Koczkodanowate

Koczkodanowate
	Cercopithecidae
	J.E. Gray, 1821
	; Przedstawiciel rodziny – pawian płaszczowy (Papio hamadryas)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Infragromada	łożyskowce
Rząd	naczelne
Podrząd	wyższe naczelne
Infrarząd	małpokształtne
Parvordo	małpy wąskonose
Nadrodzina	koczkodanowce
Rodzina	koczkodanowate
	Typ nomenklatoryczny
	Cercopithecus Linnaeus, 1758
Synonimy
	Anthropsia Rafinesque, 1815;
	Anthropsia Rafinesque, 1815;
Podrodziny
	2 podrodziny – zobacz opis w tekście
	2 podrodziny – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Koczkodanowate^[3], małpy wąskonose^[4], makakowate (Cercopithecidae) – rodzina ssaków naczelnych z podrzędu wyższych naczelnych (Haplorrhini), określana czasem jako małpy ogoniaste w odróżnieniu od małp bezogoniastych, do których zaliczane są człekokształtne. Obejmuje kilkadziesiąt gatunków zamieszkujących Afrykę, Azję oraz Gibraltar, m.in. makaki, mangaby, koczkodany, gerezy, hulmany i langury. Prowadzą głównie nadrzewny, a niektóre naziemny tryb życia. Po ziemi poruszają się na czterech kończynach.

Zasięg występowania i biotop

Zasięg występowania makakowatych obejmuje tereny od Gibraltaru na południu Europy, przez Afrykę północno-zachodnią, po Czarną Afrykę oraz na wschód – przez Azję Środkową po Azję Południowo-Wschodnią i Japonię^[5]^[6].

Najstarsze ślady kopalne pochodzą z oligocenu Egiptu. W zapisie kopalnym stwierdzono ich obecność w Europie.

Charakterystyka

Są to małpy średniej wielkości lub duże – najmniejsze koczkodany ważą ok. 1,5 kg, a największe samce mandryla mogą osiągnąć nawet do 50 kg masy ciała. Długość ciała waha się w przedziale od 30 do 75 cm. Część twarzowa czaszki jest dłuższa niż u człekokształtnych. Dłonie i stopy są nieowłosione, wszystkie palce zakończone płaskimi paznokciami. Kciuk i paluch są przeciwstawne – z wyjątkiem Colobus spp., u których kciuk jest zredukowany.

Wzór zębowy		I	C	P	M
32	=	2	1	2	3
32	=	2	1	2	3

Na pośladkach występują nagnioty pośladkowe. Ogon obecny, czasem długi, u Macaca spp. krótki lub zredukowany, ale u żadnego z makakowatych nie jest chwytny. Sierść brązowa, zielonkawa lub o barwie mieszanej, u niektórych kontrastowa. U wielu gatunków jest wyraźnie zaznaczony dymorfizm płciowy przejawiający się w rozmiarach ciała (samice są mniejsze i lżejsze od samców), ubarwieniu lub uzębieniu (u samców występują charakterystyczne, długie kły).

Makakowate są aktywne w ciągu dnia. Żyją w grupach rodzinnych lub większych stadach. Silnie rozwinięte mięśnie twarzy makakowatych są wykorzystywane do eksponowania stanów emocjonalnych (mimika), odgrywają dużą rolę w komunikacji wewnątrzgatunkowej.

Systematyka

W rodzinie Cercopithecidae wydzielono dwie podrodziny^[7]^[5]^[3] różniące się wyraźnie morfologią i ekologią. Cercopithecinae są wszystkożerne, mają torby policzkowe i żołądek o prostej budowie.

Cercopithecinae J.E. Gray, 1821 – koczkodany
Colobinae Jerdon, 1867 – gerezy

Taksony o nieznanym lub wątpliwym zastosowaniu (nomen dubium)^[8]:

Simia Cercopithecus aygula monea Kerr, 1792
Simia Papio cristata Kerr, 1792
Simia faunus Linnaeus, 1758
Simia Cercopithecus fuscus Kerr, 1792
Simia Cercopithecus hircinus Kerr, 1792
Simia maura Schreber, 1774
Simia Cercopithecus nictitans barbatus Kerr, 1792
Simia Cercopithecus silenus tie-tie Kerr, 1792
Simia Cercopithecus sinicus pileatus Kerr, 1792
Simia Veter Linnaeus, 1766
Simia Cercopithecus viridens Kerr, 1792

Uwagi

↑ Definiacja taksonu nie opiera się na nazwie rodzajowej.

Przypisy

↑ J.E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 297, 1821. (ang.).
↑ C.S. Rafinesque: Analyse de la nature, or, Tableau de l’univers et des corps organisés. Palerme: Aux dépens de l’auteur, 1815, s. 53. (fr.).
↑ ^a ^b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 44–53. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 185, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
↑ ^a ^b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 220–262. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Family Cercopithecidae. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-07].
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-14]. (ang.).
↑ J.S.J.S. Zijlstra J.S.J.S., Cercopithecidae Gray, 1821, Hesperomys project (Version 23.8.1), DOI: 10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2023-09-15] (ang.).

Bibliografia

Kazimierz Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971.
Myers, P.: Cercopithecidae. (On-line), Animal Diversity Web, 2000. [dostęp 2011-08-02]. (ang.).
Zwierzęta : encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005. ISBN 83-01-14344-4.

[2] Definiacja taksonu nie opiera się na nazwie rodzajowej.

[Gray-1] J.E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 297, 1821. (ang.).

[raf-3] C.S. Rafinesque: Analyse de la nature, or, Tableau de l’univers et des corps organisés. Palerme: Aux dépens de l’auteur, 1815, s. 53. (fr.).

[Cichocki&inni-4] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 44–53. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[msz-5] K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 185, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.

[Burgin&inni-6] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 220–262. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Wilson&Reeder-7] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Family Cercopithecidae. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-07].

[mdd-8] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-14]. (ang.).

[zij-9] J.S.J.S. Zijlstra J.S.J.S., Cercopithecidae Gray, 1821, Hesperomys project (Version 23.8.1), DOI: 10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2023-09-15] (ang.).

[3]

[4]

[1]

[a]

[2]

[5]

[6]

[7]

[8]