Pszów
Pszów (niem. Pschow) – miasto w południowej Polsce, w województwie śląskim, w powiecie wodzisławskim.
miasto i gmina | |||||
Centrum Pszowa | |||||
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Województwo | |||||
Powiat | |||||
Aglomeracja | |||||
Prawa miejskie |
1954–1975, 1994 | ||||
Burmistrz |
Piotr Kowol | ||||
Powierzchnia |
20,44 km² | ||||
Wysokość |
311 m n.p.m. | ||||
Populacja (31.12.2019) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
Strefa numeracyjna |
(+48) 32 | ||||
Kod pocztowy |
44-370 | ||||
Tablice rejestracyjne |
SWD | ||||
Położenie na mapie powiatu wodzisławskiego | |||||
Położenie na mapie Polski | |||||
Położenie na mapie województwa śląskiego | |||||
50°02′42,00″N 18°23′26,16″E/50,045000 18,390600 | |||||
TERC (TERYT) |
2415011 | ||||
SIMC |
0945083 | ||||
Urząd miejski ul. Pszowska 53244-370 Pszów | |||||
Strona internetowa | |||||
BIP |
Pszów od XVIII w. jest jednym z głównych ośrodków pielgrzymkowych na Górnym Śląsku. W pobliżu miasta znajduje się zabytkowa Kalwaria, a w pszowskiej bazylice znajduje się Obraz Matki Bożej Uśmiechniętej[2].
Według danych z 31 grudnia 2019 r. miasto miało 13 844 mieszkańców[1].
Położenie
edytujMiasto położone jest na najwyższym wzniesieniu Płaskowyżu Rybnickiego (311 m n.p.m.), w bliskim położeniu takich miast jak: Wodzisław Śląski, Radlin, Rydułtowy, Rybnik, Racibórz, Jastrzębie-Zdrój, Żory.
W Pszowie swoje źródła mają niewielka struga Sumina oraz rzeka Nacyna, dopływy Rudy.
Do 1954 r. Pszów był siedzibą gminy Pszów. Według podziału administracyjnego Polski w latach 1975–1998 Pszów należał do województwa katowickiego, najpierw jako dzielnica Wodzisławia Śląskiego, a od 30 grudnia 1994 r.[3] jako samodzielne miasto.
Historycznie Pszów leży na Górnym Śląsku na ziemi wodzisławskiej.
Struktura powierzchni
edytujWedług danych z roku 2002[4] Pszów ma obszar 20,42 km², w tym:
- użytki rolne: 62%
- użytki leśne: 14%
Miasto stanowi 7,12% powierzchni powiatu wodzisławskiego.
Podział administracyjny
edytujAdministracyjnie w obrębie miasta Pszowa została wydzielona jedna dzielnica:
Dodatkowo można wyróżnić nazwy własne dla niektórych części Pszowa:
W Pszowie są cztery osiedla:
Demografia
edytuj
|
|
Pszów liczy ponad 14 tys. mieszkańców i plasuje się na 45. miejscu pod tym względem wśród miast województwa śląskiego.
W Pszowie na 100 mężczyzn przypadają 104 kobiety[7].
Nazwa
edytujWedług niemieckiego nauczyciela Heinricha Adamy’ego nazwa miejscowości wywodzi się od polskiej nazwy „psa” -”von pies = Hund”[8]. W swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 r. we Wrocławiu jako najwcześniejszą wymienia ją w formie – „Pzów” podając jej znaczenie „Hunddorf”, czyli po polsku „Wieś psów”[8]. Niemcy zgermanizowali nazwę na Pschow[8] w wyniku czego utraciła ona swoje pierwotne znaczenie.
Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 r. notuje nazwę Pschow, a także kilka wcześniejszych historycznych nazw miejscowości we fragmencie „fruher Psu, Psw, Psuv, 1306 Psov, 1350 Pschw, 1561 Pschow”[9].
Historia
edytujZaskakująca wzmianka źródłowa pojawiła się w 973 r. dotycząca granic biskupstwa praskiego podająca nazwę plemienia Psouane. Wzmiankę tę niekiedy stara się powiązać z Pszowem[10]. Pierwsza wzmianka dotycząca Pszowa pochodzi z 1265 roku[11].
