Międzynarodowy Trybunał Karny

MTK powstał na podstawie przyjętego 17 lipca 1998 roku Statutu Rzymskiego^[1], wynegocjowanego po sześciu tygodniach obrad w siedzibie Organizacji ds. Wyżywienia i Rolnictwa ONZ (FAO) w Rzymie^[2]. Za jego przyjęciem głosowało 120 państw, 7 było przeciw, 21 wstrzymało się od głosu^[1][3][2]. W listopadzie 2016 roku Rosja ogłosiła, że zrywa stosunki z MTK wycofując swój podpis z traktatu założycielskiego (Statutu Rzymskiego), na podstawie dekretu prezydenta Rosji W. Putina^[4][5].

Rozpoczęcie funkcjonowania Trybunału nastąpiło 1 lipca 2002, zgodnie z art. 126 ust. 1 Statutu pierwszego dnia miesiąca po upływie sześćdziesięciu dni od ratyfikacji i złożenia dokumentów ratyfikacyjnych przez przedstawicieli 60 krajów (wstępnie zakładano, że nastąpi to do 31 grudnia 2000 r.).

Depozytariuszem jest Sekretarz Generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych (art. 125 Statutu). Statut sporządzono w językach: arabskim, chińskim, angielskim, francuskim, rosyjskim i hiszpańskim (art. 128).

Polska ratyfikowała Statut 9 października 2001 zgodnie z ustawą z 5 lipca 2001 r.^[6], 12 listopada 2001 r. złożono Sekretarzowi Generalnemu ONZ dokument ratyfikacyjny^[7].

MTK sądzi następujące zbrodnie:

1. ludobójstwo (na podstawie definicji zaczerpniętej z konwencji o ściganiu zbrodni ludobójstwa z 1948)^[8]
2. zbrodnie przeciwko ludzkości (definicje zaczerpnięte ze statutów trybunałów: norymberskiego, haskiego dla byłej Jugosławii oraz trybunału w Arushy): dokonane w sposób systematyczny lub na wielką skalę, za poduszczeniem organizacji bądź grupy, morderstwa, eksterminacja, tortury, obracanie w niewolników, prześladowania z powodów politycznych, religijnych lub zinstytucjonalizowana dyskryminacja, deportacja ludności, gwałt, zmuszanie do prostytucji i wszelkie inne formy przemocy seksualnej^[9]
3. zbrodnie wojenne na podstawie: konwencji genewskich o ochronie ofiar wojny (1949) wraz z protokołami dodatkowymi (1977), deklaracje haskie o zakazie pocisków z gazami oraz rozszerzających się lub spłaszczających w ciele ludzkim (1899), IV konwencji haskiej o zasadach wojny lądowej (1907), protokołu o zakazie używania broni chemicznej i gazowej (1925)^[10]
4. agresja (rozpatrywanie spraw z tego punktu jest zawieszone do czasu wypracowania jasnej definicji określenia „agresja”)^[11][12].

Trybunał może sądzić wyłącznie osoby fizyczne i tylko za czyny popełnione po wejściu w życie statutu lub po jego przyjęciu przez dane państwo.

Wśród zbrodni objętych jurysdykcją Trybunału w żadnym miejscu nie została wymieniona zbrodnia terroryzmu, chociaż można w drodze wykładni odpowiednich przepisów Statutu (art. 7 Statutu MTK) uznać, że stanowi ona szczególnego rodzaju przypadek zbrodni przeciwko ludzkości. Warto podkreślić, że zbrodnia terroryzmu celowo została pominięta w czasie negocjacji na konferencji rzymskiej, gdyż nie było zgodności co do definicji zbrodni terroryzmu między państwami. W obawie przed konfliktem mogącym udaremnić przyjęcie Statutu MTK, zrezygnowano z dyskusji nad zbrodnią terroryzmu. Należy pamiętać, że Statut MTK został wynegocjowany w 1998 r., czyli przed zamachami 11 września 2001.

