Kiejdany

Kiejdany
Kėdainiai
	; Kamienice na rynku w Kiejdanach
	Herb
Państwo	Litwa
Okręg	kowieński
Burmistrz	Valentinas Tamulis
Powierzchnia	25 km²
Wysokość	80 m n.p.m.
Populacja (2022); • liczba ludności	; 23 051
Kod pocztowy	LT-57001 (poczta główna)
	Położenie na mapie Litwy Kiejdany
	55°17′N 23°58′E/55,283333 23,966667
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Kiejdany (lit. Kėdainiai ^ⓘwymowa, niem. Kedahnen) – miasto w centralnej Litwie nad rzeką Niewiażą, dawna polska rezydencja magnacka. Położone w okręgu kowieńskim, centrum administracyjne rejonu kiejdańskiego. W 2022 roku miasto liczyło 23 051 mieszkańców.

Miejsce obrad sejmików ziemskich powiatu rzeczyckiego w 1659 roku^[2].

Historia

Nieistniejący pałac Radziwiłłów w XIX w., wysadzony w powietrze w 1944 r.

Wnętrze kościoła kalwińskiego – nekropolii Radziwiłłów

Miejscowość jako mała osada rybacka była wymieniana po raz pierwszy w 1372. Na początku XV w. tereny te po pokoju w Raciążku w 1403 znalazły się pod panowaniem Zakonu Krzyżackiego, który wybudował w niej niedługo później gotycki kościół św. Jerzego. W pierwszej połowie XV w. miejscowe dobra od króla Kazimierza Jagiellończyka otrzymał Radziwiłł Ościkiewicz. Od 1545 do 1614 właścicielami dóbr, a potem miasta byli Kiszkowie. Drogą wiana miasto przeszło w ręce wojewody wileńskiego Krzysztofa Radziwiłła, który poślubił w 1606 roku Annę Kiszczankę. W 1590 roku otrzymały prawa miejskie z rąk Zygmunta III Wazy. W XVI i XVII w. pod władaniem Radziwiłłów, w latach 1811–1863 własność rodu Hutten-Czapskich. W okresie reformacji do XX w. ośrodek kalwinizmu. Kiejdany należały też do najważniejszych XVI w., założonych przez Jana Kiszkę ośrodków braci polskich. Kiejdany na mocy uchwały sejmu 1647 roku uzyskały prawo głównego składu^[3].

Osobny artykuł: Układ w Kiejdanach.

20 października 1655 podpisano układ, który zawarli Radziwiłłowie (hetman litewski Janusz Radziwiłł i jego kuzyn koniuszy litewski Bogusław) z królem szwedzkim Karolem X Gustawem. Ów układ oddawał pod protekcję Szwecji całą Litwę i wraz z układem w Ujściu (wojewoda poznański Krzysztof Opaliński i wojewoda kaliski Andrzej Karol Grudziński) przewidywał oddanie Szwecji Rzeczypospolitej. Plany te udaremniła skuteczna obrona Częstochowy przed Szwedami oraz powszechny zryw szlachty polskiej i chłopstwa przeciw skandynawskiemu najeźdźcy. U schyłku Rzeczypospolitej w Kiejdanach stacjonowała 1 Brygada Kawalerii Narodowej Wielkiego Księstwa Litewskiego. Od przełomu XVIII/XIX w. Kiejdany były własnością pułkownika napoleońskiego Stanisława Hutten-Czapskiego. 29 kwietnia 1831 w czasie powstania listopadowego miała miejsce bitwa pod Kiejdanami. Syn Stanisława, Marian Czapski, wybudował w Kiejdanach około 1850 roku rozległą rezydencję szlachecką z parkiem, która za udział w powstaniu styczniowym została mu przez Rosjan skonfiskowana, a on sam został zesłany na Syberię. Majątek Czapskich został przez Rosjan oddany rosyjskiemu generałowi Edwardowi Tottlebenowi.

W 1929 w kościele św. Józefa kazania w języku polskim zastąpiono kazaniami w języku litewskim. Podczas II wojny światowej został całkowicie zniszczony pałac Czapskich z połowy XIX w. W mieście znajduje się muzeum regionalne.

Podczas okupacji hitlerowskiej, 23 lipca 1941 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 3000 osób. 28 sierpnia 1941 roku Niemcy zlikwidowali getto, a Żydów zamordowano na terenie parku. Sprawcami zbrodni byli żołnierze z Einsatzkommando 3, oraz litewscy policjanci, kolejarze i osoby cywilne^[4].

Zabytki

Kościół św. Jerzego, gotycki
Kościół kalwiński (zwany zborem), barokowy z 1631 roku fundacji hetmana Krzysztofa „Pioruna” Radziwiłła i jego żony Anny z Kiszków
- krypta z grobami rodu Radziwiłłów
- zabytkowa ambona
Kościół św. Józefa z 1710 r., karmelitów, drewniany z dzwonnicą
zbór luterański z 1640 r.
Ratusz(inne języki) z XVII wieku przy rynku
Gimnazjum w Kiejdanach
Stara Synagoga z XVII w.
Nowa Synagoga z XIX w.
Synagoga przy ul. Smilgos z XIX w.
Cerkiew Przemienienia Pańskiego z 1895 r.

Kościół św. Jerzego
Kościół karmelitów
Ratusz
Kościół luterański
Gimnazjum

Kiejdany w literaturze

Kiejdany są miastem, w którym siedzibę miał książę Janusz Radziwiłł z Potopu Henryka Sienkiewicza.

Transport

Kiejdany – stacja kolejowa

Współpraca zagraniczna

Herby współpracujących z Kiejdanami jednostek administracyjnych

Miasto Kiejdany ma podpisane umowy o współpracy zagranicznej z następującymi jednostkami administracyjnymi:

Ludzie urodzeni w Kiejdanach

Wincenty Budrewicz – polski zesłaniec, filomata i filareta
Józef Żylewicz – polski lekkoatleta i trener
Senior Sachs – żydowski pisarz i uczony

Przypisy

↑ Gyventojų [online], osp.stat.gov.lt [dostęp 2022-09-26] (lit.).
↑ Wojciech Kriegseisen, Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 33, sejmiki powiatu rzeczyckiego przeniesiono na czas okupacji rosyjskiej z Rzeczycy.
↑ Stan Lewicki, Historja handlu w Polsce na tle przywilejów handlowych: (prawo składu), Warszawa 1920, s. 146.
↑ Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part B, s. 1071 .

Linki zewnętrzne

Kiejdany, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 17 .
Kiejdany, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 71 .

[1] Gyventojų [online], osp.stat.gov.lt [dostęp 2022-09-26] (lit.).

[2] Wojciech Kriegseisen, Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 33, sejmiki powiatu rzeczyckiego przeniesiono na czas okupacji rosyjskiej z Rzeczycy.

[3] Stan Lewicki, Historja handlu w Polsce na tle przywilejów handlowych: (prawo składu), Warszawa 1920, s. 146.

[4] Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part B, s. 1071 .

[1]

[2]

[3]

[4]