Johannes Ockeghem

Jako chłopiec, w latach 1443–1444 śpiewał w chórze Katedry NMP w Antwerpii, potem pobierał nauki u Guillaume Dufaya w Cambrai. W 1453 roku objął posadę kapelmistrza na dworze francuskim i pozostał tam aż do śmierci, służąc po kolei trzem władcom: Karolowi VII, Ludwikowi XI i Karolowi VIII. Otrzymywał od nich liczne przywileje, a od 1459 roku także stanowiska kościelne, m.in. był skarbnikiem katedry św. Marcina w Tours, nie przeszkadzało mu to jednak wciąż działać w kapeli dworu królewskiego^[1][2] .

Johannes Ockeghem cieszył się bardzo dobrą opinią jako człowiek i jako artysta. Antoine Busnois wspomina go jako wybitnego śpiewaka i kompozytora. Johannes Tinctoris i Busnois zadedykowali mu swoje traktaty. Po jego śmierci powstały liczne poematy żałobne, jak Nymphes des bois. Déploration sur la mort de Jean Ockeghem Josquina des Prés^[3]. Nie zachował się ani jeden jego autograf ani wizerunek (istnieją przypuszczenia, że został on przedstawiony na jednej z miniatur, przedstawiającej kapelmistrza otoczonego śpiewakami).

Ockeghem jest uważany – obok Jacoba Obrechta – za jednego z najwybitniejszych reprezentantów polifonii franko-flamandzkiej drugiej poł. XV wieku. Jego twórczość dała podstawy tego stylu i wywarła duży wpływ na współczesnych mu i późniejszych twórców. Ockeghem rozwinął technikę kanoniczną, a także zainicjował rozwój techniki przeimitowanej.

Komponował głównie muzykę religijną. Podobnie jak wielu innych kompozytorów, napisał mszę opartą na cantus firmus wziętym z popularnej burgundzkiej piosenki L’homme armé. Czołowe miejsce w dorobku Johannesa Ockeghema zajmują 5-częściowe cykle mszalne, głównie cztero-, ale również trzy- i pięciogłosowe. Na ogół oparte są one na cantus firmus pochodzącym z chansons i innych pieśni, rzadziej z chorału. Traktowanie cantus firmus przez Ockeghema jest bardzo urozmaicone.

W Missa Fors seulment pojawiają się zalążki techniki missae parodiae, wykorzystując nie tylko początkową frazę melodii, lecz także cały trzygłosowy fragment innego utworu, by cytować ją w rozmaity sposób: dosłownie lub wariacyjnie (w tym przypadku Ockeghem zacytował własny utwór).

Ockeghem niejednokrotnie odstępował od przyjętych sposobów komponowania, a wręcz eksperymentował. Na szczególną uwagę zasługują 3 msze niemające precedensu we wcześniejszym rozwoju tej formy:

1. Missa „Mi-mi” to msza o spoistej i linearnej fakturze, z rzadka przerywanej kadencjami wewnętrznymi z użyciem ornamentyki i figur synkopowanych, cantus firmus tej mszy pochodzi z własnej inwencji kompozytora.
2. Missa prolationum to msza o wysoce skomplikowanej strukturze kontrapunktyczno-rytmicznej. Zapisana jest w dwugłosie, opartym na cyklu kanonów napisanych we wszystkich interwałach. Dzięki odpowiednim wskazówkom można wprowadzić pozostałe głosy, które tworzą kanon podwójny. Pomimo nawarstwienia tej i innych komplikacji technicznych Missa prolationum jest melodyjna i łatwa w odbiorze.
3. Missa cuiusvis toni posiada znaki zapytania zamiast kluczy. Należy do tzw. mszy zagadek - jej zagadkowość polega na tym, że wykonawcy sami muszą dobrać klucze, w których mają śpiewać. Wymaga to dokładnego przestudiowania utworu, klucze muszą być dobrane tak, by uniknąć błędów kontrapunktycznych (według zasad kontrapunktu z tamtego okresu).

Ockeghem zapisał się w historii muzyki również jako twórca najstarszego zachowanego do dzisiaj requiem (wcześniejsza msza żałobna Dufaya zaginęła).

Prawdopodobnie jest także autorem 36-głosowego kanonu Deo gratias (rozbrzmiewa w nim jednak najwyżej 11 głosów równocześnie, z wyjątkiem zakończenia, gdzie kolejne głosy trzymają w unisonie długą nutę, dopóki ostatni głos nie zakończy swojej melodii i na ostatnim akordzie wszystkie się spotykają.).

(na podstawie materiałów źródłowych ^[1][2] )

Wszystkie msze Ockeghema nagrał zespół The Clerk's Group.

• Encyklopedia muzyki. Andrzej Chodkowski (red.). Warszawa: PWN, 1995. ISBN 83-01-11390-1. (pol.).
• Leeman L. Perkins: Ockeghem [Okeghem, Hocquegam, Okegus etc.], Jean de [Johannes, Jehan]. W: The New Grove Dictionary of Music and Musicians, vol. C. Oxford University Press, 2004. ISBN 978-0-19-517067-2. (ang.).
• Mała encyklopedia muzyki, Stefan Śledziński (red. naczelny), PWN, Warszawa 1981, ISBN 83-01-00958-6

• Johannes Ockeghem – twórczość tego autora dostępna w bibliotece cyfrowej International Music Score Library Project
• Johannes Ockeghem – nuty tego kompozytora dostępne w bibliotece cyfrowej Choral Public Domain Library (ChoralWiki)
• Darmowe nuty dostępne w Werner Icking Music Archive