Tyranozauroidy
Tyranozauroidy (Tyrannosauroidea) – nadrodzina teropodów z grupy celurozaurów (Coelurosauria), obejmująca rodzinę tyranozaurów (Tyrannosauridae) oraz liczne formy bazalne, takie jak Guanlong, Dilong, Raptorex czy Xiongguanlong. Najstarszym znanym tyranozauroidem jest proceratozaur, żyjący w środkowej jurze[1]. Według definicji filogenetycznej przedstawionej w 2009 roku przez Paula Sereno i Stephena Brusatte, Tyrannosauroidea to klad obejmujący zwierzęta bliżej spokrewnione z Tyrannosaurus rex niż z Ornithomimus velox, Troodon formosus lub Velociraptor mongoliensis[2]. Analizy kladystyczne są w większości zgodne co do filogenezy tyranozauroidów, niejasna jest jednak pozycja aliorama na drzewie rodowym tyranozauroidów – niektóre analizy sugerują, że jest on bazalnym przedstawicielem Tyrannosauroidea[3], podczas gdy według innych należy on do bardziej zaawansowanej grupy Tyrannosaurinae[4][3].
| Tyrannosauroidea | |
| Osborn, 1905 | |
 Tyrannosaurus rex (Palais de la découverte, Paryż) | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Infragromada | |
| (bez rangi) | archozaury |
| (bez rangi) | Ornithodira |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Infrarząd | |
| (bez rangi) | celurozaury |
| Nadrodzina |
tyranozauroidy |
Paul Sereno i współpracownicy (2009) wyróżniają trzy stadia morfologiczne w ewolucji tyranozauroidów – pierwsze z nich obejmuje formy niewielkie, wykazujące niektóre ze specjalizacji przedstawicieli Tyrannosauridae. W drugim stadium obecnych jest większość specjalizacji funkcjonalnych tyranozaurów – stosunkowo duża czaszka, budowa zębów przedszczękowych, silne mięśnie szczęk, skarłowaciałe kończyny przednie, budowa kończyn tylnych. Trzecie stadium obejmuje rodzinę Tyrannosauridae, której przedstawiciele charakteryzują się znacznie większymi rozmiarami od bazalnych tyranozauroidów[5].
Większość znanych tyranozauroidów odkryto na kontynentach powstałych z rozpadu Laurazji. Benson i współpracownicy (2010) opisali jednak kość łonową odkrytą w Australii („Dinosaur Cove” w stanie Wiktoria) w osadach z aptu, prawdopodobnie należącą do tyranozauroida blisko spokrewnionego z rodziną Tyrannosauridae; może to dowodzić, że przynajmniej we wczesnej kredzie tyranozauroidy miały ogólnoświatowy zasięg występowania[6]. Herne i in. nie zgodzili się z identyfikacją tej kości jako należącej do tyranozauroida i uznali ją za skamieniałość nieokreślonego neotetanura, prawdopodobnie przedstawiciela Carcharodontosauria, Paraves – gdyż szczątki dinozaurów należących do tych grup odnaleziono w Australii – lub nieznanej grupy neotetanurów[7]. Benson i współpracownicy podtrzymali jednak swoją hipotezę, stwierdzając, że skamieniałość ta wykazuje cechy charakterystyczne tyranozauroidów[8]. W późniejszej publikacji Benson i współpracownicy (2012) dodatkowo uznali za prawdopodobnego przedstawiciela Tyrannosauroidea australijskiego teropoda Timimus hermani; autorzy nie wykluczyli, że również opisana w 2010 r. kość łonowa może należeć do przedstawiciela tego właśnie gatunku[9].
Klasyfikacja
edytuj- tyranozauroidy (Tyrannosauroidea)
- ?Bagaraatan
- ?Diplotomodon
- ?labokania (Labocania)
- ?iliozuch (Iliosuchus)
- Dilong
- eotyran (Eotyrannus)
- stoksozaur (Stokesosaurus)
- alektrozaur (Alectrosaurus)
- dryptozaur (Dryptosaurus)
- Bistahieversor
- Raptorex (= Tarbosaurus?[10])
- Xiongguanlong
- Rodzina Proceratosauridae
- proceratozaur (Proceratosaurus)
- Guanlong
- Kileskus
- Sinotyrannus
- Rodzina tyranozaury (Tyrannosauridae)
- Podrodzina Albertosaurinae
- gorgozaur (Gorgosaurus)
- albertozaur (Albertosaurus)
- Podrodzina Tyrannosaurinae
- ?alioram (Alioramus)
- ?nanotyran (Nanotyrannus)
- Zhuchengtyrannus
- Teratophoneus
- daspletozaur (Daspletosaurus)
- tarbozaur (Tarbosaurus)
- tyranozaur (Tyrannosaurus)
- Podrodzina Albertosaurinae
| Tyrannosauroidea |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Przypisy
edytuj- ↑ Oliver W. M. Rauhut, Angela C. Milner, Scott Moore-Fay. Cranial osteology and phylogenetic position of the theropod dinosaur Proceratosaurus bradleyi (Woodward, 1910) from the Middle Jurassic of England. „Zoological Journal of the Linnean Society”. 158 (1), s. 155–195, 2010. DOI: 10.1111/j.1096-3642.2009.00591.x. (ang.).
