury na uczelniach amerykańskich. Szeroką sławę przyniosła mu powieść Lolita (opublikowana w Paryżu, 1955).

Vladimir Nabokov
Владимир Владимирович Набоков
Syrin
Ilustracja
Vladimir Nabokov (1973)
Imię i nazwisko

Władimir Władimirowicz Nabokow

Data i miejsce urodzenia

22 kwietnia 1899
Petersburg

Data i miejsce śmierci

2 lipca 1977
Montreux

Narodowość

rosyjska

Język

rosyjski, angielski, francuski

Alma Mater

University of Cambridge

Dziedzina sztuki

proza, liryka, dramat

Muzeum artysty

Dom Nabokova w Petersburgu

Ważne dzieła
Faksymile
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Strona internetowa
Dom, w którym Nabokov urodził się i spędził dzieciństwo

Życiorys

edytuj

Urodził się 10 kwietnia 1899 według stosowanego wówczas w Rosji kalendarza juliańskiego[b].

Życie Vladimira Nabokova można podzielić na cztery etapy:

Nabokov pochodził ze szlacheckiej rodziny rosyjskiej. Po utracie majątku w wyniku rewolucji październikowej w Rosji jego rodzina wyjechała do zachodniej Europy. Na początku lat dwudziestych Nabokov studiował romanistykę i slawistykę w Cambridge, po ukończeniu studiów w 1923 zamieszkał w Berlinie (Niemcy oraz środowisko emigrantów rosyjskich w Niemczech nierzadko występują w utworach Nabokova z tamtego okresu).

15 kwietnia 1925 Nabokov ożenił się z Verą Slonim, 10 maja 1936 urodził im się syn Dimitri. W 1937 przenieśli się do Paryża, a w 1940 popłynęli transatlantykiem do USA, gdzie Nabokov między innymi pracował w muzeum oraz jako profesor literatury na uczelni. Po sukcesie finansowym Lolity, w 1961 Nabokov z rodziną przeprowadził się do Montreux w Szwajcarii. W 1963 otrzymał nominację do Oscara za scenariusz do filmu Lolita (1962)[4]. Od 1964 aż do śmierci mieszkał w hotelu Montreux-Palace w Montreux.

Charakterystyka twórczości

edytuj
Z tym tematem związana jest kategoria: Utwory Vladimira Nabokova.

Twórczość Nabokova należy do najwybitniejszych osiągnięć w zakresie obu literatur, do których należy, zarówno rosyjskiej, jak i angielskiej.

Powieści Nabokova eksplorują w artystycznej formie tematykę filozoficzną (tematy takie jak estetyka, życie po śmierci, rozważania nad charakterem rzeczywistości i świadomości). Przez niektórych uznawany również czasem za kpiarza literatury, Nabokov uważany jest za pisarza, który potrafi daleko bardziej niż inni twórcy połączyć żar artysty z dyscypliną i chłodem naukowca.

Poza powieściami, trzy wersje autobiografii (Tamte brzegi, Conclusive evidence, oraz Pamięci, przemów), kilka zbiorów opowiadań (m.in. Feralna trzynastka, Szczegółowy opis zachodu słońca i inne opowiadania), dramaty, nieliczne poezje, trzy tomy wykładów o literaturze europejskiej i rosyjskiej, tłumaczenia z angielskiego na rosyjski (m.in. tłumaczenie Alicji w krainie czarów Lewisa Carrolla) i z rosyjskiego na angielski (m.in. erudycyjny przekład Eugeniusza Oniegina Aleksandra Puszkina), zadania szachowe i profesjonalne prace z zakresu badań nad motylami mniejszymi (microlepidoptera).

Jedne z najważniejszych powieści Nabokova to:

Dar

edytuj
Osobny artykuł: Dar (powieść Vladimira Nabokova).

Powieść odzwierciedlająca pewien okres życia młodego i genialnego pisarza rosyjskiego, mieszkającego w Berlinie na początku lat dwudziestych XX w. – Fiodora Godunowa Czerdyncewa. Opis jego życia przesycony jest żywymi i barwnymi wspomnieniami z Rosji oraz spojrzeniem młodego geniusza na własną pracę twórczą.

Zaproszenie na egzekucję

edytuj
Osobny artykuł: Zaproszenie na egzekucję.

Artystyczna opowieść dziejąca się w nieokreślonej przyszłości, w świecie noszącym subtelne piętno sztuczności, zamieszkanym przez sztuczne postaci, pośród których żywy, prawdziwy i czujący istnienie jakiegoś innego lepszego świata, bohater, Cyncynat C., zostaje skazany na śmierć przez ścięcie (jego winą jest bycie nieprzezroczystym w świecie przezroczystych ludzi). Powieść opisuje dni oczekiwania Cyncynata na egzekucję.

