Johannes Zukertort

Do szkoły podstawowej uczęszczał w Lublinie, a potem w Piotrkowie, gdzie rozpoczął naukę w gimnazjum. W 1855 roku rodzina Zukertorta przeprowadziła się z Lublina do Wrocławia, gdzie kilka lat później Zukertort podjął studia medyczne na Uniwersytecie Wrocławskim. Podczas studiów był uczniem Adolfa Anderssena, który wprowadził go w świat prestiżowych turniejów szachowych^[3]. W 1868 roku w Berlinie mistrz i uczeń rozegrali pierwszy oficjalny mecz, łatwo wygrany przez Anderssena 8½ – 3½, jednak już trzy lata później, również w Berlinie, Zukertort wziął rewanż, wygrywając 5 – 2^[4].

W 1872 roku Zukertort spotkał się po raz pierwszy z Wilhelmem Steinitzem, przegrywając mecz w Londynie 3 – 9. Mimo tej porażki szachowy autorytet Zukertorta rósł wraz z dobrymi występami w kolejnych turniejach. Wielkim sukcesem zakończył turniej kołowy w Paryżu w 1878 roku, dzieląc w nim pierwsze miejsce z Szymonem Winawerem, którego pokonał w dogrywce 3 – 1 (Anderssen był szósty). W latach osiemdziesiątych wygrał serię meczów z czołowymi szachistami, m.in. dwa mecze w Londynie z Samuelem Rosenthalem (12½ – 6½) i Josephem Blackburnem (9½ – 4½). W 1883 roku wygrał kolejny bardzo silnie obsadzony turniej w Londynie, wyprzedzając Steinitza aż o 3 punkty. Na dalszych miejscach znaleźli się Blackburne i Michaił Czigorin^[5].

Zukertort miał naturę ekstrawagancką, z tendencją do zmyślania i ubarwiania swojego życiorysu. Jak pisze Tomasz Lissowski, wiele elementów „legendy Zukertorta”,  w tym jego bohaterskie  wyczyny w kampaniach wojennych armii pruskiej,  było płodem fantazji samego mistrza^[6]. Jako szachista grał ostro i ofensywnie^[7].

W 1886 roku został zorganizowany oficjalny mecz o mistrzostwo świata pomiędzy Zukertortem i Steinitzem. Mecz odbył się w Nowym Jorku, Saint Louis i Nowym Orleanie. Rozpoczął się 11 stycznia, a zakończył 29 marca 1886 roku. Początek meczu zapowiadał łatwe zwycięstwo Zukertorta, który prowadził po pięciu partiach 4 – 1, jednak do końca meczu udało mu się wygrać tylko jedną i zremisować pięć partii. Ostatecznie Steinitz wygrał w stosunku 12½ – 7½ i został pierwszym oficjalnym mistrzem świata^[8]. Po tej przegranej siła gry Zukertorta znacznie osłabła. W rozegranym rok później meczu z Blackburnem przegrał 5 – 9. Uczestniczył również w silnych turniejach, ale ze znacznie mniejszym powodzeniem. Jak pisze Krzysztof Pytel, po przegraniu meczu Zukertort wpadł w depresję, stan jego zdrowia gwałtownie się pogorszył i w roku 1888 wskutek wylewu krwi do mózgu zmarł^[9][10][11]. Żył niespełna 46 lat.

Według systemu Chessmetrics najwyższy ranking osiągnął w lutym 1886 r., z wynikiem 2798 punktów zajmował wówczas pierwsze miejsce na świecie^[12].

Wspólnym międzynarodowym wysiłkiem, z wydatnym udziałem  instytucji polskich, dokonano w 2012 roku renowacji nagrobka Zukertorta na londyńskim cmentarzu Brompton^[13]. Sylwetce Zukertorta jest poświęcona książka Cezarego Domańskiego i Tomasza Lissowskiego „Arcymistrz z Lublina”^[14]

• W. Litmanowicz, J. Giżycki, „Szachy od A do Z”, t. II, Warszawa 1987, s. 1363–1365.
• Felietony: Arcymistrz z Lublina (przedruk z miesięcznika „Mat” nr 2/2009).
• Tomasz Lissowski: Zukertort w Brompton, [w:] Panorama szachowa 2012, nr 6, s. 52-55.

• Bill Price: Historia szachów w 50 ruchach. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Alma-Press 2021. Tłum. z angielskiego: Jerzy J. Malinowski.
• Krzysztof Pytel: Wilhelm Steinitz. Pierwszy mistrz świata w szachach. Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, 1990.

• Johannes Zukertort – wybrane partie szachowe (ang.)
• Arcymistrz z Lublina Jan Herman (Johannes Hermann) Zukertort (pol.)