[go: up one dir, main page]
Wikipedia

Owca

rodzaj ssaka z podrodziny antylop
(Przekierowano z Ovis)
Zobacz też: inne znaczenia.

Owca[14] (Ovis) – rodzaj ssaków z podrodziny antylop (Antilopinae) w obrębie rodziny wołowatych (Bovidae).

Owca
Ovis
Linnaeus, 1758[1]
Ilustracja
Przedstawiciel rodzaju – owca kanadyjska (O. canadensis)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

parzystokopytne

Podrząd

przeżuwacze

Infrarząd

Pecora

Rodzina

wołowate

Podrodzina

antylopy

Plemię

koziorożce

Rodzaj

owca

Typ nomenklatoryczny

Ovis aries Linnaeus, 1758

Gatunki

11 gatunków (w tym 4 wymarłe) – zobacz opis w tekście

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Zasięg występowania

edytuj

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Azji i Ameryce Północnej[15][16][17].

Morfologia

edytuj

Długość ciała 94–199 cm, długość ogona 5,5–17 cm, długość ucha 9–14,5 cm, długość tylnej stopy 27,9–46 cm, wysokość w kłębie 68–135 cm; masa ciała samic 25–104 kg, samców 36–175 kg[16][18].

Systematyka

edytuj

Rodzaj zdefiniował w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz w 10 wydaniu swojej publikacji dotyczącej systematyki zwierząt[1]. Linneusz wymienił trzy gatunki – Ovis aries Linnaeus, 1758, Ovis guineensis Linnaeus, 1758 (= Ovis aries Linnaeus, 1758) i Ovis strepsiceros Linnaeus, 1758 (= Ovis aries Linnaeus, 1758) – nie wskazując gatunku typowego; w 1837 roku irlandzki zoolog William Ogilby na typ nomenklatoryczny (Linneuszowska tautonimia) wyznaczył Ovis aries Linnaeus, 1758[19].

Etymologia

edytuj
  • Ovis: łac. ovis ‘owca’[20].
  • Musimon: gr. μουσμων mousmōn ‘sardyńskie zwierzę’, najprawdopodobniej muflon[21]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Musimon asiaticus Pallas, 1776 (= Capra ammon Linnaeus, 1758).
  • Aries: łac. aries ‘baran’[22]. Gatunek typowy (absolutna tautonimia): Ovis aries Linnaeus, 1758.
  • Musmon: gr. μουσμων mousmōn ‘sardyńskie zwierzę’, najprawdopodobniej muflon[21].
  • Ammon: gr. Ἄμμων Ámmōn ‘Amon’, od egipsk. Amon, Amun lub Amen ‘ten, który jest ukryty’, nazwa Jowisza, czczonego w Afryce pod postacią barana[23].
  • Ixalus: gr. ιξαλος ixalos ‘skaczący, zwinny’[24]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Ixalus probaton Ogilby, 1837 (nomen dubium).
  • Caprovis: zbitka wyrazowa nazw rodzajów: Capra Linnaeus, 1758 (koziorożec) oraz Ovis Linnaeus, 1758 (owca)[25]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Ovis musimon Pallas, 1811 (= Ovis aris Linnaeus, 1758).
  • Argali: mongolska nazwa dla dzikiej owcy[26]. Gatunek typowy: Gray (1850) wymienił cztery gatunki – Ovis argali Boddaert, 1785 (= Capra ammon Linnaeus, 1758), Ovis polii[d] Blyth, 1841, Ovis aries Linnaeus, 1758 i Ovis montana von Schreber, 1804 (= Ovis canadensis G. Shaw, 1804) – z których typem nomenklatorycznym jest (absolutna tautonimia) Ovis argali Boddaert, 1785 (= Capra ammon Linnaeus, 1758); Gray (1852) wymienił dwa gatunki – Ovis argali Boddaert, 1785 (= Capra ammon Linnaeus, 1758) i Ovis canadensis G. Shaw, 1804 – nie wskazując gatunku typowego.
  • Pachyceros: gr. παχυς pakhus ‘wielki, gruby’[27]; κερας keras, κερατος keratos ‘róg’[28]. Gatunek typowy: Ovis nivicola Eschscholtz, 1829.

