Niedziela
Niedziela (ⓘniedziela, skrót ndz. lub niedz[1].) – dzień tygodnia występujący pomiędzy sobotą a poniedziałkiem. Podobnie jak w wielu innych krajach należących do kręgu cywilizacji chrześcijańskiej, w Polsce niedziela jest dniem wolnym od pracy i dniem świątecznym. Od 2018 r. wprowadzano stopniowo zakaz handlu w niedziele. Od 2020 roku zakaz handlu obowiązuje prawie we wszystkie niedziele.
| |
| Typ święta |
chrześcijańskie (niektóre wyznania) |
|---|---|
| Zwyczaje |
uczestnictwo w nabożeństwie kościelnym |
| Upamiętnia |
Odpoczynek Boga w siódmym dniu po sześciu dniach pracy nad stworzeniem świata. |
Według normy ISO 8601 rozumiany jako siódmy[2].
W tradycji biblijnej – chrześcijańskiej, żydowskiej jest dniem pierwszym[3]. Taka rachuba obowiązuje w niektórych krajach, szczególnie anglosaskich. W niektórych językach jej pozostałością są nazwy większości lub niektórych dni tygodnia (w językach słowiańskich – środy).
Nazwa
edytujW wielu językach nazwa ukształtowała się wraz z kulturą chrześcijańską, którą przyjmowały i z którą się rozwijały:
- w językach romańskich od łac. feria Dominica, dies Dominicus (dzień Pański, tj. Jezusa Chrystusa) pochodzą np. hiszp. domingo, fr. dimanche;
- takie samo znaczenie ma gr. κυριακή < Κύριος ‛Pan’;
- ros. вoскресенье (waskriesien´je) oznacza ‛zmartwychwstanie’;
- w pozostałych językach słowiańskich nazwa nawiązuje do obowiązku powstrzymania się od pracy (który uważany jest za ważny wyznacznik niedzieli) i pochodzi od psł. ne dělatĭ ‛nie działać = nie pracować’[4]: np. niedziela, cz. neděle, serb.-chorw. nedjelja/недеља, ukr. неділя, biał. нядзеля.
Niedziela wraz z sobotą tworzy współcześnie tak zwany weekend (z ang. week – tydzień, end – koniec), czyli koniec tygodnia.
Historia
edytujPrzez pierwsze trzysta lat istnienia chrześcijaństwa niedziela była pierwszym i głównym jego świętem, jako cotygodniowe wspomnienie misterium paschalnego, swego rodzaju chrześcijańska pascha tygodnia[5].
Europejska tradycja pozachrześcijańska, również rzymska, łączyła ten dzień z kultem Słońca lub Mitry, czego liczne pozostałości znajdują się po dziś dzień w wielu językach. ‛Dzień Słońca’: np. łac. dies Solis, ang. Sunday, niem. Sonntag. Podobne pozostałości dotyczą również innych dni tygodnia np. sobota była nazywana dniem Saturna, poniedziałek dniem księżyca. Chrześcijanom żyjącym w Imperium rzymskim świętowanie Chrystusa jako światłości świata pozwoliło nadać chrześcijański sens łacińskiej nazwie tego dnia: „dies solis”[5]. Również Hieronim ze Strydonu (+420) wyjaśniał, dlaczego rzymska nazwa dnia dobrze zgadza się z rozumieniem tego dnia przez chrześcijan:
Dzień Pański, dzień Zmartwychwstania, dzień chrześcijan, jest naszym dniem. Jest on nazywany dniem Pańskim, ponieważ właśnie w tym dniu zwycięski Chrystus wstąpił do Ojca. Jeżeli poganie nazywają go dniem słońca, to chętnie się na to godzimy, ponieważ dziś zajaśniało światło świata, dziś ukazało się słońce sprawiedliwości, którego blask przynosi zbawienie[6][7].
