Jiftach Spektor

Jest jedynym synem Cewiego i Szoszany Spektorów, członków Hagany^[1]. Ojciec poległ na morzu 18 maja 1941 roku, podczas misji mającej na celu sabotaż zakładów naftowych w libańskim Trypolisie (Liban był wówczas terytorium podległym Francji Vichy). Szoszana (z domu Tatar^[1]), córka Żydów mołdawskich, którzy wyemigrowali do Palestyny, była jednym z pierwszych członków Palmach. Jiftach pierwsze lata życia spędził częściowo przy matce, częściowo zaś – w kibucach, pod opieką przyjaciół i krewnych^[2]. W 1951 roku przeprowadził się z matką do kibucu Giwat Brenner; jako nastolatek działał w ruchu skautowym, odbył też kurs szybowcowy i kurs pilotażu lekkich samolotów^[3].

W wieku siedemnastu i pół roku zaciągnął się do wojska na ochotnika (niezbędna do tego była pisemna zgoda matki)^[4].

 

Szkoląc się, Spektor latał na Harvardach i Glosterach Meteorach^[5]. Jego pierwszą jednostką bojową (do której dołączył w grudniu 1960 roku) była 105. Eskadra „Skorpion”, stacjonująca w bazie lotniczej Chacor, wyposażona wówczas w Dassaulty Super Mystère’y^[6]. W roku 1961 po raz pierwszy uczestniczył w walce powietrznej^[7] .

Po trzech latach służby w jednostce liniowej rozważał odejście z wojska i podjęcie studiów medycznych^[8]. W tamtym okresie, w 1964 roku, Spektor ożenił się z ciężarną już Ali (Alizą); w listopadzie przyszło na świat pierwsze z ich czworga dzieci, syn Itaj^[9]. 30 grudnia 1965 roku musiał katapultować się z Super Mystère’a B.2 w następstwie eksplozji silnika^[10]. Od razu po badaniach lekarskich, podczas których stwierdzono, że nie odniósł obrażeń, Spektor dowiedział się od Beniego Peleda, dowódcy bazy Chacor, że otrzymał przydział do 101. Eskadry, latającej na Mirage’ach III, w Izraelu znanych pod lokalną nazwą Szachak. Polubiwszy tę maszynę, wkrótce zrezygnował z planów zostania lekarzem i postanowił przedłużyć służbę w wojsku^[11].

 

 

1 stycznia 1967 roku został tymczasowo przydzielony do nowej jednostki: 119. Eskadry „Nietoperze”, stacjonującej w bazie Tel Nof^[13], w celu odbycia zaawansowanego kursu dowódczego. Stało się to zaledwie pół roku przed wybuchem wojny sześciodniowej. Pierwszego dnia tego konfliktu jego 101. Eskadra wzięła udział w operacji „Skupienie” – zaskakującym uderzeniu na bazy egipskich wojsk lotniczych przeprowadzonym 5 czerwca rano, o godzinie 7:45^[14]. Spektor atakował bazę Kair-Zachód w składzie klucza trzech maszyn (wraz z Odedem Maromem i Jairem Neumannem) w ramach zakrojonego na dużą skalę uderzenia, do którego rzucono niemal całe izraelskie lotnictwo^[15]. Spektor zrzucił dwie bomby na pas startowy, aby uniemożliwić poderwanie egipskich samolotów w powietrze, a następnie atakował zaparkowane maszyny za pomocą działek, skupiając się zwłaszcza na bombowcach Tu-16^[16]. Według danych izraelskich w samej pierwszej fali uderzenia zniszczono 186 egipskich samolotów za cenę dziesięciu własnych^[17]. Spektor opisywał później wojnę jako „sześć najdonioślejszych dni naszego życia”^[18], samą operację „Skupienie” nazwał zaś „operacją taktyczną o znaczeniu strategicznym”, która z tego właśnie względu „zajmuje ważne miejsce w historii wojskowości”^[19].

