Kopciuszek (film 1950)

W późnym XIX wieku^[4] w pewnym królestwie żyje Cinderella zwana Kopciuszkiem, małoletnia córka bogatego wdowca, który po śmierci żony żeni się z owdowiałą hrabiną Tremaine mającą własne córki w wieku Cinderelli, Anastazję i Gryzeldę^[5]. Gdy bogacz umiera, jego córka jest chowana na bycie służącą^[5], która spełnia wszelkie zachcianki macochy i przyrodnich sióstr^[6], a także dba o ich leniwego kota, Lucyfera^[7]. Dorosłej Cinderelli^[a] nie podoba się ta sytuacja^[9], ale pomimo tego wierzy w spełnienie marzeń o lepszym losie^[10]. Szybko zaskarbia sobie sympatię domowych zwierząt, w tym myszy Jacka i Kajtka, psa Bingo i konia Majora^[5].

Tymczasem król złości się na syna, że ten jeszcze się nie ożenił. Wraz ze starym księciem organizuje bal, na który zaproszone zostają wszystkie panny z królestwa^[6], spośród których królewicz ma wybrać przyszłą żonę^[5]. Cinderella chce pójść na bal, by oderwać się od szarej rzeczywistości, na co macocha zaskakująco daje jej zgodę, pod warunkiem wykonania obowiązków domowych i znalezienia odpowiedniej sukni. Dziewczyna znajduje na strychu starą suknię swojej matki, ale przez nadmiar obowiązków domowych, celowo dodanych przez macochę i przyrodnie siostry, nie ma czasu jej przerobić, w czym wyręczają ją zaprzyjaźnione myszki i ptaki. Dzięki temu Cinderella jest gotowa na wyjście, co nie podoba Anastazji i Gryzeldzie. Hrabina Tremaine, chcąc dopiąć swego, a jednocześnie dotrzymać danej obietnicy przed wyjściem na bal, manipuluje swymi córkami, by te porwały suknię Cinderelli na strzępy^[3]. Zrozpaczona dziewczyna wybiega do ogródka, gdzie spotyka Dobrą Wróżkę, będącą jej matką chrzestną, która przy pomocy magii zamienia dynię w karetę, myszki w konie, Majora w stangreta, Bingo w lokaja, a podartą sukienkę Cinderelli w cudną balową suknię, wyposażoną w szklane pantofelki^[10][11][5]. Przed odjazdem na bal przestrzega Cinderellę, że czary tracą moc po wybiciu północy^[10].

Po dotarciu na bal królewicz zakochuje się w Cinderelli^[5]. Para spędza cały wieczór razem, aż do czasu, gdy wybija północ. Cinderella nieświadoma, że jej partner to królewicz, ucieka z zamku, gubiąc na schodach jeden ze szklanych pantofelków^[10]. Stary książę znajduje but, po czym – na zlecenie króla – przeczesuje królestwo w poszukiwaniu nieznajomej. Gdy do Cinderelli docierają wieści o królewskim dekrecie, rozanielona zaczyna nucić melodię z balu. Hrabina Tremaine wówczas uświadamia sobie, że to Cinderella była nieznajomą z balu, dlatego zamyka ją na klucz w sypialni^[5]. Cinderella robi wszystko, by się uwolnić i gdy zdaje sprawę, że sama nie da rady, prosi o pomoc zaprzyjaźnione zwierzęta^[9]. W czasie, gdy pantofelek bezskutecznie przymierzają Gryzelda i Anastazja, Jacek i Kajtek wykradają klucz z kieszeni macochy i uwalniają Cinderellę^[5] po tym, jak Lucyfer zostaje przepędzony przez Bingo i wypada z okna. Hrabina Tremaine próbuje powstrzymać księcia przed przymiarką Cinderelli i gdy to się nie udaje, podstawia nogę gońcowi, który tłucze pantofelek. Książę jest w rozpaczy, ale Cinderella pociesza go, wyjmując drugi szklany pantofelek. Dziewczyna przymierza pantofelek, a następnie bierze ślub z królewiczem^[5].