Św. Justyn (+150) w swej Apologii pierwszej wyjaśniał cesarzowi Antoninusowi Piusowi (138-161), jak chrześcijanie obchodzą niedzielę – dzień słońca:
W dniu zwanym dniem Słońca odbywa się w oznaczonym miejscu zebranie wszystkich nas, zarówno z miast jak i ze wsi. Czyta się wtedy pisma apostolskie lub prorockie, jak długo na to czas pozwala. Gdy lektor skończy, przewodniczący zabiera głos, upominając i zachęcając do naśladowania tych wzniosłych nauk. Następnie wszyscy powstajemy z miejsc i modlimy się za nas samych... oraz za wszystkich, w jakimkolwiek znajdują się miejscu, by otrzymali łaskę pełnienia w życiu dobrych uczynków i przestrzegania przykazań, a w końcu dostąpili zbawienia wiecznego. Po zakończeniu modlitw przekazujemy sobie nawzajem pocałunek pokoju. Z kolei bracia przynoszą przewodniczącemu chleb i kielich napełniony wodą zmieszaną z winem. Przewodniczący bierze je, wielbi Ojca wszechrzeczy przez imię Syna i Ducha Świętego oraz składa długie dziękczynienie (po grecku: eucharistian) za dary, jakich nam Bóg raczył udzielić. Modlitwy oraz dziękczynienie przewodniczącego kończy cały lud odpowiadając: Amen. Gdy przewodniczący zakończył dziękczynienie i cały lud odpowiedział, wtedy tak zwani u nas diakoni rozdzielają obecnym Eucharystię, czyli Chleb, oraz Wino z wodą, nad którymi odprawiano modlitwy dziękczynne, a nieobecnym zanoszą ją do domów (Apologia pierwsza n. 65 i 67)[8].
Niedziela, jako dzień wolny od pracy i święto chrześcijańskie została ustanowiona świętem państwowym w 321 roku n.e. przez cesarza Konstantyna[9]. Według Jana Pawła II nie było to dla Kościoła przypadkową okolicznością historyczną, do której nie przywiązywał on wagi. Także po upadku cesarstwa Sobory wzywały do zachowania niedzielnego odpoczynku (por. Dies Domini 64 oraz 62). Papież zwrócił też uwagę, że chociaż chrześcijanie wiedzieli, że przestały ich obowiązywać żydowskie formy świętowania szabatu, jednak pozostają w mocy istotne motywy nakazujące świętowanie «dnia Pańskiego», utrwalone w uroczystych słowach Dekalogu (Pwt 5,12-15), które należy odczytywać także w świetle teologii i duchowości niedzieli[10].
W treści Dekalogu znajduje się przykazanie obchodzenia szabatu jako siódmego dnia, w którym Bóg odpoczął po pracy tworzenia, który Bóg poświęcił oraz pobłogosławił.
Dla głównego nurtu chrześcijaństwa[a] po dziś dzień niedziela jest dniem świątecznym upamiętniającym zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa, który w ten właśnie dzień – pierwszy dzień po szabacie – po swoim zmartwychwstaniu dwukrotnie ukazał się uczniom (Ewangelia Jana 20:19 i 26) oraz łamał z nimi chleb, dzięki czemu został przez nich rozpoznany (Ewangelia Łukasza 24:30 i 35). W tym też dniu gromadziły się pierwsze gminy chrześcijańskie na nabożeństwa oraz łamanie chleba (Dzieje Apostolskie 20:7).
Praktyki religijne
edytujKatolicy tego dnia uczestniczą w mszy[11][12]. Protestanci (oprócz np. Adwentystów Dnia Siódmego, Chrześcijan Dnia Sobotniego, Jednoty Braci Polskich) w tym dniu organizują nabożeństwa, których częścią zazwyczaj jest wieczerza Pańska, czyli obrzęd łamania chleba.
Zakaz handlu
edytujW 2017 roku Sejm przyjął ustawę ograniczającą handel w niedzielę, której projekt był inicjatywą obywatelską Komitetu Inicjatywy Ustawodawczej (m.in. NSZZ „Solidarność”)[13][14]. Od 1 marca do 31 grudnia 2018 roku handel był dozwolony jedynie w pierwszą i ostatnią niedzielę miesiąca[15], a także dwie niedziele przed Świętami Bożego Narodzenia i jedną niedzielę przed Wielkanocą[16]. W 2019 roku – jedynie w ostatnią niedzielę miesiąca[17], a także dwie niedziele przed Świętami Bożego Narodzenia i jedną niedzielę przed Wielkanocą. Od 2020 roku – w ostatnią niedzielę w styczniu, kwietniu, czerwcu i sierpniu, dwie niedziele przed Świętami Bożego Narodzenia i jedną niedzielę przed Wielkanocą. Od zakazu handlu w niedziele przewidziano ponad 30 wyjątków[18].