Nazajutrz wplątał się w incydent międzynarodowy, którego szczegóły do dziś pozostają nie w pełni wyjaśnione: atak na amerykański okręt rozpoznania radioelektronicznego USS „Liberty” (GTR-5). Według relacji Spektora jednostka nie miała żadnych znaków rozpoznawczych, a atak z użyciem działek rozpoczął – wspólnie ze swoim skrzydłowym – dopiero na wyraźny rozkaz dowództwa wydany przez radio^[20] (następnie atak przypuściła izraelska marynarka). Po powrocie do bazy Chacor usłyszał od swojego przełożonego Dawida Iwrego, że zaatakowana jednostka była okrętem izraelskim, później zaś – że francuskim^[21]. Dopiero po dłuższym czasie dowiedział się, że była to w istocie jednostka amerykańska.

Serwis internetowy prowadzony przez marynarzy z „Liberty”, którzy przeżyli atak, podaje wszakże informację, że okręt miał banderę na maszcie, a Izraelczycy od początku byli w pełni świadomi, że mają do czynienia z okrętem amerykańskim; to samo źródło twierdzi, że izraelskie Mirage’e wykorzystały w ataku nie tylko działka, lecz także pociski rakietowe i napalm^[22]. Odtajnione opracowanie sporządzone przez NSA nie potwierdza informacji o użyciu napalmu, ale stwierdza, że izraelscy piloci (to znaczy Spektor i jego prowadzony) nie dochowali należytej staranności, ponieważ „Liberty” miała wyeksponowane oznaczenia przynależności państwowej i można ją było zidentyfikować^[23].

 

7 kwietnia 1967 roku Spektor odniósł pierwsze zwycięstwo powietrzne – nad syryjskim MiG-iem-21 – i drugie, współdzielone z Binjaminem Romachem^[24]. Stało się to w toku dużego starcia powietrznego nad granicą syryjską, w którym piloci izraelskich Mirage’ów zapisali sobie na konto w sumie sześć zestrzeleń^[25]. W kwietniu 1969 roku Spektor został przydzielony jako instruktor do szkoły lotniczej w niedawno utworzonej bazie lotniczej Chacerim; szkoła podlegała Ranowi Peckerowi (Ronenowi), z którym Spektor wcześniej popadł w konflikt^[26]. Piloci uczniowie szkolili się na Fougach Magisterach. Spektor wspomina służbę w charakterze instruktora jako „zajęcie ciekawe i przyjemne”, ale też „wymagającą i trudną pracę”^[27].

Kolejny sukces Spektora w walkach powietrznych nadszedł dopiero dwa lata po pierwszym: 26 czerwca 1969, w starciu z egipskimi MiG-ami-21, odniósł drugie zwycięstwo indywidualne^[24] (w sumie w okresie od 24 czerwca do 7 lipca Izraelczycy strącili dziewięć egipskich MiG-ów-21^[28]). W toku starcia Spektor zapuścił się jednak zbyt daleko w głąb Egiptu, przez co nie był w stanie wrócić do bazy macierzystej. Ze względu na to, że po drodze musiał jeszcze zgubić dwa kolejne egipskie MiG-i-21, paliwa wystarczyło mu jedynie na lot do bazy lotniczej Abu Rudajs na wschodnim wybrzeżu Synaju^[29]. Trzecie zwycięstwo indywidualne Spektor zapisał sobie na konto 20 lipca 1969 roku, pierwszego dnia operacji „Bokser” – ofensywy powietrznej wzdłuż Kanału Sueskiego^[30].

