Paweł Śpiewak

Urodził się w rodzinie polsko-żydowskiej; był synem pisarki i tłumaczki Anny Kamieńskiej oraz poety i tłumacza Jana Śpiewaka. W 1973 ukończył studia w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. Związany ze środowiskiem „Więzi”. Od 1978 należał do Towarzystwa Kursów Naukowych. W 1979 był współzałożycielem podziemnego kwartalnika „Res Publica”. W 1980 wstąpił do NSZZ „Solidarność”^[3]. Wcześniej w tym samym roku (w okresie wydarzeń sierpniowych) był sygnatariuszem skierowanego do władz komunistycznych apelu 64 naukowców, literatów i publicystów o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami^[4].

W 1984 uzyskał stopień doktora (na podstawie pracy zatytułowanej Style liberalnego myślenia: anglo-amerykańska myśl polityczna lat czterdziestych i pięćdziesiątych XX wieku, jego promotorem był Jerzy Szacki). W 2000 został doktorem habilitowanym nauk humanistycznych w dyscyplinie socjologia, przedstawiwszy rozprawę pt. W stronę wspólnego dobra. Został nauczycielem akademickim w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego (pełnił w nim funkcję kierownika Zakładu Historii Myśli Społecznej) oraz na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie. Zajmował stanowiska profesorskie na UW i UWM^[5]. Wykładał również w Wyższej Szkole Komunikowania i Mediów Społecznych im. Jerzego Giedroycia i Szkole Wyższej im. Bogdana Jańskiego. Członek Collegium Invisibile^[6]. W latach 1992–1993 pracował w Ośrodku Studiów Wschodnich^[7]. Wśród wypromowanych przez niego doktorów znaleźli się Marta Bucholc (2006) i Karolina Wigura (2009)^[5].

W wyborach w 2005 uzyskał mandat posła na Sejm V kadencji w okręgu warszawskim (kandydował jako bezpartyjny z listy Platformy Obywatelskiej). W 2007 nie ubiegał się o reelekcję.

3 października 2011 otrzymał nominację na stanowisko dyrektora Żydowskiego Instytutu Historycznego^[8]. 31 grudnia 2020 zakończył pełnienie tej funkcji^[9]; zastąpiła go Monika Krawczyk^[10]. Wszedł w skład Kolegium Społecznego w Muzeum Historii Żydów Polskich Polin w Warszawie^[11].

Jego pierwszą żoną była badaczka antysemityzmu Helena Datner, z którą miał dwoje dzieci: Jana^[12] i Rutę. Jego drugą żoną została Hanna Gawrońska^[13]. Pochowany został na cmentarzu żydowskim przy ul. Okopowej w Warszawie^[14].

Zajmował się socjologią ogólną, socjologią polityki, historią myśli i filozofii społecznej oraz politycznej. Badał i popularyzował zachodnią filozofię i teorię polityki, zwłaszcza myśl liberalną i konserwatywną (m.in. Johna Stuarta Milla, Johna Actona, Ervinga Goffmana, Michaela Oakeshotta, Leo Straussa czy Erica Voegelina). Zajmował się także problematyką przemian politycznych i społecznych w Polsce i Europie Środkowej. Był autorem prac naukowych z tych dziedzin.

Do sierpnia 2020 był członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich^[15]. Był w kolegiach redakcyjnych „Res Publiki Nowej” i „Przeglądu Politycznego”. Był też stałym współpracownikiem „Wprost” i „Życia Warszawy”. Publikował także w wielu gazetach codziennych: „Dzienniku”, „Fakcie”, „Gazecie Wyborczej” i „Rzeczpospolitej”. Podjął również współpracę z tygodnikiem internetowym „Kultura Liberalna”^[16]. Był też stałym współpracownikiem „Tygodnika Powszechnego”, w którym współtworzył cotygodniową sekcję Czytania, w której pojawiły się komentarze teologiczne z perspektywy chrześcijańskiej (autorstwa Grzegorza Rysia i Wacława Oszajcy) oraz judaistycznej (autorstwa Pawła Śpiewaka). Ponadto efektem jego zainteresowania Biblią stała się publikacja książkowa Midrasze. Księga nad Księgami, za którą w 2005 został nominowany do Nagrody Literackiej „Nike”^[17]. Działał na rzecz pojednania między Polakami a Żydami^[18].

• Gramsci (1977)
• Ideologie i obywatele (1991)
• W stronę wspólnego dobra (1998)
• Anti-Totalitarismus. Eine polnische Debatte (2003)
• Obietnice demokracji (2004)
• Midrasze: księga nad księgami (2004)
• Pamięć po komunizmie (2005)
• Pięć ksiąg Tory. Komentarze (2012)
• Żydokomuna (2012)

• Krzyż Kawalerski Federalny Krzyż Zasługi na Wstążce Orderu Zasługi Republiki Federalnej Niemiec (2021)^[19]
• Nagroda im. księdza Józefa Tischnera w kategorii „pisarstwo religijne lub filozoficzne” za całokształt twórczości (2013)

• Strona sejmowa posła V kadencji. [dostęp 2011-07-13].