Zobacz też
edytujUwagi
edytuj- ↑ Niektórzy chrześcijanie nie obchodzą żadnych dni świątecznych, uważając, że pod Nowym Przymierzem wszystkie dni są równie święte i nie istnieje potrzeba wyróżniania żadnego z nich (m.in. wiele kościołów ewangelikalnych). Inna część chrześcijan, tzw. sabatarianie, świętują sobotę (szabat), jako ich zdaniem jedyne uniwersalne święto upamiętniające Boga jako stworzyciela świata, odrzucając święcenie niedzieli jako późniejszy, niebiblijny dodatek do pierwotnego apostolskiego chrześcijaństwa (np. adwentyści dnia siódmego). Świadkowie Jehowy uważają, że chrześcijanie nie mają obowiązku świętować cotygodniowego dnia odpoczynku, a niedziela nie jest Dniem Pańskim ((źródła: nr 1; nr 2)
Przypisy
edytuj- ↑ Jan Grzenia, Uniwersytet Śląski: Skracanie nazw dni tygodnia. Wydawnictwo Naukowe PWN SA, 2007-04-04. [dostęp 2013-08-28].
- ↑ Norma ISO-8601. Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna. [dostęp 2010-09-18].
- ↑ Andrzej Przybylski: Ukradzione niedziele. niedziela.pl, 2009. [dostęp 2013-03-09].
- ↑ Radosław Kotarski: Polimaty #39 Skąd się wzięły dni tygodnia?.
- ↑ a b Por. Jan Paweł II, List Apostolski «Dies Domini» o świętowaniu niedzieli 27 i 76 [online], s. 32, 90, 91..
- ↑ In die dominica Paschae homilia CCL 78, 550, 52
- ↑ Por. Katechizm Kościoła Katolickiego, nr. 1166 [online] [dostęp 2014-12-25].
- ↑ Por. Katechizm Kościoła Katolickiego nr 1345 [online] [dostęp 2014-12-25].
- ↑ Carsten Peter Thiede; Matthew D’ancona, W poszukiwaniu świętego Krzyża, Warszawa 2006, s. 39. Edykt ów ogłaszał „czcigodny dzień słońca” (venerabili die solis) dniem wolnym od pracy dla wszystkich sędziów, rzemieślników i innych grup ludu miejskiego (plebs urbana), zarządzając jednocześnie, aby mieszkańcy wsi także w tym dniu „swobodnie i bez ograniczeń oddawali się pracy na roli” (agrorum culturae libere licenterque inserviant) – Kodeks Justyniana 3, 12, 2.
- ↑ Por. Jan Paweł II, List Apostolski «Dies Domini» o świętowaniu niedzieli 27 i 76 [online], 32-32 oraz 75..
- ↑ Kan. 1247 Kodeksu Prawa Kanonicznego, Katechizm Kościoła Katolickiego nr 2180.
- ↑ Trzecie przykazanie Dekalogu.
- ↑ Prezydent podpisał ustawę o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni. Oficjalna strona Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. [dostęp 2018-03-11].
- ↑ Ustawa z dnia 10 stycznia 2018 r. o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni (Dz.U. z 2024 r. poz. 449) (dalej: ustawa).
- ↑ Art. 16 ust. 1 ustawy.
- ↑ Art. 7 ust. 1 pkt 1–2 ustawy.
- ↑ Art. 17 ust. 1 ustawy.
- ↑ Art. 6 ust. 1 ustawy.
Bibliografia
edytuj- Jan Paweł II, List Apostolski «Dies Domini» o świętowaniu niedzieli, Wrocław: TUM, 2000, s. 103, ISBN 83-86968-74-5.
- Jarosław Wojcieski, Od szabatu do niedzieli: studium historyczne, egzegetyczne i teologiczne, Górna Grupa: Verbinum, 2014 (Lingua Sacra. Monografie 4), s. 341, ISBN 978-83-7192-480-4.
Linki zewnętrzne
edytuj- Ogólne normy roku liturgicznego i kalendarza. KKBiDS. [dostęp 2012-03-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-01-01)].
- "Warszawska niedziela" – letnia niedziela w Warszawie w roku 1938