27 maja 1970 roku został dowódcą 101. Eskadry^[31]. W roku 1970 odniósł w sumie cztery i pół zwycięstwa, kolejno 6 marca (MiG-21), 10 lipca (MiG-21; od tego momentu przysługiwał mu umowny tytuł asa myśliwskiego za osiągnięcie liczby pięciu strąceń), 27 lipca (dwa MiG-i-17) i 30 lipca (MiG-21 wspólnie z Awrahamem Szalmonem w bitwie, w której Sowieci – czynnie wspierający Egipcjan – stracili w sumie pięć maszyn tego typu)^[24][32]. Tydzień później tak zwana wojna na wyczerpanie dobiegła końca. Spektor wyraża się krytycznie o warunkach zawieszenia broni z Egiptem i skutkach wojny, która w jego opinii zakończyła się klęską Izraela na szczeblu strategicznym („Egipcjanie spojrzeli nam w oczy, a Izrael odwrócił wzrok”)^[33], a także o sposobie, w jaki izraelskie wojska lotnicze stosowały nowe samoloty myśliwsko-uderzeniowe F-4 Phantom II (w Izraelu nazwane Kurnas) do ataków na egipskie baterie pocisków przeciwlotniczych – zadały one Phantomom dotkliwe straty^[34].

W sierpniu 1971 roku Spektora, wówczas już dowódcę 101. Eskadry, przeniesiono do nowej jednostki: 107. Eskadry „Rycerzy Pomarańczowego Ogona”, formowanej na nowo w Chacerim właśnie na Phantomach^[35]. 107. Eskadrę powołano do życia 5 grudnia; 10 grudnia do Chacerim przyleciały pierwsze Phantomy, maszyny o numerach 43, 44, 49, 59, 65 i 67^[36]. Pod koniec 1972 roku eskadra Spektora wzięła udział w nalotach prowadzonych przez izraelskie lotnictwo na cele w Syrii i Libanie.

 

Krótko przed rozpoczęciem wojny Jom Kipur – 13 września 1973 roku – Spektor z Michą Orenem jako drugim członkiem załogi odniósł kolejne dwa zwycięstwa powietrzne nad syryjskimi MiG-ami-21, swoje pierwsze za sterami Phantoma^[24]. Był to udany dzień dla izraelskiego lotnictwa, po dwa zwycięstwa uzyskali również dwaj inni piloci będący asami myśliwskimi – Jisrael Baharaw i Amos Bar (obaj w Mirage’ach)^[37] – a spośród pilotów „Rycerzy Pomarańczowego Ogona” strącenie zaliczył też Szlomo Egozi^[38].

6 października 1973 roku wybuchła wojna. Dwa dni później Spektor (już z Royem Manoffem na tylnym fotelu) odniósł zwycięstwo nad MiG-iem-21^[24]. Dzień później dowodził formacją ośmiu samolotów, która wspólnie z ośmioma maszynami 119. Eskadry miała uderzyć na syryjski ośrodek dowodzenia w silnie bronionym Damaszku^[39]. Wprawdzie Phantomy 119. Eskadry dowodzone przez Arnona Lawuszina dotarły nad cel, ale formacja Spektora, która nie mogła znaleźć drogi poprzez skryte w chmurach góry, musiała zawrócić^[40]. Nie chcąc marnować bomb podwieszonych pod jego samolotami (przed lądowaniem niezbędne byłoby ich wyrzucenie), skontaktował się z siłami lądowymi i poprosił o wyznaczenie mu innego celu. Ostatecznie został naprowadzony na syryjską kolumnę, wchodzącą w skład sił walczących na wzgórzach Golan (tak zwana bitwa w Dolinie Łez) z wojskami generała Ben-Gala^[41]. Później 107. Eskadra jeszcze wielokrotnie atakowała cele naziemne, między innymi syryjskie bazy lotnicze^[42].

Ostatnie potwierdzone zwycięstwo powietrzne w karierze Spektor odniósł 14 października 1973 roku^[24]. Sam Spektor wspomina, że 10 października wyszedł zwycięsko z bardzo trudnej walki manewrowej z MiG-iem-21 nad zboczem górskim w rejonie As-Suwajdy, nie zgłosił jednak zestrzelenia, gdyż wplątał się w walkę z naruszeniem zasad, które sam narzucił swojej eskadrze^[43]. Informację, że faktycznie doszło do takiego starcia, potwierdza Szlomo Aloni^[44].