- ↑ Paul C. Sereno, Stephen L. Brusatte. Comparative assessment of tyrannosaurid interrelationships. „Journal of Systematic Palaeontology”. 7 (4), s. 455–470, 2009. DOI: 10.1017/S1477201909990034. (ang.).
- ↑ a b Thomas R. Holtz, Jr: Tyrannosauroidea. W: David B. Weishampel, Peter Dodson, Halszka Osmólska (red.): The Dinosauria. Wyd. drugie. Berkeley: University of California Press, 2004, s. 111–136. ISBN 0-520-24209-2.
- ↑ Stephen L. Brusatte, Thomas D. Carr, Gregory M. Erickson, Gabe S. Bever i Mark A. Norell. A long-snouted, multihorned tyrannosaurid from the Late Cretaceous of Mongolia. „Proceedings of the National Academy of Sciences”. 106 (41), s. 17261–17266, 2009. DOI: 10.1073/pnas.0906911106. (ang.).
- ↑ Paul C. Sereno, Tan Lin, Stephen L. Brusatte, Henry J. Kriegstein, Zhao Xijin, Karen Cloward. Tyrannosaurid skeletal design first evolved at small body size. „Science”. 326 (5951), s. 418–422, 2009. DOI: 10.1126/science.1177428. (ang.).
- ↑ Roger B.J. Benson, Paul M. Barrett, Tom H. Rich, Pat Vickers-Rich. A southern tyrant reptile. „Science”. 327 (5973), s. 1613, 2010. DOI: 10.1126/science.1187456. (ang.).
- ↑ Matthew C. Herne, Jay P. Nair, Steven W. Salisbury. Comment on „A southern tyrant reptile”. „Science”. 329 (5995), s. 1013, 2010. DOI: 10.1126/science.1190100. (ang.).
- ↑ Roger B.J. Benson, Paul M. Barrett, Tom H. Rich, Patricia Vickers-Rich, David Pickering, Timothy Holland. Response to comment on „A southern tyrant reptile”. „Science”. 329 (5995), s. 1013, 2010. DOI: 10.1126/science.1190195. (ang.).
- ↑ Roger B.J. Benson, Thomas H. Rich, Patricia Vickers-Rich i Mike Hall. Theropod Fauna from Southern Australia Indicates High Polar Diversity and Climate-Driven Dinosaur Provinciality. „PLoS ONE”. 7 (5), s. e37122, 2012. DOI: 10.1371/journal.pone.0037122. (ang.).
- ↑ Denver W. Fowler, Holly N. Woodward, Elizabeth A. Freedman, Peter L. Larson i John R. Horner. Reanalysis of “Raptorex kriegsteini”: A Juvenile Tyrannosaurid Dinosaur from Mongolia. „PLoS ONE”. 6 (6), s. e21376, 2011. DOI: 10.1371/journal.pone.0021376. (ang.).
- ↑ Stephen L. Brusatte, Mark A. Norell, Thomas D. Carr, Gregory M. Erickson, John R. Hutchinson, Amy M. Balanoff, Gabe S. Bever, Jonah N. Choiniere, Peter J. Makovicky, Xu Xing. Tyrannosaur paleobiology: new research on ancient exemplar organisms. „Science”. 329 (5998), s. 1481–1485, 2010. DOI: 10.1126/science.1193304. (ang.).
- ↑ Thomas D. Carr, Thomas E. Williamson, Brooks B. Britt, Ken Stadtman. Evidence for high taxonomic and morphologic tyrannosauroid diversity in the Late Cretaceous (Late Campanian) of the American Southwest and a new short-skulled tyrannosaurid from the Kaiparowits formation of Utah. „Naturwissenschaften”. 98 (3), s. 241–246, 2011. DOI: 10.1007/s00114-011-0762-7. (ang.).