Ze względu na to, że część mocarstw odmówiła podpisania Statutu Rzymskiego (Chiny, Rosja), część zaś z tych które podpisały, nie ratyfikowało go (USA, Izrael)^[13], istnieje zagrożenie, że Międzynarodowy Trybunał Karny straci możliwość działania^[14].

Trybunał jest uprawniony do sądzenia osób fizycznych, a nie państw. Misją Trybunału jest pociąganie do indywidualnej odpowiedzialności karnej tych osób, które są sprawcami najpoważniejszych przestępstw wymierzonych przeciwko międzynarodowej społeczności: zbrodni wojennych, zbrodni przeciwko ludzkości, ludobójstwa i w przyszłości także zapewne zbrodni agresji^[15]. MTK ma funkcjonować jako trybunał stały i uniwersalny, by w przyszłości nie musiały być powoływane trybunały specjalne.

 

W lutym 2003 wybrano pierwszych 18 sędziów Trybunału, którymi zostali:

• Rene Blattmann (Boliwia, do 2009)
• Maureen Harding Clark (Irlandia, do 2012)
• Fatoumata Dembele Diarra (Mali, do 2012)
• Adrian Fulford (Wielka Brytania, do 2012)
• Karl Terrence Hudson-Phillips (Trynidad i Tobago, do 2012)
• Claude Jorda (Francja, do 2009)
• Hans-Peter Kaul (Niemcy, do 2006)
• Philippe Kirsch (Kanada, do 2009)
• Erkki Kourula (Finlandia, do 2006)
• Akua Kuenyehia (Ghana, do 2006)
• Elizabeth Odio Benito (Kostaryka, do 2012)
• Georghios Pikis (Cypr, do 2009)
• Navanethem Pillay (RPA, do 2009)
• Mauro Politi (Włochy, do 2009)
• Tuiloma Neroni Slade (Samoa, do 2006)
• Song Sang-hyun (Korea Południowa, do 2006)
• Sylvia de Figueiredo Steiner (Brazylia, do 2012)
• Anita Ušacka (Łotwa, do 2006)

Kandydowała także Polka, prof. Eleonora Zielińska, jednak nie została wybrana.

W marcu 2003 pierwszym prezesem Trybunału został P. Kirsch, a jego zastępczyniami A. Kuenyehia (pierwszy wiceprezes) i E. Odio Benito (drugi wiceprezes).

W kwietniu 2003 prokuratorem Trybunału został Argentyńczyk Luis Moreno-Ocampo.

• 2003–2006
  • prezes Philippe Kirsch
  • I wiceprezes Akua Kuenyehia
  • II wiceprezes Elizabeth Odio Benito

• 2006–2009
  • prezes Philippe Kirsch
  • I wiceprezes Akua Kuenyehia
  • II wiceprezes René Blattmann

• 2009–2012
  • prezes Song Sang-hyun
  • I wiceprezes Fatoumata Dembele Diarra
  • II wiceprezes Hans-Peter Kaul
• 2012–2015
  • prezes Song Sang-hyun
  • I wiceprezes Sanji Mmasenono Monageng
  • II wiceprezes Cuno Tarfusser

• 2015–2018^[16]
  • prezes Silvia Fernández de Gurmendi
  • I wiceprezes Joyce Aluoch
  • II wiceprezes Kuniko Ozaki

• 2018–2021^[17]
  • prezes Chile Eboe-Osuji
  • I wiceprezes Robert Fremr
  • II wiceprezes Marc Perrin de Brichambaut

• 2021–2024^[18]
  • prezes Piotr Hofmański
  • I wiceprezes Luz del Carmen Ibáñez Carranza
  • II wiceprezes Antoine Kesia-Mbe Mindua

• od 2024^[19]
  • prezes Tomoko Akane
  • I wiceprezes Rosario Salvatore Aitala
  • II wiceprezes Reine Alapini-Gansou