W późniejszych latach Spektor ostro krytykował izraelskich dowódców najwyższego szczebla za chaos, który jego zdaniem zasiali w izraelskich siłach zbrojnych, wydając sprzeczne rozkazy, ślepo ufając informacjom wywiadowczym i zbyt wolno reagując na informacje napływające z frontu^[45].

Spektor opuścił stanowisko dowódcy 107. Eskadry w grudniu 1973 roku^[46]. W roku 1976 wysłano go na rok do Stanów Zjednoczonych, na studia na UCLA^[47]. Następnie służył jako szef wydziału operacyjnego izraelskich wojsk lotniczych^[48]; na tym stanowisku zabiegał o sformowanie oddziałów specjalnych podległych bezpośrednio lotnictwu^[49]. Odszedł z wojska w sierpniu 1978 roku^[50].

 

 

Po przejściu Jiftacha do cywila rodzina Spektorów zamieszkała w kibucu Cowa^[50]. Kilka miesięcy później, pod koniec roku 1979, namówiony przez generałów „Rafula” Eitana i Dawida Iwrego, Spektor postanowił wrócić do służby czynnej jako dowódca bazy Ramat Dawid i oficer odpowiedzialny za wprowadzenie do izraelskich wojsk lotniczych nowych myśliwców wielozadaniowych General Dynamics F-16A/B^[51]. Stanowisko objął 1 stycznia 1980 roku^[7] , a pierwsze maszyny przybyły do Izraela w lipcu^[52].

7 czerwca 1981 roku F-16 z Ramat Dawid przeprowadziły nalot na iracki reaktor jądrowy Osirak; operacji nadano kryptonim „Opera”. Spektor był jednym z ośmiu pilotów wchodzących w skład formacji uderzeniowej pod dowództwem Zeewa Raza. Na własną prośbę wszedł w skład drugiej czwórki, prowadzonej przez Amira Nachumiego, ale zajął dalsze miejsce w formacji, wychodząc z założenia, że dowódcami powinni być piloci mający największe doświadczenie na F-16, on sam zaś powinien tylko być obecny po to, aby w razie potrzeby służyć im doświadczeniem^[53]. Decyzja o wzięciu udziału w operacji wzbudziła jednak kontrowersje w bazie; takie rozwiązanie oznaczało, że Spektor, który był dowódcą samej bazy, a nie pilotem którejś ze stacjonujących w niej eskadr, wepchnął się na miejsce innego lotnika wyznaczonego do lotu nad Irak – Raniego Falka^[54] . Ostatecznie właśnie bomby Spektora jako jedyne nie trafiły w cel. Przyczyną błędu w celowaniu była częściowa utrata przytomności wskutek przeciążenia^[55]. Jedna z bomb zrzuconych przez Spektora w ogóle nie eksplodowała^[54] .

Po dwóch latach dowodzenia bazą Ramat Dawid Spektor przez kolejne trzy lata dowodził bazą Tel Nof. Podczas wojny libańskiej w 1982 roku jako pilot uderzeniowego A-4 Skyhawka uczestniczył w ataku na syryjską baterię 2K12 Kub w formacji prowadzonej przez Gideona Tolkowskiego^[7] . Ostatecznie przeszedł do rezerwy w październiku 1984 roku^[56]. Jako pilot rezerwy latał do roku 2003, uczestnicząc w procesie szkolenia nowych lotników wojskowych^[7] .