Kalendarium
edytuj- 1265 r. – występuje po raz pierwszy nazwa miejscowości w formie „Psov”, 20 stycznia Pszów uzyskuje lokację jako wieś książęca na prawie niemieckim, pierwszym wolnym sołtysem został Richulf;
- 1293 r. – został wybudowany pierwszy drewniany kościółek pod wezwaniem Świętego Krzyża, którego pierwszym kapłanem był notowany po łacinie Jasco[9];
- ok. 1350 r. – wybudowano murowany kościół pod wezwaniem Wszystkich Świętych;
- ok. 1380 r. – rycerz Czetrycz dzierżawił dobra pszowskie;
- 1506 r. – Pszów przeszedł na własność dzierżawcy Bartłomieja Zdara z Chobolic;
- ok. 1544 r. – właścicielem Pszowa został Wacław Siedlicki z Choltic, właściciel ten starał się wprowadzić luteranizm;
- 1628 r. – umowny koniec reformacji w Pszowie – powrót katolicyzmu;
- 1667 r. – Anna Wilkowa, mieszkanka Pszowa, została skazana na śmierć przez spalenie na stosie w Raciborzu jako czarownica;
- 1682 r. – dziedzicem Pszowa został baron Krzysztof Welczek;
- 1692 r. – pierwsza wzmianka potwierdzająca istnienie szkoły w Pszowie;
- 1696 r. – najstarsza wiadomość o karczmie w Pszowie;
- 1719 r. – właścicielem Pszowa został Jan Bernard Welczek z Wielkiego Dębieńska;
- 1722 r. – sprowadzono kopię obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej;
- 1743–1746 r. – budowa późnobarokowego kościoła pod wezwaniem Narodzenia Matki Boskiej, rozwój ruchu pielgrzymkowego;
- ok. 1769 r. – wieś stała się własnością Jana Karola Lichnowskiego;
- 1788 r. – Pszów został sprzedany hr. Wilhelmowi Adolfowi Lichnowskiemu;
- 1802–1803 r. – eksploatacja gipsu szklanego, produkcja wapna oraz potażu;
- 1803 r. – dziedzicem Pszowa został Gustaw de Wrochem;
- 1805–1807 r. – wybudowano pierwsze murowane probostwo;
- 1806 r. – w Zawadzie odkryto źródła siarczane;
- 1810 r. – został założony folwark „Wrzosy”;
- 1811 r. – wybuch powstania chłopskiego w Pszowie, rozebrano drewniany kościółek Świętego Krzyża oraz zlikwidowano przyległy cmentarz;
- 1812–1815 r. – w wojnie prusko-francuskiej z Pszowa zginęło 10 osób;
- 1830 r. – wybudowano drogę prowadzącą z Wodzisławia przez Pszów, Krzyżkowice, Rzuchów do Raciborza;
- 1832 r. – na rynku pszowskim postawiono figurę św. Jana Chrzciciela, wybudowano piec wapienniczy oraz parowy młyn do mielenia wapna, wydano pierwsze zezwolenie na eksploatację węgla dla Augustyna Ferdynanda Fritza;
- 1843 r. – rozpoczęto eksploatację węgla pod nazwą „kopalni »Anna«”;
- 1847 r. – rozpoczęto budowę pierwszej wieży na kościele;
- 1848 r. – powstała samodzielna gmina Pszowskie Doły;
- 1850 r. – zakończono budowę drugiej wieży na kościele;
- 1855 r. – rozwój kopalni Anna – drążenie szybu „Jan”;
- 1856 r. – wielki pożar strawił 21 domów i 22 stodoły;
- 1858 r. – rozpoczęto budowę Drogi Krzyżowej oraz kaplicy pod wezwaniem Świętego Krzyża w obrębie kościelnego placu;
- 1860 r. – właścicielem Pszowa został Ferdynand Jan Wit zwany Von Doeringiem, poświęcono miejsce pod nowy cmentarz (obecnie ulica Paderewskiego);
- 1861 r. – wybudowano nową szkołę w Pszowie, ukazała się pierwsza monografia wsi w opracowaniu ks. Pawła Skwary i Augusta Wolczyka;