Walt Disney zdecydował się na ekranizację baśni w opracowaniu Charlesa Perraulta^[2]. Przed rozpoczęciem prac nad filmem wytwórnia była zadłużona na ponad 4 mln dolarów^[2][7]. By oszczędzić na produkcji, studio najpierw nakręciło roboczy film z udziałem aktorów-modeli, by na jego podstawie animatorzy narysowali poszczególne sceny^[7]. Podczas nagrań Kopciuszka i księcia zagrali Helene Stanley i Jeffrey Stone^[2]. Do stworzenia postaci Lucyfera zainspirował Walta Disneya kot jednego z animatorów, Warda Kimballa^[7].

W 1948 na prośbę znajomych Ilene Woods nagrała partie wokalne do piosenek „A Dream Is a Wish Your Heart Makes”, „Bibbidi-Bobbidi-Boo” i „So This Is Love”^[12][13], a następnie przyjęła ofertę Walta Disneya do użyczenia głosu tytułowej bohaterce filmu^[14][13]. Podczas rozmów z Disneyem nie wiedziała, że bierze udział w przesłuchaniach do roli Kopciuszka^[13]. W trakcie powstawania ścieżki dźwiękowej Disney zdecydował się na pionierskie zastosowanie efektu śpiewania harmonicznego, dlatego zlecił Woods nagranie kilku ścieżek wokalnych do „Sing, Sweet Nightingale”, które następnie nałożono na siebie^[2]. Głosu pozostałym postaciom użyczyli m.in. William Philips (jako książę)^[2], Eleanor Audley (macocha)^[2], Verna Felton (Dobra Wróżka)^[2] czy Jimmy MacDonald (Jacek i Kajtek)^[2].

Scena, w której Dobra Wróżka przemienia Kopciuszka w piękną księżniczkę, należała do jednej z ulubionych scen Disneya w całym jego dorobku artystycznym^[7].

Przed premierą z filmu usunięto kilka scen, m.in. pościg księcia za jeleniem^[2][7], przyjazd Kopciuszka i starego księcia do pałacu, gdzie królewicz widzi przyszłą żonę w łachmanach^[2] oraz scenę, w której Kopciuszek podsłuchuje macochę i przyrodnie siostry plotkujące o nieznajomej dziewczynie z balu^[2]. Z filmu została wycięta też piosenka „Cinderella Work Song”, którą główna bohaterka śpiewa podczas wypełniania kolejne obowiązki nałożone przez macochę i siostry przed balem^[2].

Prace nad animacją kosztowały wytwórnię 3 mln dol.^[2]. Film był sześciokrotnie wznawiany na potrzeby kin: w 1957, 1965, 1973, 1981, 1987 i 2013^[2]. Do 2015 zapewnił twórcom 85 mln dol. przychodu ze sprzedaży^[2].

Polska wersja językowa filmu miała premierę w 1961 z poprzedzającym dodatkiem w postaci „Naszej Kroniki” PKF nr 7/60^[15]. Za kinową dystrybucję filmu odpowiadała Centrala Wynajmu Filmów, a w 1991 – ITI Cinema.

Wersja polska: Studio Opracowań Dialogowych w Warszawie
Reżyseria: Seweryn Nowicki^[15]
Operator dźwięku: Mariusz Kuczyński
Asystent operatora dźwięku: Jerzy Januszewski
Udział wzięli:

• Maria Ciesielska –
  • Cinderella (dialogi),
  • Narratorka
• Irena Santor – Cinderella (śpiew)
• Zofia Grabowska –
  • hrabina Tremaine
  • Dobra Wróżka
• Alina Janowska – Gryzelda
• Alicja Barska – Anastazja
• Czesław Byszewski –
  • Jacek,
  • odźwierny
• Stanisław Łapiński – Kajtek
• Janina Traczykówna – Suzy
• Bronisław Dardziński – król
• Kazimierz Brusikiewicz – stary książę

i inni

Piosenki śpiewali:

• „Cinderello”: Irena Santor
• „Ja znam takie sny cudowne”: Irena Santor
• „Słowiczy trel”: Irena Santor, Alina Janowska, Zofia Grabowska