Blady ogień

edytuj

Napisany tuż po Lolicie tekst, którego natura i przesłanie są wysoce kontrowersyjne. Jest prawdopodobnie zakamuflowanym traktatem filozoficznym, grą literacką i szaradą eksplorującą tematykę życia po śmierci.

Książka składa się z 999-wersowego poematu Blady ogień, napisanego przez amerykańskiego poetę Johna Shade’a oraz z serii przypisów do poematu (wyraźnie odbiegających od tematu i kilkakrotnie przekraczających objętościowo długość samego poematu) napisanych przez sąsiada i przyjaciela Shade’a – Charlesa Kinbote’a, który utrzymuje, że jest zdetronizowanym królem fikcyjnego państwa – Zembli.

Poglądy na temat przekładu

edytuj

Vladimir Nabokov, który sam był tłumaczem, miał stanowcze poglądy na temat przekładu. Można znaleźć je m.in. w jego artykułach The Art Of Translation. On the sins of translation and the great Russian short story[5] oraz Problems of translation: Onegin in English[6]

W Problems of translation: Onegin in English, Nabokov przedstawia nie tylko swoje przemyślenia związane z tłumaczeniem przez niego poematu Eugeniusz Onegin Aleksandra Puszkina z języka rosyjskiego na język angielski, ale także przemyślenia na temat tłumaczenia w ogóle. Autor twierdzi, że każde dosłowne tłumaczenie zawsze będzie bardziej użyteczne niż najpiękniejsza parafraza. Ponadto, uważa, że tłumaczenie dzieła literackiego ma tylko jeden cel, jakim jest stworzenie tekstu jak najbardziej podobnego do tekstu oryginalnego, oraz że każde inne tłumaczenie jest tylko adaptacją lub parodią oryginału. Nabokov wspomina także o ignorancji jako jednym z największych problemów tłumaczy oraz o istotności przypisów w przekładzie poezji.

W artykule The Art Of Translation. On the sins of translation and the great Russian short story opublikowanym w czasopiśmie The New Republic 4 sierpnia 1941 roku Nabokov przedstawił swoje poglądy na temat tłumaczenia. Wyróżnia w nim trzy stopnie możliwych błędów popełnianych przez tłumaczy, nazywając je „trzema krokami do piekła” oraz określa wymagania, które powinien spełniać tłumacz. Dodatkowo charakteryzuje trzy rodzaje tłumaczy.

Błędy popełniane podczas tłumaczenia

edytuj

Jako pierwsze, a zarazem najmniej poważne, Nabokov omawia błędy popełniane na skutek ignorancji lub fałszywej wiedzy, określając je mianem „wybaczalnych”, ponieważ, jak pisze w artykule, wynikają one z naturalnej słabości ludzkiego umysłu. Autor dzieli je na te wynikające ze niedostatecznej znajomości języka obcego i te wynikające z czegoś co nazywa „lingwistycznym daltonizmem” – przeinaczeniem znaczenia jakiegoś słowa lub przetłumaczeniem prostego wyrażenia w zupełnie niepotrzebnie skomplikowany sposób z powodu problemu ze znalezieniem jego prawidłowego odpowiednika.

Następny, drugi stopień, to błędy poważniejsze, takie jak celowe nietłumaczenie słów lub całych fragmentów tekstu, których tłumacz nie rozumie, albo które jego zdaniem będą niejasne dla potencjalnych czytelników lub odebrane przez nich jako nieprzyzwoite.

Popełnianie błędów trzeciego stopnia Nabokov nazywa zbrodnią, która jego zdaniem powinna być surowo karana. Jest to nadawanie przez tłumacza nowego kształtu dziełu, poddawanie go poprawkom i upiększanie go zgodnym z uprzedzeniami i poglądami czytelników, tak aby zaspokoiło ich oczekiwania. Nabokov przytacza tu rosyjskie tłumaczenie fragmentu Hamleta, w którym opis skromnego bukietu kwiatów Ofelii składającego się m.in. z chabrów i stokrotek, zostaje zastąpiony opisem pięknego bukietu róż, fiołków, goździków i lilii.

