Pelé

Od urodzenia był związany z piłką nożną. Jego ojciec, João Ramos do Nascimento był środkowym napastnikiem, lecz kontuzja uniemożliwiła mu kontynuowanie kariery^[9]. Jego rodzina nie należała do zamożnych i jako chłopiec dorabiał jako pucybut^[9]. Pelégo poznał dawny reprezentant Brazylii, Waldemar de Brito i zachwycony jego talentem, uczynił go piłkarzem Santos FC, gdzie zadebiutował w wieku 15 lat (7 września 1956) w meczu przeciwko Corinthians Santo André (7:1) strzelając jedną z bramek^[9]. Ostatnim występem był rozegrany 2 października 1974 mecz z Ponte Preta, wygrany przez Santos 2:0^[10]. Pelé występował w Santosie 18 lat, a zdobył z nim Puchar Interkontynentalny i Klubowy Puchar Ameryki Południowej^[11].

W 1974 roku zdecydował o zakończeniu kariery^[11]. Po pewnym czasie postanowił kontynuować karierę w klubie New York Cosmos, gdzie wówczas grali inni znani piłkarze. Ostatni oficjalny mecz z jego udziałem odbył się 1 października 1977 roku^[11]. Spotkały się w nim drużyny: Cosmosu i Santosu, a w każdym z klubów rozegrał po jednej połowie^[11].

Zadebiutował w reprezentacji Brazylii w wieku zaledwie 16 lat w meczu rozegranym 7 lipca 1957 w Rio de Janeiro przeciwko Argentynie. Zdobył w tym meczu gola, ale Brazylia przegrała 1:2^[12]. Był to zarazem jedyny występ w barwach „canarinhos”, w którym strzelił bramkę i zszedł z boiska pokonany. Mimo młodego wieku został zabrany na mistrzostwa świata w 1958 roku w Szwecji. Początek tych mistrzostw Brazylia z Pelém na ławce rezerwowych grała słabo. Wtedy trener Feola postanowił zaryzykować i wystawił go do pierwszego składu. Jego gra wprawiła kibiców w zachwyt, zaś Brazylia wygrała mistrzostwa^[13]. W nagrodę za występ dostał od miasta nowy samochód. Po mistrzostwach, jako gwiazda Santosu zdobywał mistrzostwa stanu São Paulo.

Na kolejnych mistrzostwach świata w Chile zagrał tylko w dwóch meczach^[14], gdyż doznał kontuzji naderwania mięśnia w meczu z Czechosłowacją^[15]. Mistrzostwa świata w Anglii były w wykonaniu Brazylijczyków bardzo nieudane, a sam Pelé nie mógł rozwinąć skrzydeł, gdyż padał ofiarą fauli^[16]. W czasie tych mistrzostw, Pele strzelił jedną bramkę, a Brazylia nie wyszła z grupy^[17]. Na kolejne mistrzostwa świata w Meksyku, mimo deklaracji, że na nich nie wystąpi, pojechał. Zdobył tam mistrzostwo, a drużyna, w której grał, uchodzi za jedną z najlepszych w historii^[14]. Po zakończeniu mistrzostw zrezygnował z występów w reprezentacji.

Wystąpił w 91 oficjalnych meczach reprezentacji narodowej i strzelił w nich 77 bramek^[18]. Razem z drużyną Brazylii zanotował 66 zwycięstw, 14 remisów i 11 porażek. Gole strzelał w 51 meczach (w 40 nie wpisał się na listę strzelców), siedmiokrotnie popisując się hat-trickiem (w tym dwukrotnie w meczach z Francją). Dwanaście razy zdobył 2 bramki, a 32 razy jednego gola. Wystąpił przeciwko 29 drużynom narodowym, najwięcej przeciw Argentynie – 10 razy. Najczęściej (dziesięciokrotnie) trafiał do bramki Paragwaju^[19].

