Konik polski

Dzikimi przodkami koników polskich były tarpany, podobne do odkrytych w Azji przez rosyjskiego badacza Nikołaja Przewalskiego w 1876 roku koni Przewalskiego. Zamieszkiwały one do końca XVII wieku lesiste obszary wschodniej Polski, Litwy i Prus^[2]. W okolicach Puszczy Białowieskiej przetrwały do 1780 roku, kiedy to zostały odłowione i umieszczone w zwierzyńcu hrabiów Zamoyskich koło Biłgoraja^[2]. Około 1806 roku, z powodu panującej biedy, zostały one rozdane okolicznym chłopom^[2]. W 1914 roku Jan Grabowski i Stanisław Schuch opisali małe chłopskie myszate koniki z okolic Biłgoraja^[7].

Profesor Tadeusz Vetulani wprowadził nazwę „konik polski”, wysunął także hipotezę o istnieniu odmiany leśnej tarpana. Dzięki jego staraniom w roku 1936 zaczęto odtwarzać konika o typowych dla tarpana cechach w warunkach rezerwatowych w Puszczy Białowieskiej^[2][7]. Wcześniej sprowadził konie z Biłgoraja^[2]. We wrześniu 1939 roku stado liczyło już 40 sztuk, jednak podczas II wojny światowej hodowla została zniszczona^[2], a część koni została zrabowana i wywieziona do Rzeszy na potrzeby badań prowadzonych przez naukowców niemieckich^[8]. Po zakończeniu wojny rozpoczęto odbudowę hodowli z udziałem nielicznych koników rozproszonych po kraju i rewindykowanych z Niemiec (poza stadem białowieskim). W roku 1949 ocalałe zwierzęta trafiły do stadniny w Popielnie i tam też rozpoczęto powtórną ich hodowlę^[2]. W roku 1952 trafiła tam również grupka koników z Białowieży. W 1955 roku stadninę w Popielnie przejęła Polska Akademia Nauk, następnie podjęto przerwany eksperyment prof. Vetulaniego^[7]. W 1976 roku W.K. Gładenko, wykorzystując dane archeologiczne, osteologiczne i czaszkowe, doszedł do wniosku, że miejscowe konie Białorusi i Polski Wschodniej pochodziły z dzikich tarpanów leśnych, które miały wszystkie zewnętrzne cechy charakterystyczne dla koni północnego korzenia leśnego^[9]. W 2014 opublikowano inny pogląd co do pochodzenia koników polskich^[10][11][12].

Cechy pokroju:

• wysokość w kłębie koni dorosłych (klacze i ogiery): 130 – 140 cm^[13] (134-136 cm^[2]) (inne źródła^[1]: do 132 cm);
• obwód klatki piersiowej: wartości minimalne koni dorosłych (klacze i ogiery) – 165 cm;
• obwód nadpęcia, wartości minimalne koni dorosłych: klacze – 16,5 cm, ogiery – 17,5 cm;
• masa ciała 300 – 400 kg^[13].

Jest to prymitywny koń^[1] małego wzrostu (do 132 cm^[1] lub 134-136 cm^[2]). Ma silną i krępą budowę ciała^[2]. U osobników tej rasy proporcjonalne^[1] głowy o szerokim czole i prostym profilu są lekkie, usadowione na krótkiej, szerokiej i prostej nisko osadzonej muskularnej^[1] szyi^[2]. Na głowie są nieduże^[1], grube uszy^[2] i żywe oczy^[1]. Kłąb jest mało wyraźny, łopatki krótkie, z kolei tułów dość długi, a grzbiet czasami łęgowaty^[2]. Konie mają głęboką klatkę piersiową, oraz pojemny, często obwisły brzuch i ścięty zad^[2].

Koniki polskie mają mocne, suche i krótkie kończyny o mocnym kośćcu^[1], zdarza się, że o nieprawidłowej podstawie. Kopyta są nieduże, ale mocne^[2].

Zwierzęta te zazwyczaj mają gęstą sierść umaszczoną myszato^[2]. Grzywa jest obfita i czarna. Głęboko osadzony^[1] ogon z nielicznymi jasnymi włosami. Na grzbiecie jest czarna pręga grzbietowa, również pręgi na stawach skokowych i nadgarstkowych^[2], rzadko występuje pręga łopatkowa.

Szczególne zalety koników polskich takie, jak dobre zdrowie^[2], płodność^[1][2], niewybredność pokarmowa^[2], odporność, zaradność w trudnych sytuacjach, zdolności adaptacyjne, kompensacja wzrostu, a przy tym wytrwałość^[1], łagodność^[1], pojętność i dobre chody przyczyniły się do tego, że zaczęto ich wszechstronnie używać. Konik polski służył ludziom jako dobry koń roboczy w niedużych gospodarstwach rolnych i sadowniczych. Jako wytrwały niezawodny koń często używany był w transporcie.

