Oskar Lange

Syn Artura Juliusza (przemysłowca) i Sophie Albertine z Rosnerów^[1][2]. Miał siostrę Martę po mężu Wociechowską^[1]. W 1912 roku rozpoczął edukację w Szkole Handlowej Kupiectwa Łódzkiego, a następnie w Gimnazjum Filologicznym w Tomaszowie Mazowieckim. W ciągu lat 1922–1926 przez rok studiował na Uniwersytecie Poznańskim i przez dwa lata na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1928 roku obronił rozprawę pt. Koniunktura w życiu gospodarczym Polski 1924–1932, uzyskując stopień naukowy doktora. W 1931 roku przedstawił na Uniwersytecie Jagiellońskim swoją pracę habilitacyjną Statystyczne badania koniunktury gospodarczej. Studiował również na uniwersytecie w Londynie.

W latach 1926–1937 był pracownikiem naukowym Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie zajmował się teorią statystyki. Z ruchem socjalistycznym związany od 1918 roku. Był jednym z najbardziej aktywnych działaczy Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej^[3]. Od 1927 roku był członkiem Polskiej Partii Socjalistycznej.

W Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii przebywał w latach 1934–1936 jako stypendysta. W 1936 roku na krótko wrócił na katedrę statystyki do Krakowa, a w 1937 roku ponownie wyprowadził się do Stanów Zjednoczonych. Trafił na Uniwersytet Kalifornijski, a następnie na Uniwersytet Stanforda. W latach 1938–1945 wykładał na Uniwersytecie Chicagowskim. W czasie swojego pobytu w Ameryce kontaktował się z emigracyjną PPS, jak i amerykańskim ruchem socjalistycznym. Jako przedstawiciel PPS był wiceprezesem Zarządu Głównego Amerykańskiego Związku Wyzwolenia Polski. W 1941 roku przedstawił Gospodarcze podstawy demokracji w Polsce.

W depeszach wywiadu sowieckiego NKGB/NKWD, rozszyfrowanych w ramach Projektu Venona, występuje jako agent wpływu o pseudonimie Friend (ang. Przyjaciel)^[4], zwerbowany do współpracy przez Bolesława Geberta, agenta wywiadu sowieckiego INO NKWD/NKGB^[5]. W 1943 roku uczestniczył w kampanii na rzecz współpracy polsko-radzieckiej. Współorganizował Ligę Kościuszkowską i Amerykańsko-Polskie Rady Robotnicze. W 1944 roku na zaproszenie Związku Patriotów Polskich przyleciał do Moskwy, gdzie spotkał się z Józefem Stalinem^[6]. Po powrocie do Stanów Zjednoczonych spotkał się z prezesem Rady Ministrów Stanisławem Mikołajczykiem i poinformował o przebiegu misji w ZSRR prezydenta USA Franklina Delano Roosevelta.

W lipcu 1945 mianowany przez Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej na funkcję ambasadora w Stanach Zjednoczonych, misję pełnił do stycznia 1947. Następnie do grudnia tego samego roku był delegatem przy Organizacji Narodów Zjednoczonych i jej Radzie Bezpieczeństwa.

Należał do Rady Naczelnej PPS w kraju (1945–1948), Centralnego Komitetu Wykonawczego PPS (1947–1948) i Komisji Politycznej CKW PPS (1948). W 1947 roku został wybrany na korespondenta Polskiej Akademii Nauk. Od 1948 roku do końca życia był członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej i jej Komitetu Centralnego.

W 1948 roku kierował Biurem Studiów CKW PPS. W 1949 roku uzyskał tytuł profesora zwyczajnego nauk ekonomicznych, od 1952 roku był członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk. Po śmierci Stalina wygłosił apologetyczny referat „Ostatni wkład Józefa Stalina do ekonomii politycznej”.

W latach 1949–1950 prezes zarządu Centralnego Związku Spółdzielczego. W latach 1949–1956 był profesorem, a w latach 1952–1955 rektorem Szkoły Głównej Planowania i Statystyki w Warszawie. W latach 1952–1963 pracownik naukowy PAN. Zasiadał w Centralnej Komisji Kwalifikacyjnej dla Pracowników Nauki^[7]. W latach 1955–1957 członek, a następnie do śmierci w 1965 zastępca przewodniczącego Rady Państwa. Zasiadał też w Ogólnopolskim Komitecie Frontu Jedności Narodu^[8]. Zaliczany do byłych członków PPS zbliżonych do „puławian” podczas walki o władzę w kierownictwie PZPR w latach pięćdziesiątych^[9]. Od 1956 roku był profesorem Uniwersytetu Warszawskiego, w latach 1957–1963 przewodniczącym Rady Ekonomicznej, a w latach 1957–1959 przewodniczącym Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ. Był doradcą ekonomicznym rządu Indii (1955–1956) i Cejlonu (1959).

Od 1947 roku był posłem kolejno na Sejm Ustawodawczy oraz Sejm PRL I, II, III i IV kadencji. Pełnił liczne funkcje w parlamencie – był przewodniczącym Związku Parlamentarnego Polskich Socjalistów (1948), przewodniczącym Klubu Poselskiego PZPR (1948–1952), przewodniczącym Komisji Spraw Zagranicznych (1949–1952), przewodniczącym Komisji Planu Gospodarczego i Budżetu (1951–1952), przewodniczącym Komisji Budżetowej (1952–1955), przewodniczącym Komisji Finansowo-Budżetowej (1955–1956) i przewodniczącym Komisji Planu Gospodarczego, Budżetu i Finansów (1957–1961). W 1962 roku został pierwszym prezesem Polskiego Towarzystwa Cybernetycznego. Od marca 1965 do śmierci w październiku tegoż roku był prezesem Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego^[10].