Łącznie wystąpił w czterech edycjach mistrzostw świata (1958, 1962, 1966 i 1970), które 3-krotnie z Brazylią wygrał^{[20][21][14][22]}. Zagrał w nich łącznie 14 meczów (12 zwycięstw, jeden remis i jedna porażka) i strzelił 12 bramek^[23][24].

Uczestniczył tylko w jednym turnieju Copa América (1959), w którym poprowadził Brazylię do 4 zwycięstw i 2 remisów^[25], a także zdobył koronę króla strzelców (8 goli w 6 meczach). To jednak (wobec 5 zwycięstw i 1 remisu Argentyny) okazało się niewystarczające do zdobycia tytułu i Brazylia zajęła 2. miejsce^[26].

Przygodę z kadrą narodową zakończył 18 lipca 1971 meczem z Jugosławią (2:2), także w Rio de Janeiro^[27].

Wystąpił ponadto w 23 nieoficjalnych meczach Brazylii i zdobył w nich 18 bramek^[28]. Wśród nich jest występ przeciwko reprezentacji FIFA (6 listopada 1968, wygrany przez Brazylię 2:1) uważany przez niektóre źródła (zwłaszcza brazylijskie) za oficjalny, jednak FIFA w 2001 roku wykreśliła go z listy meczów oficjalnych^[29].

Reprezentacja Brazylii nie przegrała meczu piłki nożnej mając w składzie zawodników Pelé i Garrincha (32 mecze, 29 zwycięstw)^[30].

Tuż po końcu swojej piłkarskiej przygody został dyrektorem sportowym Santosu, a w 1995 roku objął stanowisko ministra sportu Brazylii, które piastował 3 lata^[31]. Zaczął pracę nad ustawą dotyczącą przejrzystości i etycznego funkcjonowania klubów piłkarskich. Chciał aby piłkarze po wypełnieniu kontraktu byli wolnymi zawodnikami^[32]. Próbował swoich sił jako komentator telewizyjny. Napisał książkę ze swoimi wspomnieniami. Grał w filmie Ucieczka do zwycięstwa (reż. John Huston)^[33]. Wziął udział w promowaniu wielu firm. Były to m.in. PepsiCo, Coca-Cola, Mastercard, Puma^[34].

W 1999 Międzynarodowy Komitet Olimpijski ogłosił go najlepszym sportowcem XX wieku^[35]. Pelé był także ambasadorem dobrej woli UNESCO. Został odznaczony przez królową Elżbietę II honorową komandorią Orderu Imperium Brytyjskiego^[36].

1 sierpnia 2010 podczas turnieju (Copa NYC) zorganizowanego na Flushing Meadows – Corona Park ogłoszono reaktywację klubu, prezydentem honorowym Cosmosu Nowy Jork został Brazylijczyk Pelé^[37].

W 1978 rozwiódł się z Rosemeri po dwunastu latach małżeństwa^[38]. Z tego związku ma trójkę dzieci: Kelly Christinę, Edinho oraz Jennifer. Miewał romanse, z których rodziło się jego potomstwo. W 2008 rozwiódł się ze swoją drugą żoną Assirą Seixas Lemos^[39], z którą ma bliźnięta: Joshuę i Celeste. W 2016 roku, w wieku 75 lat, ożenił się po raz trzeci, z młodszą o 25 lat Marcią Aoki^[40][41].

W maju 2014 roku, jego syn Edinho został skazany na 13 lat więzienia za pranie pieniędzy, które pochodziły z transakcji narkotykowych^[42].

Ostatnie lata życia spędził w Guarujá^[43]. Na początku września 2021 roku przeszedł operację usunięcia guza po prawej stronie okrężnicy^[44].

Zmarł 29 grudnia 2022 w szpitalu w São Paulo, gdzie przebywał od 29 listopada^[45]. Przez ostatnie lata życia toczył walkę z nowotworem jelita^[2]. Po jego śmierci, władze Brazylii ogłosiły trzydniową żałobę narodową^[46]. Pamięć piłkarza upamiętnili Robert Lewandowski, Cristiano Ronaldo, Kylian Mbappé, Lionel Messi, Neymar, Mohammed Salah, Achraf Hakimi, Erling Haaland, Gary Lineker oraz inni czołowi sportowcy i niektórzy światowi przywódcy^{[47][48][49][50]}.