- 1865 r. – wybudowano Zakład zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia Św. Karola Boromeusza;
- 1867 r. – wieś została zakupiona przez Fryderyka Węgierskiego;
- 1872 r. – powstał pierwszy Urząd Pocztowy;
- 1882 r. – wybudowano napowietrzną kolejkę linową łączącą kopalnię „Anna” ze stacją kolejową w Rydułtowach
- 1885 r. – wybudowano drogę prowadzącą z Czernicy przez Rydułtowy, Łapacz, Pszów do Wodzisławia;
- 1901 r. – rozpoczęto budowę drogi łączącej Pszowskie Doły z Syrynią;
- 1904 r. – hr. Jan Węgierski sprzedał majątek Pszów i Kokoszyce Bankowi Polskiemu w Poznaniu;
- 1905 r. – rozpoczęto budowę osiedla patronackiego kopalni „Anna” tzw. „Familoki”[12];
- 1907 r. – powstała Ochotnicza Straż Pożarna w Pszowie;
- 1910 r. – został wybudowany Dom Gminny (obecny Urząd Miasta);
- 1911 r. – rozpoczęto budowę kanalizacji w Pszowie (deszczówka);
- 1914 r. – została wybudowana linia kolejowa z kopalni „Anna” do Olzy;
- 1915 r. – poświęcono nowe miejsce na cmentarz na tzw. „Przymiarkach”;
- 1922 r. – wraz z częścią Górnego Śląska, Pszów został włączony do Polski;
- 1923 r. – zniesiono obszar dworski w Pszowie;
- 1924 r. – została założona pierwsza apteka, powstał Klub Sportowy „Unia”;
- 1927 r. – gmina Pszowskie Doły z powrotem została przyłączona do Pszowa;
- 1929 r. – ukończono budowę i poświęcono Wielką Kalwarię Pszowską, oddano do użytku nową szkołę podstawową (obecnie Szkoła Podstawowa nr 1);
- 1929 r. – powstała Ochotnicza Straż Pożarna w Krzyżkowicach;
- 1932 r. – wybudowano obecne probostwo;
- 1934 r. – poświęcono nowo wybudowany kościół pod wezwaniem Serca Jezusowego w Krzyżkowicach;
- 1935 r. – został wybudowany obecny stadion sportowy;
- 1939 r. – ukazała się kronika Konstantego Kowola;
- 1945 r. – odbudowano budynki zniszczone podczas działań drugiej wojny światowej, przystąpiono do regulacji ulic i placów;
- 1950 r. – została oddana do użytku nowo wybudowana szkoła zawodowa pod nazwą Szkoła Przemysłowa Górnicza;
- 1954 r. – Pszów otrzymał prawa miejskie;
- 1967 r. – rozpoczął działalność Dom Kultury;
- 1975 r. – Pszów włączono do Wodzisławia Śląskiego;
- 1994 r. – Pszów uzyskał ponownie prawa miejskie (30 grudnia);
- 1997 r. – kościół NNMP został odznaczony tytułem i godnością Bazyliki Mniejszej;
- 2001 r. – otwarcie sztucznego lodowiska;
- 2003 r. – oddano do użytku miejską oczyszczalnię ścieków;
- 2004 r. – połączenie KWK Anna z KWK Rydułtowy, powstaje Kopalnia Węgla Kamiennego Rydułtowy-Anna;
- 2007 r. – obchody 100-lecia istnienia Ochotniczej Straży Pożarnej w Pszowie;
- 2012 r. – wygaszenie Ruchu „Anna” kopalni Rydułtowy-Anna.
Zabytki
edytuj- Bazylika mniejsza pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, barokowa z XVIII w.;
- ParkAny dawna Kopalnia Anna, z 1842 r. arch. Hans Poelzig. Działała do 2012 r. Obecnie rozbudowywana strefa rekreacyjno-edukacyjna.
- Kalwaria Pszowska
- budynek dawnej dyrekcji KWK „Anna” (ul. P. Skwary 27)[13]
Transport
edytujTransport drogowy
edytuj- Droga wojewódzka nr 933 (Wodzisław Śląski – Pszów – Rzuchów).