• 2003–2006
  • Hans-Peter Kaul
  • Erkki Kourula
  • Akua Kuenyehia
  • Song Sang-hyun
  • Tuiloma Neroni Slade
  • Anita Ušacka

• 2003–2009
  • René Blattmann
  • Philippe Kirsch
  • Georghios Pikis
  • Mauro Politi
  • Navanethem Pillay (do 2008, zrezygnowała w związku z wyborem na Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Praw Człowieka)
  • Claude Jorda (do 2007, zrezygnował ze względu na zły stan zdrowia; w jego miejsce wybrana została Fumiko Saiga, Japonia)

• 2003–2012
  • Maureen Harding Clark (do 2006, zrezygnowała w związku z powołaniem do Sądu Najwyższego Irlandii; w jej miejsce wybrany Bruno Cotte, Francja)
  • Fatoumata Dembele Diarra
  • Adrian Fulford
  • Karl Terrence Hudson-Phillips (do 2007, zrezygnował z przyczyn osobistych; w jego miejsce wybrany Daniel David Ntanda Nsereko, Uganda)
  • Elizabeth Odio Benito
  • Sylvia de Figueiredo Steiner

• 2006–2015
  • Anita Ušacka (Łotwa), wybrana ponownie
  • Erkki Kourula (Finlandia), wybrany ponownie
  • Akua Kuenyehia (Ghana), wybrana ponownie
  • Song Sang-hyun (Korea Południowa), wybrany ponownie
  • Hans-Peter Kaul (Niemcy), wybrany ponownie
  • Ekaterina Trendafiłowa (Bułgaria)

• 2009–2018
  • Joyce Aluoch (Kenia)
  • Sanji Mmasenono Monageng (Botswana)
  • Cuno Tarfusser (Włochy)
  • Chris Van Den Wyngaert (Belgia)
  • Mohamed Shahabuddeen (Gujana; zrezygnował w lutym 2009 przed objęciem urzędu; w jego miejsce wybrana Sylvia Alejandra Fernández de Gurmendi, Argentyna)
  • Fumiko Saiga (Japonia), wybrana ponownie (zmarła w kwietniu 2009; w jej miejsce wybrana Kuniko Ozaki, Japonia)

W grudniu 2014 na stanowisko sędziego został wybrany na kadencję 2015–2024 Piotr Hofmański, pierwszy Polak w historii tego Trybunału^[20]. 11 marca 2021 sędzia Hofmański został Przewodniczącym Trybunału^[18].

Prawo kierowania spraw do Trybunału mają:

• państwa-strony statutu rzymskiego
• prokurator MTK (art. 15)
• Rada Bezpieczeństwa ONZ

Rada Bezpieczeństwa może na 12 miesięcy zablokować każde postępowanie, z możliwością przedłużenia tego okresu nieograniczoną liczbę razy. Państwo przystępujące do statutu może przez 7 lat nie uznawać jurysdykcji trybunału w odniesieniu do zbrodni wojennych. Trybunał działa zgodnie z zasadami norymberskimi. Katalog kar możliwych do wymierzenia przez MTK nie przewiduje kary śmierci. Maksymalna możliwa kara to 30 lat pozbawienia wolności lub kara dożywotniego pozbawienia wolności. Kary wykonywane są w zakładach karnych na terytorium państwa wyznaczonego przez Trybunał z listy państw, które zadeklarowały wolę przyjęcia osób skazanych (art. 103 statutu rzymskiego). Każdy skazany ma prawo ubiegać się o warunkowe przedterminowe zwolnienie po odbyciu 2/3 wymierzonej przez Trybunał kary lub 25 lat w przypadku kary dożywotniego pozbawienia wolności (art. 110). W przypadku, gdy dane państwo wbrew przepisom statutu rzymskiego odmawia współpracy z Trybunałem, uniemożliwiając mu w ten sposób wykonywanie jego statutowych funkcji i uprawnień, Trybunał może zgłosić ten fakt zgromadzeniu państw-stron statutu rzymskiego lub Radzie Bezpieczeństwa (ale tylko jeśli to ona wniosła daną sprawę).