Wersja polska: SDI Media Polska
Reżyseria: Joanna Węgrzynowska-Cybińska
Dialogi: Joanna Serafińska
Kierownictwo muzyczne: Agnieszka Tomicka
Teksty piosenek: Michał Wojnarowski
Realizator dźwięku: Maria Kantorowicz-Bantin
Opieka artystyczna: Aleksandra Sadowska
Kierownictwo produkcji:

• Beata Jankowska,
• Marcin Kopiec

Produkcja polskiej wersji językowej: Disney Characters Voices International, Inc.
Udział wzięli:

• Angelika Kurowska – Kopciuszek (dialogi)
• Weronika Bochat – Kopciuszek (śpiew)
• Marcin Mroziński – Książę
• Elżbieta Kijowska – Hrabina Tremaine
• Jan Kulczycki – Król
• Tomasz Steciuk – Arcyksiążę
• Monika Pikuła – Anastazja
• Anna Sroka – Drizella (Gryzelda)
• Mirosława Krajewska-Marczewska – Dobra Wróżka
• Jarosław Boberek – Kajtek
• Jacek Bończyk – Jacek
• Bożena Furczyk – gwary
• Dorota Landowska – Narratorka
• Barbara Pigoń – gwary
• Joanna Węgrzynowska-Cybińska – Suzy
• Anna Wodzyńska – gwary
• Beata Wyrąbkiewicz – Mysz
• Bartosz Martyna – gwary
• Grzegorz Pierczyński – gwary

Piosenki śpiewali:

• „Kopciuszek”: Edyta Krzemień oraz chór: Anna Sochacka, Izabela Ziółek, Anna Frankowska, Agnieszka Tomicka, Marcin Mroziński, Jakub Szydłowski, Łukasz Talik, Daniel Wojsa
• „Ze snem budzą się marzenia”: Weronika Bochat
• „Słowiczy trel”: Weronika Bochat, Anna Sroka, Monika Pikuła
• „Do roboty”: Katarzyna Owczarz, Agnieszka Tomicka, Beata Wyrąbkiewicz, Jacek Bończyk, Jarosław Boberek, Joanna Węgrzynowska-Cybińska
• „Suknia”: Katarzyna Owczarz, Agnieszka Tomicka, Beata Wyrąbkiewicz, Jacek Bończyk, Jarosław Boberek, Joanna Węgrzynowska-Cybińska
• „Ze snem budzą się marzenia (repryza)”: Weronika Bochat oraz chór: Anna Sochacka, Izabela Ziółek, Anna Frankowska, Agnieszka Tomicka, Marcin Mroziński, Jakub Szydłowski, Łukasz Talik, Daniel Wojsa
• „Bibidi Bobidi Bu”: Mirosława Krajewska oraz chór: Marcin Mroziński, Jakub Szydłowski, Łukasz Talik, Daniel Wojsa
• „To miłość jest”: Weronika Bochat, Marcin Mroziński
• „Ze snem budzą się marzenia (finał)”: Edyta Krzemień oraz chór: Anna Sochacka, Izabela Ziółek, Anna Frankowska, Agnieszka Tomicka, Marcin Mroziński, Jakub Szydłowski, Łukasz Talik, Daniel Wojsa

Postacie z filmu pojawiły się w wielu innych produkcjach tworzonych lub współtworzonych przez firmy Walta Disneya, m.in. w filmach animowanych Magiczna Gwiazdka Mikiego: Zasypani w Café Myszka (2001) i Jej Wysokość Zosia (2012), grach komputerowych z serii Kingdom Hearts: Kingdom Hearts (2002) i Kingdom Hearts: Birth by Sleep (2010), grze komputerowej Disney Magical World (2013) oraz grze mobilnej Disney Magic Kingdoms z 2016.

Postacie z Kopciuszka pojawiły się także w amerykańskich serialach Dawno, dawno temu (2011–2012, 2016–2018) i Once Upon a Time in Wonderland (2013).

• Kopciuszek II: Spełnione marzenia (2002)
• Kopciuszek III: Co by było, gdyby... (2007)

• Kopciuszek w bazie IMDb (ang.)
• Kopciuszek w bazie Filmweb