Podział systematyczny

edytuj

W zależności od ujęcia systematycznego do rodzaju zalicza się 5 (O. ammon, O. aries, O. canadensis, O. dalli i O. nivicola)[17], 7 (O. ammon, O. aries, O. canadensis, O. dalli, O. gmelinii, O. nivicola i O. vignei)[29][18][30] lub 21 (O. ammon, O. arabica, O. aries, O. bocharensis, O. canadensis, O. collium, O. cycloceros, O. dalli, O. darwini, O. gmelini, O. hodgsonii, O. isphahanica, O. jubata, O. karelini, O. laristanica, O. nigrimontana, O. nivicola, O. polii, O. punjabienis, O. severtzovi i O. vignei)[16][15] współcześnie występujących gatunków; tutaj klasyfikacja za Mammals Diversity Database i All the Mammals of the World (2023)[29][18][30]:

Grafika Gatunek Autor i rok opisu Nazwa zwyczajowa[14] Podgatunki[16][15][18] Rozmieszczenie geograficzne[16][15][18] Podstawowe wymiary[16][18][e] Status
IUCN[31]
 
 Ovis gmelini Blyth, 1841 urial armeński 4 podgatunki południowo-środkowa i wschodnia Turcja, północny Irak, południowa Armenia, Azerbejdżan (Nachiczewańska Republika Autonomiczna), północny Izrael (Góra Karmel) oraz zachodni i południowy Iran; introdukowany na wyspę Kabudan na jeziorze Urmia w północno-zachodnim Iranie DC: 119–140 cm
DO: 11–13 cm
MC: 29–67 kg 		 NT 
 
 Ovis aries Linnaeus, 1758 owca domowa 2 podgatunki udomowiony na całym świecie; muflon występuje w całej Europie kontynentalnej (na północ od Skandynawii), pochodzący od dzikich owiec z wysp Morza Śródziemnego; muflon został również wprowadzony na Wyspy Kanaryjskie, Wyspy Kerguelena, do Chile, Argentyny i Stanów Zjednoczonych (na niektórych wyspach i w ranczach łowieckich) DC: 70–90 cm
DO: 6–10 cm
MC: 25–40 kg[f] 		GU
 
 Ovis vignei Blyth, 1841 urial hinduski 6 podgatunków pólnocny i północno-wschodni Iran, Turkmenistan, zachodni Kazachstan, południowy Uzbekistan, południowy Tadżykistan, północny i północny wschodni Afganistan, Pakistan oraz północno-zachodnie Indie (Ladakh), również Oman gdzie prawdopodobnie został introdukowany DC: 109–160 cm
DO: 10–13 cm
MC: 25–66 kg 		 VU 
 
 Ovis ammon (Linnaeus, 1758) owca dzika 9 podgatunków wschodni Kazachstan, Rosja (góry Ałtaj) i Mongolia, na południe przez zachodnią i środkową Chińską Republikę Ludową do wschodniego Kirgistanu, wschodniego Uzbekistanu, Tadżykistanu, północno-wschodniego Afganistanu, północnego Pakistanu, północnych Indii (Ladakh i Sikkim) oraz wschodniego Nepalu; wymarły we wschodniej Chińskiej Republice Ludowej DC: 133–199 cm
DO: 5,5–18 cm
MC: 47–175 kg 		 NT 
 
 Ovis nivicola Eschscholtz, 1829 owca śnieżna 4 podgatunki Rosja (góry we wschodniej Syberii, na wschód od rzeki Lena to półwyspów Czukockiego i Kamczatki, izolowane populacje w górach Putorana na południe od półwyspu Tajmyr) DC: 126–188 cm
DO: 7,5–13 cm
MC: 33–105 kg 		 LC 
 