 

Te cechy koników polskich i różnorodność ich użytkowania przyczyniły się do ukształtowania małego konia, który przez okrągły rok nie wymagał chowu stajennego. Również wojsko zainteresowało się tym koniem. Zaczęto wykorzystywać go jako wierzchowca w jeździectwie rekreacyjnym, hipoterapii i ze względu na potulny i łagodny charakter, w pracy z dziećmi^[1]. Używa się go też jako konia pociągowego do lżejszych prac polowych oraz transportowych^[1]. Na początku lat 80. XX wieku konik polski znalazł jeszcze jedno zastosowanie, a mianowicie wykorzystanie go do pielęgnacji krajobrazu^[14]. Koniki poprzez selektywne wyjadanie roślin tworzą warunki do rozwoju zróżnicowanej flory i fauny. Wypas przyczynia się do większej różnorodności zasobów pokarmowych dla ptaków i większej dostępności kryjówek w obszarach pastwiska pomijanych przez konie. Dzięki temu powstają nisze chętnie zajmowane przez zwierzęta naturalnie występujące na danym obszarze (ptaki, bezkręgowce), co przyczynia się do podtrzymania lokalnej bioróżnorodności^[15]. Potencjał koników polskich w kształtowaniu krajobrazu doceniono również za granicą – obecnie koniki utrzymywane są w rezerwatach na terenie m.in. Holandii i Belgii^[16]

Współcześnie koniki polskie użytkuje się przede wszystkim:

• jako konie wierzchowe, zwłaszcza w rekreacji – w rajdach i wycieczkach konnych,
• w hipoterapii – ze względu na charakter i pokrój,
• w lekkich zaprzęgach,
• w hodowli, jako rezerwa genetyczna,
• w pielęgnacji krajobrazu poprzez wypasanie^[17].

Rasa konik polski wykazuje bardzo duże podobieństwo do wymarłego dzikiego konia tarpana, lecz nie jest genetycznie tą samą rasą (chociaż poza Polską koniki polskie bywają określane mianem tarpan)^[18].

W miejscowości Szklarnia koło Biłgoraja od 1986 funkcjonuje ostoja konika biłgorajskiego, zajmująca się hodowlą zachowawczą tej rasy^[3]. Hodowlą zachowawczą zajmuje się też gospodarstwo rolne w Kobylnikach koło Poznania, gdzie znajduje się ponad 100 sztuk koników^[19].

Głównymi ośrodkami hodowlanymi są:

• w warunkach rezerwatowych: Popielno^[2], Roztoczański Park Narodowy^[2], Biebrzański Park Narodowy, Stacja Doświadczalna w Stobnicy prowadzona przez Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu^[13];
• w warunkach stajennych: Popielno^[2], Stadnina Koni Racot^[2] Stado Ogierów Sieraków^[2], Stadnina Koni Dobrzyniewo^[2]; Państwowa Stadnina Koni w Jeżewicach^[1][4].

W październiku 2007 roku rozpoczęto program introdukcji konika polskiego w Bieszczadach. Konie umieszczono w zagrodzie adaptacyjnej na terenie dawnej wsi Radziejowa. Program przewidywał wypuszczenie koni na wolność po kilkuletnim okresie adaptacyjnym, służącym ukształtowaniu się tabunów i wytworzenia naturalnych stosunków stadnych w ich obrębie. Dzikie konie mają wypełniać niszę ekologiczną, jaką stanowią łąki, pastwiska oraz tereny leśne po wysiedlonych wioskach. Ich obecność ma zapobiegać zarastaniu gruntów rolnych roślinami krzewiastymi i drzewami^[20].

 

Konik polski jest symbolem utworzonego w 1974 Roztoczańskiego Parku Narodowego (jego stylizowana sylwetka znajduje się w logo parku)^[21].

6 marca 1989 roku Poczta Polska wyemitowała serię znaczków „Konie”. Była to seria sześciu znaczków. Najdroższy znaczek tej serii o numerze 3047 i wartości 70 PLZ przedstawiał konika polskiego. Nakład znaczka wyniósł półtora miliona sztuk, a projektantem był Henryk Chyliński^[22]. 24 lutego 2014 roku Narodowy Bank Polski wprowadził do obiegu monety z serii „Zwierzęta świata” – konik polski o nominałach 20 zł i 2 zł^[23].

• Moje Roztocze: Koniki polskie. mojeroztocze.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-05-13)].
• Konik polski info

• В.К.В.К. Гладенко В.К.В.К., Белорусская лошадь, Mińsk 1978 . Brak numerów stron w książce
• Полесская лошадь in Книга о лошади. Том I Составлена под руководством С.М. Буденного – Москва: Государственное издательство сельскохозяйственной литературы, 1952
• Freytag C. Russlands Pferde – Racen. – Halle, 1881. – 216 s. Open Access available via Utrecht University Repository