Wymagania, które powinien spełniać tłumacz

edytuj

Według Nabokova tłumacz powinien posiadać taki sam talent lub przynajmniej talent podobnego rodzaju jak ten autora, nad którego dziełem będzie pracował. Po drugie, powinien on posiadać gruntowną wiedzę na temat języka źródłowego, jak i języka docelowego. Dalej powinien on być doskonale zaznajomiony ze wszystkimi szczegółami dotyczącymi metod używanych przed autora, a także znać m.in. pochodzenie użytych w dziele słów. Jednak wiedza i talent to nie wszystko, tłumacz powinien posiadać umiejętność naśladownictwa i wcielać się w autora, jak najwierniej oddając jego sposób działania i myślenia.

Rodzaje tłumaczy

edytuj

Pierwszym typem tłumacza wyróżnionym przez Nabokova jest uczony, erudyta, który pragnie aby wielkie dzieła zostały docenione przez świat, tak jak są doceniane przez niego samego. Jego praca, zdaniem Nabokova, powinna być dokładna i uporządkowana – przypisy, które umieści na odpowiednich stronach, będą obszerne i szczegółowe.

Drugim rodzajem jest solidny rzemieślnik (a well-meaning hack), którego praca polega na żmudnym tłumaczeniu kolejnych dzieł, i który robi to z mniejszą dokładnością niż uczony. Ilość popełnionych przez niego pomyłek często jest proporcjonalna do ilości czasu spędzonego na pracy.

Nabokov podkreśla, że ani wiedza ani pracowitość nie zastąpią stylu i wyobraźni.

Jako ostatniego Nabokov przedstawia „prawdziwego poetę”, który posiada obie wyżej wspomniane zalety, i który nie tylko tłumaczy, ale również tworzy własne dzieła. Jednak brakuje mu wiedzy uczonego i doświadczenia rzemieślnika. Dodatkowo, im większy będzie jego talent, tym bardziej będzie zdolny do zatarcia stylu tłumaczonego dzieła i zastąpienia go własnym.

Twórczość

edytuj

Źródło[7]:

Dzieła rosyjskojęzyczne

edytuj
 
Pomnik Nabokova w Montreux
Powieści
Utwory dramatyczne

Dzieła anglojęzyczne

edytuj
Powieści
Opowiadania
Biografie
Publicystyka

Ekranizacje

edytuj
Z tym tematem związana jest kategoria: Filmowe adaptacje utworów Vladimira Nabokova.

Uwagi

edytuj
  1. ↑ We wszystkich polskich wydaniach twórczości Nabokova[1] konsekwentnie stosowano pisownię angielską imienia i nazwiska. Leszek Engelking wyjaśnia tę kwestię następująco: „W niniejszej książce konsekwentnie stosowana będzie pisownia „Vladimir Nabokov”, a nie „Władimir Nabokow”. Decyzję taką uzasadnia fakt, że Nabokov lepiej jest znany, także u nas, jako twórca amerykański niż rosyjski. Poza tym przyjęcie pisowni angielskiej zgodne jest z wolą wdowy po pisarzu, wyrażoną w liście do autora tych słów.” (cyt. za: L. Engelking, Vladimir Nabokov. Warszawa 1989, s. 101). Encyklopedia PWN rejestruje pisarza pod spolszczonym imieniem i nazwiskiem Władimir Nabokow[2].
  2. ↑ Odpowiednikiem tego dnia w kalendarzu gregoriańskim jest 22 kwietnia, co można obliczyć dodając 12 dni do daty według kalendarza juliańskiego. Niektóre źródła podają błędnie wyliczoną datę 23 kwietnia uzyskaną poprzez nieprawidłowe zastosowanie 13-dniowej różnicy między dwoma kalendarzami, która jednak mogła być używana tylko po 28 lutego 1900. We wspomnieniowej książce Speak, Memory Nabokov wyjaśnił powód pomyłki i potwierdził, że właściwą datą jest 22 kwietnia.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ katalog Nukat.
  2. ↑ Nabokow Władimir W., [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2008-10-03].
  3. ↑ Nabokov: Poems and problems.
  4. ↑ 1963 | Oscars.org | Academy of Motion Picture Arts and Sciences [online], oscars.org [dostęp 2022-11-25] (ang.).
  5. ↑ Nabokov on the Sins of Translation [online], New Republic, 21 kwietnia 2014 [dostęp 2017-01-27].
  6. ↑ Lawrence Venuti, The Translation Studies Reader, Routledge, 2012, ISBN 978-0-415-61347-7 [dostęp 2017-01-27] (ang.).
  7. ↑ książki – recenzje, opisy, oceny, opinie, dyskusje » BiblioNETka.
  8. ↑ książki – recenzje, opisy, oceny, opinie, dyskusje.

Bibliografia

edytuj

Źródła w języku angielskim

Źródła w języku rosyjskim

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Vladimir_Nabokov&oldid=73803357”