 Ovis canadensis G. Shaw, 1804 owca kanadyjska[g] 5 podgatunków południowo-zachodnia Kanada (południowa Kolumbia Brytyjska i południowo-zachodnia Alberta), zachodnie Stany Zjednoczone, północno-zachodni Meksyk (Półwysep Kalifornijski, północnozachodnia Sonora, przywrócony w Coahuila i Chihuahua DC: 96–169 cm
DO: 10,2–15,2 cm
MC: do 145 kg 		 LC 
 
 Ovis dalli E.W. Nelson, 1884 owca jukońska 2 podgatunki Stany Zjednoczone (Alaska) i Kanada (Jukon, skrajnie zachodnie Terytoria Północno-Zachodnie oraz północna Kolumbia Brytyjska) DC: 130–178 cm
DO: 8–13 cm
MC: około 57–82 kg 		 LC 

Kategorie IUCN:  LC  – gatunek najmniejszej troski,  NT  – gatunek bliski zagrożenia,  VU  – gatunek narażony; GU – gatunek udomowiony, nie podlega ocenie przez IUCN.

Bywa wyróżniany tylko jeden (O. ammon, por. Haltenorth, 1963:126–128) lub dwa (O. ammon i O. canadensis, por. Corbet, 1978c:218) gatunki, bywa do siedmiu (por. Korobitsyna et al., 1974; Nadler et al., 1973). Van Gelder (1977b) włączył rodzaj do Capra (kozy i koziorożce)[17]. Klasyfikacja biologiczna rodzaju jest nadal przedmiotem dyskusji wśród naukowców i może ulegać zmianom.

Opisano również gatunki wymarłe:

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Publikacja Brissona została uznana za nieważną (poza kilkoma wyjątkami) ze względu na niekonsekwentne stosowanie nazewnictwa binominalnego, na mocy uprawnień ICZN[2].
  2. ↑ Nomen nudum.
  3. ↑ a b Nazwa zastępcza dla Ovis Linnaeus, 1758.
  4. ↑ Podgatunek O. ammon.
  5. ↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała
  6. ↑ Wymiary podane dla muflona śródziemnomorskiego (O. a. musimon).
  7. ↑ Uwaga: nazwa „owca kanadyjska” jest w publikacji Muzeum i Instytutu Zoologii PAN „Polskie nazewnictwo ssaków świata” używana zarówno dla oznaczenia gatunku O. canadensis (wraz z podgatunkiem O. c. canadensis), jak i podgatunku O. dalli stonei