- Na północ od granicy miejscowości znajduje się droga wojewódzka nr 935, która łączy się na ulicy Pszowskiej w Rzuchowie z drogą wojewódzką nr 933.
Komunikacja miejska
edytujKomunikacja miejska w Pszowie jest mocno rozdrobniona. Miasto należy do Międzygminnego Związku Komunikacyjnego. Ponadto na teren miasta wjeżdżają linie trzech innych organizatorów: Komunikacja Miejska Rybnik (linia 10), Komunikacja Miejska Wodzisław Śląski, a także autobusy PKS Racibórz (dofinansowane przez Starostwo Powiatowe w Wodzisławiu Śląskim). Nie istnieje żadna forma integracji taryfowo-biletowej, ani żadne planowe skomunikowania pomiędzy autobusami różnych organizatorów.
Kolej
edytujW Pszowie do 2012 r. istniała stacja kolejowa Pszów obsługująca do 1974 r. ruch pasażerski oraz do 2012 r. ruch towarowy KWK Anna. Obecnie najbliższą stacją kolejową z ruchem lokalnym i międzynarodowym jest stacja w Wodzisławiu Śląskim oddalona ok. 8 km. od miasta.
Handel
edytujMiasto posiada własne targowisko miejskie, a także kilka supermarketów i dyskontów.
Hotele
edytujEdukacja
edytujPrzedszkola
edytuj- Przedszkole Publiczne nr 1 im. Misia Uszatka, os. Grunwaldzkie, ul. Juranda ze Spychowa 1
- Przedszkole Publiczne nr 2, Osiedle Józefa Tytki 1
- Przedszkole Publiczne nr 3, ul. Generała Władysława Andersa 8
- Przedszkole Publiczne nr 4 (do 29 kwietnia 2009 r.: filia Przedszkola Publicznego nr 3), ul. Armii Krajowej 50
Szkoły podstawowe
edytuj- Szkoła Podstawowa nr 1 im. kpt. Lucjana Szenwalda ul. Romualda Traugutta 12[16]
- Szkoła Podstawowa nr 2 z Oddziałami Integracyjnymi, ul. Karola Miarki 16
- Szkoła Podstawowa nr 3, ul. Armii Krajowej 56
- Szkoła Podstawowa nr 4, ul. Niepodległości 99[17] (dawniej gimnazjum)
Szkoły ponadpodstawowe
edytuj- Zespół Szkół Ponadpodstawowych (dawniej: Zespół Szkół Zawodowych), ul. Romualda Traugutta 32[18]:
- Technikum,
- Branżowa Szkoła I stopnia[19]
Miasto posiada także świetlicę środowiskową[20].
Kultura
edytuj- Miejski Ośrodek Kultury w Pszowie[21], ul. Romualda Traugutta 1
- Biblioteka Publiczna Miasta Pszowa (siedziba główna i dwie filie):
- Biblioteka Publiczna, ul. Romualda Traugutta 1
- filia Biblioteki Publicznej, Osiedle Józefa Tytki 9
- filia Biblioteki Publicznej, Krzyżkowice, ul. Armii Krajowej 50
- Biblioteka Publiczna, ul. Romualda Traugutta 1
- Kino MOK Pszów, ul. Romualda Traugutta 1
Stowarzyszenia działające w mieście
edytuj- Stowarzyszenie „Pomóżmy sobie”;
- Ochotnicza Straż Pożarna w Pszowie;
- Ochotnicza Straż Pożarna w Krzyżkowicach;
- Towarzystwo Sportowe „Górnik Pszów”;
- Ludowy Klub Sportowy „Naprzód 37” Krzyżkowice;
- Towarzystwo Przyjaciół Pszowa:
- Zespół Regionalny „Pszowiki”,
- Sekcja Turystyki Rowerowej,
- Konfraternia Rycerska Sua Sponte,
- Koło Dzieci Niepełnosprawnych,
- Zespół tańca z ogniem „Feniks”;
- Stowarzyszenie „Praworządność i rozwój”;
- Miejski Uczniowski Klub Sportowy „Jedynka”;
- Koło Gospodyń Wiejskich – Pszów;
- Koło Gospodyń Wiejskich – Krzyżkowice;
- Polski Związek Hodowców Gołębi Pocztowych – Koło Pszów;
- Wojewódzki Związek Pszczelarzy – Koło Pszów;
- Skat Klub Czarni Krzyżkowice;
- Skat Klub OSP Pszów;
- Stowarzyszenie Stanu Średniego;
- Polski Związek Krótkofalowców Sekcja Pszów;
- PCK Klub Honorowych Dawców Krwi przy KWK „Anna”;
- Chór Mieszany „Cecilianum” Krzyżkowice;
- Chór Mieszany „Cecylia” Pszów;
- Zespół Kameralny „Ad libitum”;
- Związek Harcerstwa Polskiego Komenda Hufca Ziemi Wodzisławskiej – Szczep SMOKI;
- Polski Związek Działkowców POD „Jedność”;
- Polski Związek Działkowców POD „Przyszłość”;
- Związek Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych Koło Miejskie;
- Zespół taneczny „Diablo”;
- Zespół taneczny „Tornado”;
- Grupa teatralna „Desire”[22].
