Gołąbek szary

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Russula, Russulaceae, Russulales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy opisał go w 1838 r. Elias Fries i nadana przez niego nazwa naukowa jest aktualna^[1]. Ma około 20 synonimów. Niektóre z nich^[2]:

• Russula grisea var. iodes Romagn. 1962
• Russula grisea var. leucospora J. Blum 1952
• Russula palumbina var. pictipes (Cooke) Bon 1983

Polską nazwę podała Alina Skirgiełło w 1991 r.^[3]

Kapelusz

Średnica 5–11 cm, początkowo wypukły, potem coraz bardziej płaski, na koniec głęboko wklęsły. Powierzchnia oliwkowa, szarooliwkowa, błękitnozielonkawa lub szaroperłowa, na środku zwykle ciemniejsza w odcieniach brązowych lub oliwkowych. Czasami zdarzają się formy o barwie brązowej, liliowej lub jasnofiołkowej. Brzeg gruby, początkowo podwinięty, potem tylko lekko podgięty, dość nierówny, gładki lub krótko karbowany. Skórka gładka, nieco błyszcząca, dająca się zedrzeć do połowy kapelusza^[4].

Blaszki

Dość gęste, cienkie, kruche, z blaszeczkami, przy trzonie często rozwidlone, wąsko przyrośnięte, początkowo kremowobiałe, potem kremowoochrowe lub jasne, cytrynowozielonkawe^[4].

Trzon

Wysokość 2,5–9,5 cm, grubość 1–3,2 cm, walcowaty, jędrny, początkowo pełny, potem watowaty. Powierzchnia biała, z czasem brązowiejąca^[4].

Miąższ

Gruby, jędrny, biały (również pod skórką), uszkodzony po dłuższym czasie może przebarwić się. Ma słaby zapach i łagodny smak (w blaszkach czasami nieco piekący). Pod wpływem FeSO₄ zmienia barwę na różowopomarańczową lub morelową^[4].

Wysyp zarodników

Jasnoochrowy^[4].

Cechy mikroskopowe

Podstawki 40–50× 7–10 µm. Bazydiospory 7–10 × 6–7 µm, jajowate do elipsoidalnych, pokryte drobnymi brodawkami, miejscami połączonymi cienkimi łącznikami. Brodawki różnej wielkości niskie (do 0,6 µm), tępe. Cystydy tępe lub z szerokim kończykiem na szczycie, 50–80 × 7,5–12 µm. Dermatocystydy cylindryczne z tępym końcem^[4].

Występuje w Ameryce Północnej, Europie, Azji, Afryce i na Nowej Zelandii. Najwięcej stanowisk podano w Europie i jest tutaj szeroko rozprzestrzeniony^[5]. W Polsce W. Wojewoda w 2003 r. przytoczył kilkanaście stanowisk^[3], w późniejszych latach podano następne^[6]. Aktualne stanowiska podaje także internetowy atlas grzybów. Znajduje się w nim na liście gatunków zagrożonych i wartych objęcia ochroną^[7].

Naziemny grzyb mykoryzowy. Występuje w lasach bukowych i mieszanych z udziałem buka^[4].

Jest grzybem jadalnym^[3], ale trudnym do odróżnienia od innych, podobnych gołąbków^[4]. Dla gołąbków obowiązuje zasada, że te o łagodnym smaku są jadalne, te o ostrym smaku są niejadalne lub trujące, ale jest wyjątek – gołąbek oliwkowy (Russula olivacea)ma łagodny smak, ale zanotowano kilka zatruć tym grzybem. W celu spożywczym zbierać należy tylko dobrze znane gołąbki, odradza się zbierania gatunków trudnych do identyfikacji^[8].