ICC jest finansowany przez państwa strony Statutu Rzymskiego (część XII, art. 113 – 118). Suma wpłacana przez poszczególne państwa jest ustalana w ten sam sposób jak w przypadku ONZ^[21]: każdy kraj wpłaca kwotę odpowiednią do jego możliwości, na podstawie dochodów oraz populacji. Maksymalna ilość jaką może wpłacić pojedyncze państwo jest ograniczona do 22% całości budżetu ICC. W 2008 Japonia wniosła taką kwotę.

W 2007 ICC wydatkował 80,5 mln €, a Zgromadzenie Państw Członkowskich zaaprobowało budżet w wysokości 90 382 100 € na rok 2008 i 101 229 900 € na rok 2009. We wrześniu 2008 w ICC zatrudniał 571 osób z 83 państw^[22].

W związku z wydatkowaniem ogromnych funduszy na działanie ICC jest on obiektem częstej krytyki z powodu małej jego skuteczności i braku możliwości ujęcia wielu spośród ściganych listem gończym wydanym przez Międzynarodowy Trybunał Karny.

• Prezydium

Organ kolegialny, składa się z prezesa i dwóch wiceprezesów. Wybierani przez sędziów trybunału bezwzględną większością głosów. Kadencja członków Prezydium wynosi 3 lata, chyba że wcześniej skończy się ich kadencja sędziowska. Głównym zadaniem Prezydium jest prawidłowe administrowanie pracą trybunału.

• Wydział Przygotowawczy
• Wydział Orzekający
• Wydział Odwoławczy
• Urząd Prokuratora

Na czele urzędu stoi prokurator. Może powołać dwóch wiceprokuratorów. Nie mogą być obywatelami tego samego państwa. Wybierani bezwzględną większością głosów przez zgromadzenie państw stron na 9 letnią kadencję. W swoich działaniach prokurator powinien być niezależny od państw stron. Do jego najważniejszych zadań należy:

• przyjmowanie informacji i zawiadomień o zbrodniach podlegających jurysdykcji trybunału
• badanie i weryfikacja tych informacji
• prowadzenie postępowania przygotowawczego

Przeciwwagę dla uprawnień prokuratora stanowią uprawnienia izby przygotowawczej, zatwierdzającej określone czynności Prokuratora

• Sekretariat

• Prokurator Międzynarodowego Trybunału Karnego

• Oficjalna strona www MTK
• Ratyfikacje Statutu MTK (stan na 30 marca 2014)
• Międzynarodowy Trybunał Karny
• Międzynarodowy Trybunał Karny: Historia, Cechy, Jurysdykcja
• Międzynarodowy Trybunał Karny (strona MSZ)
• Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego DzU 2003 nr 78, poz. 708
• Międzynarodowy Trybunał Karny a prawno-międzynarodowa odpowiedzialność sprawców przestępstw wojennych. stosunki-miedzynarodowe.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-15)].
• Międzynarodowy Trybunał Karny – Longin Pastusiak, Głos Wybrzeża, 3 października 2003. longinpastusiak.neo.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-01-10)].
• Międzynarodowy Trybunał Karny – sukces czy porażka?
• Aresztowanie i dostarczenie osoby Międzynarodowemu Trybunałowi Karnemu – ekstradycja?
• Postępowanie przed Międzynarodowym Trybunałem Karnym
• Stanowisko Polski w kwestii Międzynarodowego Trybunału Karnego
• Kodeks postępowania Międzynarodowego Trybunału Karnego
• Dopuszczalność wykonywania jurysdykcji przez MTK
• Propozycja definicji zbrodni agresji, warunków wykonywania jurysdykcji przez MTK i elementów definicji zbrodni agresji
• Definicja zbrodni agresji (po konferencji przeglądowej MTK)