Wspólnoty wyznaniowe
edytujSport
edytujNa terenie miasta znajdują się następujące obiekty sportowe:
- stadion Sportowy TS „Górnik Pszów” (płyta główna i 2 boiska treningowe);
- boisko LKS „Naprzód 37” Krzyżkowice;
- sztuczne lodowisko wraz z obiektami towarzyszącymi (korty tenisowe, skate park itp.);
- sale sportowe oraz boiska szkolne przy wszystkich szkołach;
- hala sportowa na terenie KWK Rydułtowy-Anna Ruch II;
- korty do tenisa ziemnego;
- oznakowane ścieżki rowerowe.
- "Orlik"
Trasy rowerowe
edytuj- Przebieg: Olza – Odra – Rogowiec – Bluszczów – Buków – Lubomia – Światłowiec – Szybik – Zawada – Syrynka – Czyżowice – Gorzyce – Uchylsko – Gorzyczki – Turza Śląska – Turzyczka – Wodzisław Śląski
- Kolor: żółty
- Długość: 52 km
- Przebieg: Racibórz – Kornowac – Krzyżkowice – Pszów – Kokoszyce – Wodzisław Śląski – Radlin
- Kolor: niebieski
- Długość: 16,5 km
- Przebieg: Pszów – Zawada
- Kolor: czarny
- Długość: 3,7 km
- Przebieg: Rybnik – Orzepowice, Ośrodek „Kotwica” – Zebrzydowice – Blizowiec – Skraj Czernicy – Rydułtowy – Krzyżkowice – Światłowiec
- Kolor: czerwony
- Długość: 22 km
- Przebieg: Skraj Rydułtów – Pszowskie Doły
- Kolor: żółty
- Długość: 2 km
- Przebieg: Skraj Rydułtów – Kalwaria – Pszowskie Doły – Skraj Krzyżkowiec
- Kolor: zielony
- Długość: 5 km
trasa rowerowa nr 323Y (Szlak pielgrzymkowy)
- Przebieg: Pszów – Os. Biernackiego – Głożyny – Radlin – Obszary – Jankowice Rybnickie
- Kolor: żółty
- Długość: 17,4km[24]
Szlaki turystyczne
edytujszlak krzyżkowicki (szlak przez Grodzisko Gołężyców)
- Przebieg: Grabówka – Grodzisko Gołężyców – Krzyżkowice
- kolor: niebieski
- Długość: 6 km
Honorowi obywatele oraz zasłużeni dla rozwoju miasta
edytujMiasto Pszów posiada pięcioro honorowych obywateli. Są nimi:
- Henryk Rzodeczko – były długoletni Naczelnik Gminy Pszów (od 30 listopada 1945 r.);
- Jan Paweł II – papież (od 28 lutego 1998 r.);
- ks. Infułat Lucjan Lamża – lekarz (od 26 czerwca 2008 r.);
- ks. Prałat Józef Fronczek;
- Jan Wincenty Hawel – polski kompozytor, dyrygent i pedagog.