Przeszedłszy do rezerwy, J.Spektor zainwestował pożyczone od matki pieniądze w podróż do Stanów Zjednoczonych Ameryki w celu poszukiwania pomysłów na rozwinięcie własnego biznesu^[57]. Zainteresował się problematyką pilotażu śmigłowców, z którymi zapoznał się bliżej jako dowódca bazy Tel Nof, a zwłaszcza przyrządami mogącymi zapewnić większe bezpieczeństwo podczas lotów nocnych na małej wysokości^[58]. Ostatecznie podjął współpracę z Elbitem, pod którego egidą stworzył zintegrowany system nawigacyjny dla śmigłowców^[59]. W późniejszych latach zaczął pracę w branży energetyki wiatrowej^[60].

24 września 2003 roku generał brygady (alluf) Jiftach Spektor został sygnatariuszem (najstarszym stopniem z dwudziestu siedmiu) tak zwanego Listu Pilotów, w którym izraelscy lotnicy odmawiali bombardowania celów w Palestynie w sytuacji, gdy groziłoby to przypadkowymi ofiarami wśród cywilów^[61]. Lotników, którzy podpisali list, ostro krytykowano, niektórzy parlamentarzyści nazywali ich zdrajcami^[62] . Minister obrony Sza’ul Mofaz stwierdził, że List Pilotów zwiększa siłę palestyńskich organizacji terrorystycznych^[62] . Spektora zmuszono do zakończenia służby w rezerwie i ostatecznego opuszczenia sił zbrojnych^[63].

Jest autorem dwóch książek: autobiografii (wydanie polskie: Głośno i wyraźnie. Wspomnienia izraelskiego asa myśliwskiego, Wydawnictwo Replika 2015, ISBN 978-83-7674-484-1) i fabularyzowanych wspomnień z wojny Jom Kipur^[64]. Mieszka w Ramot ha-Szawim^[65].

Zestawienie potwierdzonych zwycięstw indywidualnych i grupowych Jiftacha Spektora^[24].

• Gideon Alon, Amos Harel: Mofaz: IAF Pilots' Letter of Refusal Benefits Terror Groups. Ha-Arec, 2003-09-24. [dostęp 2016-04-03]. (ang.).
• Shlomo Aloni: Arab-Israeli Air Wars 1947–82. Osprey Publishing, 2001. ISBN 978-1-84176-294-4. OCLC 45336797. (ang.).
• Shlomo Aloni: Israeli Mirage and Nesher Aces. Oxford: Osprey Publishing, 2004. ISBN 978-1-84176-653-9. OCLC 60792661. (ang.).
• Shlomo Aloni: Israeli F-4 Phantom II Aces. Osprey Publishing, 2013. ISBN 1-299-59754-8. OCLC 843341216. (ang.).
• Rodger W. Claire: Raid On the Sun: Inside Israel's Secret Campaign that Denied Saddam the Bomb. New York: Broadway Books, 2004. ISBN 978-0-7679-1808-4. OCLC 820868926. (ang.).
• William D. Gerhard, Henry W. Millington: Attack on a Sigint Collector, the U.S.S. Liberty. 1981. [dostęp 2016-07-19]. (ang.).
• Łukasz Golowanow: Jiftach Spektor: „Miano asa nic dla mnie nie znaczyło”. Konflikty.pl, 15 lutego 2016. [dostęp 2016-07-19].
• Łukasz Golowanow: Joram Agmon – pierwszy pogromca MiG-a-21. Konflikty.pl, 14 kwietnia 2016. [dostęp 2016-07-19].
• Jiftach Spektor: Głośno i wyraźnie. Wspomnienia izraelskiego asa myśliwskiego. Łukasz Golowanow (tłum.). Zakrzewo: Replika, 2015. ISBN 978-83-7674-484-1. OCLC 932245597.
• SPECTOR Yiftah. cieldegloire.com. [dostęp 2016-04-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (26 marca 2016)]. (fr.).
• The Year 1965. ejection-history.org.uk. [dostęp 2016-04-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (4 czerwca 2016)]. (ang.).