Kultur-Lige
Kultur-Lige (jid. קולטור־ליגע, „Liga Kultury”) – świecka żydowska organizacja kulturalno-oświatowa, założona w 1918 w Kijowie[1]. Celem Kultur-Lige było wspieranie i upowszechnianie kultury języka jidysz w Europie Wschodniej i Rosji poprzez tworzenie teatrów, wydawnictw i bibliotek. Liga organizowała przedstawienia teatralne, spotkania poetyckie i koncerty w języku jidysz. Była związana z partią Bund i związkami zawodowymi[2].
Wśród znanych członków Ligi byli m.in. malarz i architekt El Lissitzky[3], pisarze Izrael Jehoszua Singer i Dawid Bergelson[4], poeci Perec Markisz[5] i Dowid Hofsztejn[6] czy późniejszy scenograf Teatru broadwayowskiego w Nowym Jorku Boris Aronson[3].
Tacy członkowie Ligi, jak El Lissitzky, dążyli do rozwijania odrębnej żydowskiej formy modernizmu, w której abstrakcjonizm stał się środkiem wyrazu i rozpowszechniania kultury masowej[3].
W manifeście Ligi, opublikowanym w listopadzie 1919, deklarowano m.in.:
Celem Kultur-Lige jest pomoc w tworzeniu nowej jidyszowej kultury świeckiej w języku jidysz, w żydowskich formach narodowych, wspólnie z żywymi siłami szerokich mas żydowskich, w duchu ludzi pracy i harmonii z ich ideałami przyszłości[7].
Manifest wymienia również „trzy filary” Ligi: edukacja w języku jidysz, literatura w tym języku oraz żydowska sztuka[8].
W 1919 członkowie Ligi, Wiktor Alter i Henryk Berlewi zorganizowali wystawę sztuki polsko-żydowskiej w Białymstoku pod nazwą Pierwsza Wystawa Malarstwa i Rzeźby Żydowskiej. Wystawa adresowana była do Żydów mówiących w języku jidysz oraz polskich robotników. W tym samym roku organizacja wspierała 63 szkoły z językiem wykładowym jidysz, 54 biblioteki i wiele innych instytucji kulturalnych i edukacyjnych[9].
Wraz z zajęciem Kijowa w roku 1920 przez bolszewików tamtejsza siedziba Ligi również przeszła pod władzę żydowskiej sekcji sowieckiej partii komunistycznej (Jewsekcji) i poddana sowieckiej biurokratyzacji. Maszyny drukarskie skonfiskowano, odmówiono wydania papieru do druku, a komitet centralny Ligi został rozwiązany siłą[7]. W rezultacie, filia warszawska stała się wkrótce główną siedzibą Kultur-Lige[2].
Pozostałość po Lidze w ZSRR działała pod nadzorem Jewsekcji jako wydawnictwo, skupiając się głównie na podręcznikach dla dzieci w języku jidysz. W Polsce Liga założyła biura m.in. w Wilnie i Łodzi. W 1924 r. rozpoczęto wydawanie pisma literackiego „Literarisze Bleter”[10], które wkrótce stało się głównym forum dyskusyjnym inteligencji żydowskiej, mówiącej w języku jidysz, na tematy sztuki, literatury i teatru[9].
Przypisy
edytuj- ↑ Hillel Kazovsky: Kultur-lige. [dostęp 2011-11-17].
- ↑ a b Marek Bartelik: Early Polish modern art: unity in multiplicity, Issue 7255. Manchester University Press, 2005, s. 140. (ang.).
- ↑ a b c Aviel Roshwald, Richard Stites: European culture in the Great War: the arts, entertainment, and propaganda, 1914-1918. Cambridge University Press, 2002, s. 123. (ang.).
- ↑ Joshua Rubenstein, Vladimir P. Naumov: Stalin’s secret pogrom: the postwar inquisition of the Jewish Anti-Facist Committee, Issue 4713. Yale University Press, 2001, s. 145. (ang.).
- ↑ Jeffrey Veidlinger: The Moscow State Yiddish Theater: Jewish culture on the Soviet stage. Indiana University Press, 2000, s. 119. (ang.).
- ↑ Nora Levin: The Jews in the Soviet Union since 1917: paradox of survival, Volume 1. NYU Press, 1990, s. 201. (ang.).
- ↑ a b Victor Margolin: The struggle for utopia: Rodchenko, Lissitzky, Moholy-Nagy, 1917-1946. University of Chicago Press, 1997, s. 27. (ang.).
- ↑ Benjamin Harshav: The Moscow Yiddish Theater: art on stage in the time of revolution. Yale University Press, 2008, s. 6. (ang.).
- ↑ a b David E. Fishman: The rise of modern Yiddish culture. Univ of Pittsburgh Press, 2005, s. 83. (ang.).
- ↑ Literarisze Bleter (Wirtualny Sztetl). [dostęp 2019-02-11].