Stanisław Małachowski

Syn Jana, brat Mikołaja, Antoniego i Jacka.

Był posłem krakowskim na sejm 1758 roku^[9]. Poseł województwa krakowskiego na sejm 1760 roku^[10]. Poseł województwa krakowskiego na sejm konwokacyjny 1764 roku, gdzie domagał się dokładniejszego określenia zakresu władzy hetmańskiej i ograniczenia liberum veto. Konsyliarz konfederacji Czartoryskich w 1764 roku^[11]. W 1764 roku podpisał elekcję Stanisława Augusta Poniatowskiego^[12]. Był posłem na sejm koronacyjny 1764 roku z województwa krakowskiego^[13]. Na sejmie koronacyjnym 1764 roku wyznaczony ze stanu rycerskiego do Asesorii Koronnej^[14]. Uczestnik konfederacji radomskiej w 1767 roku^[15]. Był posłem na sejm 1766 roku z województwa krakowskiego^[16]. W 1774 został marszałkiem Trybunału Głównego Koronnego, któremu przywrócił dawną sprawność i uczciwość, zyskując u współczesnych miano Arystydesa polskiego. W latach 1776–1780 konsyliarz Rady Nieustającej. Członek Departamentu Sprawiedliwości Rady Nieustającej w 1779 roku^[17]. W 1782 został kawalerem Orderu Świętego Stanisława^[18]. W tym samym roku odznaczony został Orderem Orła Białego^[19]. Poseł sandomierski na Sejm Czteroletni w 1788 roku^[20], wybrany jego marszałkiem, przeprowadził zawiązanie Sejmu w konfederację i został marszałkiem konfederacji koronnej. Należąc do Stronnictwa Patriotycznego był wraz z Ignacym Potockim i Hugonem Kołłątajem jednym z głównych twórców Konstytucji 3 maja. Mieszkał w należącym do jego żony Pałacu Czapskich (na Krakowskim Przedmieściu, dziś Akademia Sztuk Pięknych), gdzie na tajnych zebraniach redagowano tekst tej ustawy. Małachowski też przeprowadził jej uchwalenie na sesji sejmowej 3 maja 1791 i był jednym z sygnatariuszy Konstytucji 3 maja^[21].

Małachowski popierał dążenia miast do rozszerzenia ich praw politycznych i był zwolennikiem współpracy szlachty z mieszczaństwem. Jako jeden z pierwszych ze swego stanu wpisał się do księgi miejskiej jako obywatel miasta Warszawy (29 kwietnia 1791). W swych dobrach ostrogskich na Podolu oczynszował chłopów (1791), spisał powinności, zwolnił ich od niektórych ciężarów, zaczął organizować opiekę lekarską dla włościan. W czasie wojny polsko-rosyjskiej, na zebraniu 23 lipca 1792 był przeciwny decyzji króla Stanisława Augusta Poniatowskiego o jego przystąpieniu do konfederacji targowickiej i sprzeciwił się jakimkolwiek układom z targowiczanami. Po przystąpieniu króla do Targowicy 25 lipca 1792 wystąpił z manifestem potępiającym akt konfederacji i stwierdzającym iż „sejm nadal trwa, a będzie zwołany, jak tylko okoliczności na to pozwolą”, po czym udał się do Wiednia, a potem Włoch. Odmówił udziału w insurekcji kościuszkowskiej, obawiając się jej radykalizmu. W 1796 powrócił do swych dóbr na Kielecczyźnie, które znalazły się w wyniku III rozbioru w Galicji. W 1798 został aresztowany przez władze austriackie w związku z projektowanym na emigracji (1797) reaktywowaniem Sejmu Czteroletniego, więziony przez 8 miesięcy w Krakowie.

W grudniu 1806 został wezwany przez Napoleona do Warszawy, gdzie 14 stycznia 1807 został prezesem Komisji Rządzącej. W październiku 1807 król Fryderyk August I mianował go prezesem Rady Ministrów Księstwa Warszawskiego. Był to wybór nieodpowiedni [...] Małachowski był człowiekiem poprzedniej generacji, [...] nie miał zrozumienia dla potrzeb scentralizowanego i biurokratycznego państwa napoleońskiego (Andrzej Zahorski).

Jako prezes Rady, Małachowski był zwolennikiem reaktywowania w Księstwie Konstytucji 3 maja i przeciwnikiem wprowadzenia Kodeksu Napoleona oraz innych projektów ministra sprawiedliwości Feliksa Łubieńskiego. Gdy król opowiedział się przeciwko jego pomysłom, w grudniu 1807 złożył dymisję.

W 1808 otrzymał nominację na honorowe stanowisko prezesa senatu^[22]. W tej też roli w marcu 1809 otwierał pierwszy sejm Księstwa, na którym wystąpił z atakiem na Kodeks Napoleona, nie uzyskał jednak szerszego poparcia.

Zmarł 29 grudnia 1809 roku. Pochowany w warszawskim kościele św. Krzyża.

•  
  Stanisław Małachowski z laską marszałkowską, obraz należący do serii obrazów Peszki.
•  
  Portret marszałka pędzla Bacciarellego
•  
  Portret Stanisława Małachowskiego z 1794 roku, autorstwa Fabrego
•  
  Pałac Czapskich, w którym mieszkał w Warszawie

Żonaty dwukrotnie, z córkami Tomasza Hutten-Czapskiego herbu Leliwa (1711–1784):

• z Urszulą Hutten-Czapską, starościanką knyszyńską
• następnie, po jej śmierci, z Konstancją Hutten-Czapską (siostrą Urszuli), rozwódką po ks. Dominiku Radziwile na Nieświeżu herbu Trąby (1754–1798).

• Liceum Ogólnokształcące im. Marszałka Stanisława Małachowskiego w Płocku
• Pomnik Stanisława Małachowskiego w bazylice archikatedralnej św. Jana Chrzciciela w Warszawie
• Pałac Małachowskich w Białaczowie

• Edmund Machalski: Stanisław Małachowski. Marszałek Sejmu Czteroletniego. Poznań: Drukarnia Uniwersytetu Poznańskiego, 1936, seria: Życiorysy zasłużonych Polaków XVIII i XIX w.. [dostęp 2018-04-11]. (pol.).

• Mowy i dokumenty Stanisława Małachowskiego w bibliotece Polona