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 70. (łac.).
  2. ↑ ICZN. Regnum Animale ..., Ed. 2 (M.J. Brisson, 1762): rejected for nomenciatural purposes, with the conservation of the mammalian generic names Philander (Marsupialia), Pteropus (Chiroptera), Glis, Cuniculus and Hydrochoerus (Rodentia), Meles, Lutra and Hyaena (Carnivora), Tapirus (Perissodactyla), Tragulus and Giraffa (Artiodactyla). „The Bulletin of zoological nomenclature”. 55 (1), s. 64–71, 1998. (ang.). 
  3. ↑ M.J. Brisson: Regnum animale in classes IX. distributum, sive, Synopsis methodica : sistens generalem animalium distributionem in classes IX, & duarum primarum classium, quadrupedum scilicet & cetaceorum, particularem divisionem in ordines, sectiones, genera & species: cum brevi cujusque speciei descriptione, citationibus auctorum de iis tractantium, nominibus eis ab ipsis & nationibus impositis, nominibusque vulgaribus. Lugduni Batavorum: Theodorum Haak, 1762, s. 12. (łac.).
  4. ↑ P.S. Pallas: Spicilegia zoologica: quibus novae imprimis et obscurae animalium species iconibus, descriptionibus atque commentariis illustrantur. Cz. 11. Berolini: Prostant apud Gottl. August. Lange, 1776, s. 8. (łac.).
  5. ↑ G.C.Ch. Storr: Prodromus methodi mammalium. Tubingae: Litteris Reissianis, 1780, s. 41. (łac.).
  6. ↑ F. de P. von Schrank: Fauna Boica: durchgedachte Geschichte der in Baiern einheimischen und zahmen Thiere. T. 1. Nürnberg: in der Stein’schen Buchhandlung, 1798, s. 78. (niem.).
  7. ↑ H.M.D. de Blainville. Sur plusieurs espèces d’animaux mammifères, de l’ordre des ruminans. „Bulletin de la Société philomathique de Paris”. Année 1816, s. 76, 1816. (fr.). 
  8. ↑ W. Ogilby. Remarks upon some rare or undescribed Ruminants in the Society’s Collection. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 4, s. 119, 1836. (ang.). 
  9. ↑ B.H. Hodgson. On Various Genera of the Ruminants. „The Journal of the Asiatic Society of Bengal”. 16 (2), s. 702, 1847. (ang.). 
  10. ↑ J.E. Gray: Gleanings from the menagerie and aviary at Knowsley Hall. Hoofed Quadrupeds. Cz. 2. Knowsley: Printed for private distribution, 1850, s. 37. (ang.).
  11. ↑ J.E. Gray: Catalogue of the specimens of Mammalia in the collection of the British Museum. Cz. 3. London: The Trustees, 1852, s. 174. (ang.).
  12. ↑ V. Gromova. Über Kraniologie und Geschichte der Gattung Ovis. „Neue Forschung in Tierzucht und Abstammungslehre”, s. 84, 1936. (niem.). 
  13. ↑ a b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 182–183. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  14. ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 362–366. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
  15. ↑ a b c d e f C. Groves, D. Leslie, B. Huffman, R. Valdez, K. Habibi, P. Weinberg, J. Burton, P. Jarman & W. Robichaud: Family Bovidae (Hollow-horned Ruminants). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 2: Hoofed Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 727–739. ISBN 978-84-96553-77-4. (ang.).
  16. ↑ a b c D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Ovis. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-05-02]. (ang.).
  17. ↑ a b c d e f Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 620–622. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  18. ↑ W. Ogilby. On the generic characters of Ruminants. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 4, s. 137, 1836. (ang.). 
  19. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 490.
  20. ↑ a b Palmer 1904 ↓, s. 436.
  21. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 121.
  22. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 93.
  23. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 355.
  24. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 159.
  25. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 120.
  26. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 180.
  27. ↑ Jaeger 1959 ↓, s. 51.
  28. ↑ a b N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-12-04]. (ang.).
  29. ↑ a b Appendix 2: Domestic species. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 712. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  30. ↑ Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-07-29]. (ang.).
  31. ↑ Ch. Frick. Horned ruminants of North America. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 69, s. 555, 1937. (ang.). 
  32. ↑ P. Gervais: Zoologie et paléontologie françaises (animaux vertébrés) ou nouvelles recherches sur les animaux vivants et fossiles de la France. T. 1: Contenant l’énumération méthodique et descriptive des espèces ainsi que les principes de leur distribution géographique et paléontologique. Paris: Arthus Bertrand, 1852, s. 76. (fr.).
  33. ↑ E.D. Cope. Extinct Bovidæ, Canidæ and Felidæ from Pleistocene of the Plains. „Journal of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia”. Second series. 10 (4), s. 457, 1894. (ang.). 
  34. ↑ H. Matsumoto. On a new fossil race of bighorn sheep from Shantung, China. „Science Reports of the Tohoku Imperial University”. 2nd series. 10 (2), s. 39, 1926. (ang.). 

Bibliografia

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Owca&oldid=74446977”