Josip Juraj Strossmayer

Strossmayer był aktywnym działaczem na arenie politycznej Chorwacji. Był jednym z przywódców ruchu narodowego, głoszącego ideę jugoslawizmu. W 1860 r. stanął na czele utworzonej wówczas Partii Narodowej. Wraz ze swym bliskim współpracownikiem Franjem Račkim głosił wówczas potrzebę z jednej strony zbliżenia z Węgrami (lecz na zasadach równorzędności), a z drugiej działań w celu wykształcenia świadomości jugosłowiańskiej wśród Słowian południowych. Program ten nawiązywał w dużej mierze do dawnej idei iliryzmu. Zbliżenie ludów południowosłowiańskich miało się odbywać na trzech płaszczyznach: językowej, kulturalnej oraz religijnej, co miało w przyszłości zaowocować wykształceniem się narodu jugosłowiańskiego. Nawiązał także bliskie kontakty z niektórymi politykami serbskimi.

Ugoda węgiersko-chorwacka z 1868 r. pozostawiająca Chorwacji jedynie niewielką autonomię spowodowała wzrost sympatii Chorwatów dla Strossmayera i jego stronnictwa, co pozwoliło wygrać mu wyboru do saboru. Ówczesne cele Strossmayera to zmiana ustroju dualistycznego Austro-Węgier na federacyjny (co miało poprawić sytuację Chorwacji w ramach monarchii) oraz – jednocześnie – dalekosiężny cel utworzenia państwa jugosłowiańskiego (pierwszym krokiem w tym celu miało być zajęcie Bośni przez Serbię). Ten ostatni element jego programu, choć Strossmayer zrezygnował w nim z całkowitego zjednoczenia etnicznego Słowian południowych, z czasem spowodowały utratę poparcia przez niego w społeczeństwie chorwackim, coraz silniej nastawionym konfrontacyjnie wobec Serbów.

W 1873 r. zniechęcony niewielkim rozmiarem ustępstw Węgier podczas renegocjacji ugody Strossmayer ustąpił z kierownictwa Partii Narodowej i wycofał się z polityki. Partia przeszła na stanowiska prowęgierskie, a do idei Strossmayera powróciła grupa działaczy, która w 1880 r. powołała Niezależną Partię Narodową.

Do niewątpliwych sukcesów Strossmayera można zaliczyć otwarcie w 1866 r. Jugosłowiańskiej Akademii Nauk i Sztuk Pięknych w Zagrzebiu (Strossmayer starał się o to od 1860 r., przeznaczył także na to własne fundusze). Akademia była częścią planu Strossmayera jednoczenia Słowian południowych – miała się stać wspólną instytucją kulturalną ich wszystkich. Pierwszym prezesem wybrano historyka i bliskiego współpracownika Strossmayera, Franjo Račkiego, natomiast sam biskup został oficjalnym protektorem Akademii. Z kolei w 1874 r. dzięki staraniom Strossmayera otwarto uniwersytet w Zagrzebiu. Oprócz tego Strossmayer wspierał (także finansowo) liczne wydawnictwa kulturalne i naukowe.

W 1849 r. został biskupem Đakova. Chciał doprowadzić do ponownej unii Kościoła katolickiego i Cerkwi prawosławnej, starał się m.in. o wprowadzenie liturgii starosłowiańskiej do kościołów katolickich w Chorwacji (co miało służyć ujednoliceniu religijnemu Słowian południowych i ich zbliżeniu). Był głównym patronem wielkiej pielgrzymki Słowian do Rzymu w 1880 r., która miała wpisywać się w wieloletnie, kościelne uroczystości tysięcznej rocznicy misji świętych Cyryla i Metodego do Słowian.

Na soborze watykańskim I opowiedział się przeciwko ultramontanizmowi i ogłoszeniu dogmatu o nieomylności papieża^[1].

W 1882 roku został uhonorowany tytułem honorowego obywatela Lublany^[2].

• Ivo Banac: The National Question in Yugoslavia: Origin, History, Politics. Cornell University Press, 1984, s. 89–91. ISBN 0-8014-1675-2. [dostęp 2010-11-17].
• Wolf Dietrich Behschnitt: Nationalismus bei Serben und Kroaten 1830-1914. Analyse und Typologie der nationalen Ideologie. München: Oldenbourg Verlag, 1980, s. 163–170, seria: Südosteuropäische Arbeiten. 74. ISBN 3-486-49831-2. [dostęp 2010-11-17].
• Wacław Felczak: Ugoda węgiersko-chorwacka 1868 roku. Wrocław–Warszawa–Kraków: 1969, s. 212–215.
• Antoni Giza: Idea jugoslawizmu w latach 1800–1918. Szczecin: 1992, s. 147–148, seria: Rozprawy i Studia Uniwersytetu Szczecińskiego. 147.
• Bronisław Grabowski. Akademia południowo-słowiańska w Zagrzebiu. „Ateneum: Pismo Naukowe i Literackie”. T. II, s. 442–469, 1894. 
• Robert A. Kann: The History of the Habsburg Empire 1526-1918. Berkeley: University of California Press, 1977, s. 353–354. ISBN 0-520-04206-9. [dostęp 2010-11-17].
• Robert A. Kann: Das Nationalitätenproblem der Habsburgermonarchie: Geschichte und Ideengehalt der nationalen Bestrebungen von Vormärz bis zur Auflösung des Reiches im Jahre 1918. T. 1: Das Reich und die Völker. Graz: 1964, s. 256–257.
• Günter Schödl: Kroatische Nationalpolitik und, Jugoslavenstvo’: Studien zu nationaler Integration und regionaler Politik in Kroatien-Dalmatien am Beginn des 20. Jahrhunderts. München: 1980, s. 51–53, seria: Südosteuroäische Arbeiten. 89.
• Henryk Wereszycki: Pod berłem Habsburgów: Zagadnienia narodowościowe. Kraków: 1975, s. 204.
• Maria Dąbrowska-Partyka, Maciej Czerwiński: Josip Juraj Strossmayer. Chorwacja, ekumenizm, Europa/Josip Juraj Strossmayer. Hrvatska, ekumenizm, Europa. Kraków: scriptum: 2007, s. 330. ISBN 978-83-60163-24-5.