Zajmował się ekonomią polityczną, statystyką, ekonometrią i cybernetyką ekonomiczną. Obok Michała Kaleckiego był jednym z niewielu polskich ekonomistów cenionych na Zachodzie. Autor m.in. książek: Wstęp do ekonometrii (1958), Ekonomia polityczna (tom I 1959, tom II 1965), Całość i rozwój w świetle cybernetyki (1962), Optymalne decyzje (1964), Wstęp do cybernetyki ekonomicznej (1964).

Zmarł w Londynie, pochowany w Alei Zasłużonych na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera A 28-Tuje-16/17)^[11][12].

Dwukrotnie żonaty. Pierwszą żoną była Irena Alicja z domu Oderfeld^[2] (1906–1999)^[1], córka Henryka Oderfelda, przemysłowca, działacza społecznego i dobroczynnego narodowości żydowskiej^[13]. Z tego małżeństwa miał syna Christophera Stephena (ur. 1940)^[2]. Drugą żoną była Felicja Marta z domu Augspach (1922–2009)^[11], córka Alfreda Augspacha, lekarza, oficera WP, dyrektora szpitala miejskiego w Tomaszowie Mazowieckim. Z drugiego małżeństwa miał córkę Monikę^[14].

Oskar Lange krytykował austriacką szkołę ekonomiczną. Odrzucał on całkowicie pojęcie racjonalności w misesowskim znaczeniu. Celowość działań, jego zdaniem, nie zawsze świadczy o racjonalności. Ponadto sądził, że Ludwig von Mises zawęża definicję prakseologii, gdyż utożsamiał ją wyłącznie z ekonomią^[15].

• Order Budowniczych Polski Ludowej (1964)^[16]
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (19 lipca 1946)^[17]
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (14 stycznia 1955)^[18]

• Nagroda Państwowa I stopnia za całość działalności naukowej w dziedzinie ekonomii statystyki matematycznej (1955)^[19]
• tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego (1964)
• Nagroda Państwowa I stopnia z okazji 20-lecia Polski Ludowej (22 lipca 1964)^[20]

 

Jego imieniem zostały nazwane m.in. pomieszczenia:

• główna aula Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie,
• reprezentacyjna sala na Wydziale Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego.

Do czasu wejścia w życie ustawy dekomunizacyjnej z 1 kwietnia 2016^[21] imieniem Oskara Langego nazwane były ulice w:

• Warszawie (zmieniona na ulicę Tomasza Arciszewskiego^[22]),
• Częstochowie (zmieniona w 2017 roku na ulicę Żołnierzy Niezłomnych),
• Siedlcach (zmieniona na ulicę Krystyny Osińskiej),
• Koszalinie (zmieniona w 2017 roku na ulicę Bukową),
• Jeleniej Górze (zmieniona w 2017 roku na ulicę św. Jadwigi Śląskiej),
• Bydgoszczy (zmieniona w 2017 roku na ulicę mjr. Jana Henryka Żychonia)^[23],
• Jaworznie (zmieniona w 2017 roku na ulicę gen. Feliksa Kamińskiego),
• rodzinnym Tomaszowie Mazowieckim (zmieniona po konsultacjach społecznych w 2017 roku na ulicę Wandy Panfil), był tam również uwzględnianym w nazwie patronem kopalń surowców mineralnych „Biała Góra”,
• Katowicach (zmieniona w 2017 roku na ulicę ks. Wiktora Matejczyka)^[24].

Oskar Lange był patronem także techników ekonomicznych w: Gdyni, Kielcach, Szczecinie, Zielonej Górze, Bytomiu, Chorzowie, Wodzisławiu Śląskim, Ciechanowie (do marca 2015), Elblągu, Grudziądzu (do 2018), Mogilnie, Nowym Sączu (do 2016), Siedlcach, Zamościu i Zawierciu oraz Zespołu Szkół Handlowych w Poznaniu (do 2006).

Imię Oskara Langego nosiła także Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu, do czasu przekształcenia się w Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu^[25].

W 1966 roku Polskie Towarzystwo Ekonomiczne ustanowiło Nagrodę Naukową im. Oskara Langego. Nagrody były przyznawane przez PTE co dwa lata za wydane w tym okresie prace indywidualne lub zbiorowe stanowiące wybitne osiągnięcia w dziedzinie ekonomii politycznej, statystyki, ekonometrii i cybernetyki ekonomicznej. Po raz pierwszy przyznano nagrody w 1966 roku. Przyznawano pierwszą nagrodę w kwocie 25 tys. zł, dwie drugie po 15 tys. zł, trzy trzecie po 10 tys. zł i trzy wyróżnienia po 5 tys. zł^[26].

W 1974 roku na terenie kampusu Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu postawiono pomnik Oskara Langego^[27].

W 2004 roku, z okazji setnej rocznicy urodzin Oskara Langego, w Pałacu Staszica w Warszawie zorganizowano międzynarodową konferencję naukową Współczesne modele gospodarki a myśl Oskara Langego.

W 2010 roku powstał film dokumentalny pt. New Poland w reżyserii Roberta Kaczmarka i Grzegorza Brauna, który porusza wątek pracy Oskara Langego oraz Bolesława Geberta dla wywiadu radzieckiego podczas ich działalności w Stanach Zjednoczonych Ameryki.

• Oskar Ryszard Lange, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-10-03]  (ang.).
• Biografia w Concise Encyclopedia of Economics (ang.)
• Biografia w International Institute of Social Studies of Erasmus University Rotterdam (ang.)
• Piotr Hübner, Zrób to sam, „Kartki z dziejów nauki w Polsce”
• Bogusław Czarny, Co to jest ekonomia?, podstawyekonomii.pl, 2008