Mały Kaukaz
Mały Kaukaz (76; orm. Փոքր Կովկաս, azer. Kiçik Qafqaz Dağları, gruz. მცირე კავკასიონი, ros. Малый Кавказ – Małyj Kawkaz) – fałdowy łańcuch górski w Azji Zachodniej, na granicy Kaukazu i Wyżyny Armeńskiej. Leży na terytorium Turcji, Gruzji, Armenii i Azerbejdżanu.
| |
| Megaregion | |
|---|---|
| Prowincja |
Mały Kaukaz |
| Zajmowane jednostki administracyjne |
|
Pod względem tektonicznym i geologicznym Mały Kaukaz nie ma w zasadzie nic wspólnego z właściwym Wielkim Kaukazem, jest natomiast związany z Wyżyną Armeńską, której jest północnym obrzeżeniem[1]. Z kolei pod względem geomorfologicznym Mały Kaukaz różni się i od Wielkiego Kaukazu, i od Wyżyny Armeńskiej; ta ostatnia odmienność polega głównie na tym, że pasma górskie składające się na Mały Kaukaz są pochodzenia fałdowo-zrębowego, a nie wulkanicznego[2]. Mimo tego radziecki geograf B. Dobrynin zaliczył Mały Kaukaz, wraz z sowiecką częścią Wyżyny Armeńskiej, do Kaukazu[3]. W polskiej geografii poglądy były rozbieżne: Z. Czeppe, J. Flis i R. Mochnacki zaliczyli Mały Kaukaz do Wyżyny Armeńskiej[4], natomiast J. Mityk - do Kaukazu[5], podobnie jak J. Kondracki[6] (najwyraźniej w ślad za B. Dobryninem). Również według przedstawionej przezeń regionalizacji fizycznogeograficznej opartej na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej Mały Kaukaz jest podprowincją megaregionu Krym i Kaukaz[7].
Pod względem geomorfologicznym Mały Kaukaz stanowi zespół pasm górskich ciągnących się na długości około 600 km łukiem od wybrzeża Morza Czarnego koło Batumi na zachodzie do doliny Araksu na południu. Od Wielkiego Kaukazu dzielą go Nizina Kolchidzka na zachodzie i Nizina Kurańska na wschodzie, a łączy odchodzące na północ pasmo Gór Lichskich. Granica między Małym Kaukazem a Wyżyną Armeńską jest niewyraźna - pasma Małego Kaukazu bez wyraźnej granicy łączą się z pasmami Wyżyny Armeńskiej. Większe pasma Małego Kaukazu to (od zachodu)[8]:
- Góry Mescheckie (Gruzja), najwyższy szczyt Mepisckaro - 2850 m n.p.m.,
- Góry Trialeckie (Gruzja), najwyższy szczyt Szawiklde - 2850 m n.p.m.,
- Góry Somcheckie (Gruzja / Armenia), najwyższy szczyt Lalwar - 2543 m n.p.m.,
- Góry Sewańskie (Armenia / Azerbejdżan), najwyższy szczyt Hinal - 3367 m n.p.m.,
- góry Murowdag (Azerbejdżan), najwyższy szczyt Giamysz - 3724 m n.p.m.,
- Góry Karabaskie (Azerbejdżan), najwyższy szczyt Wielki Kirs - 2725 m n.p.m.
Pod względem geologicznym Mały Kaukaz stanowi antyklinorium (zespół fałdów), wypiętrzone głównie w czasie od dolnej kredy do oligocenu. Jest ograniczony od północy przez zapadlisko riońsko-kurskie, a od południa przez pokrywę skał wulkanicznych, pochodzącą z neogenu-czwartorzędu. Mały Kaukaz jest zbudowany z grubych kompleksów skał wieku jurajskiego, kredowego i paleogeńskiego, leżących na podłożu skał metamorficznych z prekambru-paleozoiku. W skałach trzeciorzędu występuje duża ilość ofiolitów.
Północne i północno-wschodnie zbocza pasm górskich są pokryte lasami, głównie liściastymi, na zachodzie także iglastymi. Zbocza południowe pokrywa step. W partiach szczytowych występują murawy alpejskie.
W górach Małego Kaukazu występują złoża miedzi, rud aluminium, rud żelaza, pirytów i barytu.
Przypisy
edytuj- ↑ J. Szaflarski Słownik geografii świata. Tom I. A-M, s.107-108 i 496-497
- ↑ B.Dobrynin Geografia fizyczna ZSRR, s.337
- ↑ B. Dobrynin Geografia fizyczna ZSRR, s.301-419
- ↑ Z. Czeppe, J. Flis, R. Mochnacki Geografia fizyczna świata, s.426-427
- ↑ J. Mityk Geografia fizyczna części świata, s.213-217
- ↑ J. Kondracki Podstawy regionalizacji fizycznogeograficznej, s.109 i n.
- ↑ J. Kondracki Fizycznogeograficzna regionalizacja Europy Wschodniej w układzie dziesiętnym, "Przegląd Geograficzny", tom LXVII, z. 3-4, 1995, s.349-354
- ↑ B. Dobrynin Geografia fizyczna ZSRR, s.337-342
Bibliografia
edytuj- Borys Dobrynin Geografia fizyczna ZSRR, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1956
- Zdzisław Czeppe, Jan Flis, Rodion Mochnacki Geografia fizyczna świata. Podręcznik dla studentów geografii uniwersytetów i wyższych szkół pedagogicznych, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1966, wyd. I
- Jerzy Kondracki Podstawy regionalizacji fizycznogeograficznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1969
- Bogumił Rychłowski (red.), Roman Biesiada, Tadeusz Lenczowski, Lech Ratajski Słownik geografii ZSRR, Państwowe Wydawnictwo "Wiedza Powszechna", Warszawa 1974
- Józef Szaflarski (red.) Słownik geografii świata. Tom I. A-M, "Wiedza Powszechna", Warszawa 1977, wyd. II
- Jan Mityk Geografia fizyczna części świata (zarys fizjograficzny), Państwowe Wydawnictwa Naukowe, Warszawa 1982, wyd. V
- Teresa Zakrzewska, Grażyna Gadomska Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (część europejska). Mapa przeglądowa Europy. Skala 1:3 000 000, wydanie drugie, Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych im. Eugeniusza Romera, Warszawa-Wrocław 1987
- Jerzy Kondracki Fizycznogeograficzna regionalizacja Europy Wschodniej w układzie dziesiętnym, "Przegląd Geograficzny", tom LXVII, z. 3-4, 1995, str. 349-354
- Włodzimierz Mizerski, Geologia regionalna kontynentów, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, ISBN 83-01-14339-8, OCLC 749830199.
Linki zewnętrzne
edytuj- Góry i zabytki gruzińskiej części Małego Kaukazu. kaukaz.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-11-14)].