Kat
Kat – człowiek, który zawodowo zajmuje się głównie wykonywaniem wyroków, skazujących na kary cierpienia, okaleczenia i na karę śmierci. Poza torturami, traktowanymi jako środek karny, kaci zajmowali się również zadawaniem cierpienia w celu wymuszenia zeznań.
Instytucja kata wykształciła się we wszystkich społeczeństwach znajdujących się na wyższym stopniu rozwoju, w Europie najpierw pojawiła się na zachodzie kontynentu, w Polsce od ok. XI-XIII wieku urząd przeznaczony do wykonywania wyroku sądów miejskich według artykułów prawa magdeburskiego.
Od późnego średniowiecza do obowiązków kata należały również pewne zagadnienia sanitarne w mieście, zwłaszcza usuwanie padliny (nie czynił on jednak tego osobiście, ale zajmowali się tym jego pomocnicy, czyli hycle). W wielu miastach, zwłaszcza na zachodzie Europy, kat miał często obowiązek (zwykle połączony z monopolem w tym zakresie) prowadzenia domu publicznego.
Od XVIII/XIX wieku, tj. od zniesienia tortur, kaci zajmowali się jedynie wykonywaniem wyroków śmierci.
Charakterystyka zawodu
edytujInstytucja kata w największym stopniu wyodrębniła się w Europie. Od średniowiecza na kontynencie tym kat m.in. posiadał określoną, odrębną niż u innych obywateli odzież. Ubrany zazwyczaj w jaskrawy strój, przywdziewał kaptur koloru czarnego lub czerwonego i przeprowadzał egzekucję. Rodzaj kary śmierci zależał w średniowieczu od stanu skazanego – rycerzy i możnowładców ścinano mieczem katowskim. Uważano, że mieszczanie nie zasługują na taki zaszczyt, i do wykonania na nich wyroku używano toporów (to mogło być również dodatkowym sposobem na poniżenie jakiegoś rycerza, który dopuścił się szczególnie haniebnych czynów – nie tylko skazywano go na śmierć, ale i odbierano mu tytuł, wynikający z pochodzenia), a chłopów po prostu wieszano. Ta „tradycja” niejako przetrwała do dzisiaj – w niektórych krajach zdrajców się wiesza, natomiast „godniejszą” może być śmierć przez rozstrzelanie. Przykładem tej tradycji jest egzekucja Saddama Husajna. W późniejszych wiekach ścinano skazańców na gilotynie. Kat zajmował się również przesłuchiwaniem podejrzanych, torturowaniem, wymierzał kary chłosty, pręgierza czy łamania kołem.
W średniowieczu zawód kata był elitarny, aczkolwiek kat i jego rodzina byli dotknięci infamią społeczną[1]. Do jego wykonywania wymagane były posiadanie dużej wiedzy, obejmującej m.in. umiejętność czytania i pisania oraz znajomość anatomii. Odpowiednie wykształcenie było konieczne do właściwego wykonywania obowiązków związanych ze stosowaniem tortur – na etapie przesłuchania musiały być one bolesne, lecz raczej nie wiążące się z trwałym kalectwem, zaś na etapie egzekucji – nie mogły spowodować przedwczesnej śmierci skazanego.
Z czasem kaci w ramach swoich obowiązków mieli łapać bezpańskie zwierzęta (psy i koty), co spowodowało poniżenie tego stanowiska. W razie potrzeby kaci nastawiali złamania i zwichnięcia.
W Bieczu znajdowała się Baszta Katowska – budynek dawniej należący do cechu katów, mistrzowie z Biecza byli cenieni i wypożyczani na egzekucje do innych miast, oraz szkolili uczniów[2].
Notka językowa
edytujW źródłach sądowych słowo występuje m.in. jako tortor, executor, suspensor justitiae, carnifex civilis, animadversor, minister publicus, minister justitiae, oprawca, siepacz, łapacz, carnifex lub po prostu „mistrz”[3]. Polski wyraz kat, podobnie jak w językach czeskim, słowackim i łużyckim jest zapożyczeniem z języka niemieckiego gat, nhd. Gatte[4]. W języku polskim nie ma wielkiego rozróżnienia, prawie zawsze mowa jest o kacie, niezależnie od sposobu, w jaki zadaje on śmierć skazanemu. Natomiast np. w języku angielskim kat, który wykonuje wyrok przez powieszenie nazywany jest hangman, zaś ścinający głowy headsman. W niektórych stanach USA, które stosowały karę śmierci na krześle elektrycznym, kat określany był jako state electrician (stanowy elektryk) (zob. Robert Elliott).
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ „kat, woźny, hycel, żebrak i prostytutka” w: Jacek Wiesiołowski. Socjotopografia późnośredniowiecznego Poznania. 1982, str. 135
- ↑ „w Bieczu, znajdował się jedyny w Polsce cech katów, który przyjmował uczniów i obsługiwał całe państwo.” w: I.S. Miller. Powstanie chłopskie na Podhalu w 1651 r. Ruch chłopski w Wielkopolsce w 1651 r. Książka i Wiedza. 1952.str 39
- ↑ Księgi złoczyńców: o przestępcach i wymiarze sprawiedliwości w dawnym Lublinie, Józef Kuś 2002, str.37; Kazimierz Nitsch. Słownik staropolski tom 3 str. 249
- ↑ Kat(e) zu mhd.gat, nhd. Gatte, ursprunglisch „genosse des Henkers” vlg. Vasmer, REW I 539, Sławski, SE II 98, Veröffentlichung, Wyd. 13-15, 1969 str. 239; Franciszek Sławski. Słownik etymologiczny języka polskiego. 1958 str. 99; Bezeichnung des Henkers kat erklärte J. Janka Kat v badäni lidovednem a slovozpytnem (Der Henker in Volkskunde und Wortforschung), Slavia 7 (1928—1929) S. 785—790 - als deutsches Lehnwort, identisch mit mhd. gat(e)
Bibliografia
edytuj- Hanna Zaremska, Niegodne rzemiosło. Kat w społeczeństwie Polski XIV-XVI w., Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1986.