2 stycznia 2023 na stadionie Estádio Urbano Caldeira, odbywało się czuwanie przy trumnie Pelégo, któremu cześć oddało około 230 tysięcy ludzi, wśród nich byli m.in. szefowie licznych federacji piłkarskich z całego świata, w tym prezydent FIFA Gianni Infantino oraz prezydent Brazylii Luiz Inácio Lula da Silva^[51]. Pelé został pochowany obok swojego ojca na dziewiątym piętrze, cmentarza Memorial Necrópole Ecumênica w mieście Santos^[52].

Z 12 bramkami jest na piątym miejscu listy najskuteczniejszych strzelców mistrzostw świata, zaraz po Miroslavie Klose (16 goli), Ronaldo (15 goli), Gerdzie Müllerze (14 goli) i Juście Fontaine (13 goli). Poza tym jest jedynym piłkarzem, który ze swoją drużyną aż trzykrotnie zdobywał Puchar Świata (1958, 1962, 1970). Karierę czynnego piłkarza zakończył mając na koncie 1281 goli i 1363 rozegrane mecze^[53]. Był autorem 92 hat-tricków. W jednym z meczów strzelił 8 bramek. Podczas gali w Zurychu w 2014 roku otrzymał honorową „Złotą Piłkę”^[54].

• Campeonato Brasileiro Série A (6x): 1961, 1962, 1963, 1964, 1965, 1968^[55]
• Copa Libertadores (2x): 1962, 1963^[56]
• Puchar Interkontynentalny (2x): 1962, 1963^[57]
• Superpuchar Interkontynentalny (1x): 1968^[57]
• Campeonato Paulista (10x): 1958, 1960, 1961, 1962, 1964, 1965, 1967, 1968, 1969, 1973^[58]
• Torneio Rio–São Paulo (3x): 1959, 1963, 1964^[59]

• North American Soccer League (1x): 1977^[60]

• Mistrzostwa świata (3x): 1958, 1962, 1970
• Wicemistrz Copa América (1x): 1959

Przeciwnik	Mecze	Z	R	P	Gole
Argentyna	10	4	2	4	8
Paragwaj	9	7	1	1	10
Chile	7	7	0	0	8
Portugalia	6	3	1	2	2
Peru	5	4	1	0	3
Anglia	4	4	0	0	1
Bułgaria	4	3	1	0	3
Czechosłowacja	4	2	2	0	4
Meksyk	4	3	0	1	2
Egipt	3	3	0	0	3
Niemcy Zachodnie	3	2	1	0	2
Szwecja	3	3	0	0	3
Urugwaj	3	2	0	1	0
Walia	3	3	0	0	4
Związek Radziecki	3	2	1	0	3
Austria	2	1	1	0	1
Francja	2	2	0	0	6
Jugosławia	2	0	2	0	1
Kolumbia	2	2	0	0	1
Wenezuela	2	2	0	0	4
Włochy	2	1	0	1	1
Algieria	1	1	0	0	1
Belgia	1	1	0	0	3
Boliwia	1	1	0	0	1
Dania	1	1	0	0	0
Holandia	1	0	0	1	0
Polska	1	1	0	0	0
Rumunia	1	1	0	0	2
Szkocja	1	0	1	0	0
Suma	91	66	14	11	77

• Order Zasługi dla Kultury (2002, Brazylia)^[61]
• Kawaler Legii Honorowej (1963, Francja)
• Kawaler Komandor Orderu Imperium Brytyjskiego (1997, Wielka Brytania)

• Cohen Stephane: Pele. Warszawa: 2023. ISBN 978-83-6775-956-4.

• Wykaz bramek strzelonych dla reprezentacji Brazylii