Prochownica
Prochownica (dawniej: pulwersak[1]) – podręczny pojemnik wykonany z wytrzymałego materiału (np. drewna, metalu, rogu, kości) służący do przenoszenia zapasu prochu koniecznego do ładowania odprzodowej broni strzeleckiej opartej na systemie rozdzielnego ładowania[2][3].
Historia
edytujProchownice znane były już w XV w. jednak szerszą popularność zdobyły dopiero na przełomie XVI-XVII w. (znane użycie w polszczyźnie ok. 1650 r.[4]). W wojsku stanowiły standardowy element ekwipunku pieszych strzelców, do czasu spopularyzowania patronów, które zmarginalizowały ich użycie około XVIII w. W zakresie cywilnym używano ich jeszcze w XIX w., aż zostały całkowicie wyparte przez naboje scalone[2][5][3].
Budowa
edytujProchownice przybierały bardzo zróżnicowane kształty, a ich powierzchnię często bogato zdobiono (np. grawerowaniem, rzeźbą, inkrustacją). Wykonywane były ze zróżnicowanych materiałów (np. drewno, metal, kość), popularne były również egzemplarze wytwarzane z wydrążonych rogów (tzw. rożki). W górnej części pojemnika znajdowała się zazwyczaj zatykana wąska metalowa rurka (tzw. wsyp) służąca do wygodnego wsypywania prochu do lufy. Niekiedy wyposażano ją dodatkowo w specjalny dozomierz, umożliwiający precyzyjne odmierzenie określonej porcji prochu. Proch trzymany w prochownicy służył jako ładunek miotający (wsypywany do lufy). Natomiast do podsypywania panewki używano prochu miałkiego trzymanego w osobnej zminiaturyzowanej prochowniczce (tzw. podsypce)[2][5][1].
-
Prochownica wykonana z rzeźbionego poroża, XVI w.
-
Prochownica ze zbiorów Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku XVI-XVII w.
-
Inkrustowana prochownica, XVII w.
-
Prochownica wykonana z wydrążonego rogu, XVIII w.
-
Prochowniczka (pośrodku) służąca do podsypywania panewki
-
Arkebuzer używający prochownicy
-
Prochownica, XVII wiek, Muzeum Ziem Wschodnich Dawnej Rzeczypospolitej
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b Krystyna Kubalska-Sulkiewicz, Monika Bielska-Łach, Anna Manteuffel-Szarota: Słownik terminologiczny sztuk pięknych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, s.332.
- ↑ a b c Włodzimierz Kwaśniewicz, 1000 słów o dawnej broni palnej, wyd. 1, Warszawa: Wydawn. Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987, s. 130-131, ISBN 83-11-07350-3 [dostęp 2022-06-10].
- ↑ a b prochownica, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-06-13].
- ↑ Hasło prochowniczka, [w:] Słownik języka polskiego XVII i 1. połowy XVIII wieku. PAN Instytut Języka Polskiego. [dostęp 2010-07-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (pol.).
- ↑ a b Sztuka świata. T. 18. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2013, ISBN 978-83-213-4726-4, s.171