Miasto nadaje również odznakę „Zasłużony dla rozwoju miasta Pszów”. Zostali nią dotychczas uhonorowani:
- Kopalnia Węgla Kamiennego „Anna” w Pszowie
- ks. prof. dr hab. Jerzy Szymik
- Ochotnicza Straż Pożarna w Pszowie
- Orkiestra Dęta KWK „Anna” w Pszowie
- Henryk Topisz
- Maksymilian Hojka
- Zespół Muzyczny „Łzy”
- Franciszek Grzegorzek
- członkowie Pracowniczego Ogrodu Działkowego „Jedność”
- Ignacy Basztoń
- Zbigniew Kicka
- Adam Porwoł
- Ochotnicza Straż Pożarna w Krzyżkowicach
- Janina Szkudlińska
- ks. inf. Lucjan Lamża
- Jan Wincenty Hawel
- NSZZ Solidarność przy KWK „Anna”
- Klub Honorowych Dawców Krwi PCK przy KWK „Anna”
Prasa
edytuj- Pszowik
- Zeszyty Pszowskie
- Wiadomości Pszowskie
Sąsiednie gminy
edytujZobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-10-30] .
- ↑ Pszów. Niezwykłe sanktuarium. kultmaryjny.pl. [dostęp 2018-08-25]. (pol.).
- ↑ Dz.U. z 1994 r. nr 132, poz. 671.
- ↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
- ↑ Bank Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego: Ludność. Stan ludności i ruch naturalny. Ludność wg grup wieku i płci (Stan w dniu 31 XII 2010 r.). 2014-10-05. [dostęp 2015-08-13]. (pol.).
- ↑ Bank Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego: Narodowy Spis Powszechny 2002 – Ludność. Wykształcenie ludności. Ludność wg płci i poziomu wykształcenia. 2014-10-05. [dostęp 2015-08-13]. (pol.).
- ↑ Bank Danych Lokalnych. Główny Urząd Statystyczny, 2014-08-10. [dostęp 2015-08-13]. (pol.).
- ↑ a b c Heinrich Adamy , Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung. Ein Bild aus der Vorzeit, wyd. 2, Breslau: Verlag von Priebatsch’s Buchhandlung, 1888, s. 60, OCLC 456751858 (niem.).
- ↑ a b Triest 1865 ↓, s. 769.
- ↑ P. Porwoł, Zamczysko na Kotówce, Wodzisław Śląski 2023, s. 41-47
- ↑ Piotr Hojka: O początkach Wodzisławia Ślaskiego. Racibórz: Wydawnictwo Nowiny, 2023, s. 48. ISBN 978-83-954738-5-2.
- ↑ Michał Bulsa, Patronackie osiedla robotnicze. Tom 2: Zagłębie Dąbrowskie, Ziemia Rybnicka, Ziemia Wodzisławska, Łódź 2023, s. 151.
- ↑ Spis obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków z terenu województwa śląskiego (stan na 7 października 2022 r.) (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2022-10-14]
- ↑ Strona parkingowa domeny hotel-pszow.pl. hotel-pszow.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-28)]..
- ↑ Gościniec sportowy. ts-gornik.ksu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-06-11)]..
- ↑ Szkoła podstawowa nr 1.
- ↑ Szkoła podstawowa nr 4.
- ↑ zspszow.slask.pl.
- ↑ Zespół Szkół Ponadpodstawowych w Pszowie [online], Platforma Edukacyjna Powiatu Wodzisławskiego, 13 marca 2023 [dostęp 2023-08-02] .
- ↑ Miasto Pszów – edukacja. pszow.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-09-03)]..
- ↑ MOK Pszów.
- ↑ Miasto Pszów – Organizacje pozarządowe. pszow.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-09-03)]..
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-20] .
- ↑ Pszów – trasy rowerowe – mapa. pszow.enginepro.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-03-28)]..
Linki zewnętrzne
edytuj- Historia kołem się toczy – Bolesław Mojżesz. rownet.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-07-16)].
- Mapa ścieżek rowerowych na terenie miasta Pszów. pszow.enginepro.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-03-28)].
- Lodowisko w Pszowie - oficjalna witryna
- Pszów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 259 .