Język paszto

‏پښتو ژبه‎
Obszar	Pakistan, Afganistan i inne
Liczba mówiących	40–50 milionów
Pismo/alfabet	arabskie
Klasyfikacja genetyczna
	Języki indoeuropejskie; Języki indoirańskie; Języki irańskie; Język paszto;
Status oficjalny
język urzędowy	Afganistan
Kody języka
ISO 639-1	ps
ISO 639-2	pus
ISO 639-3	pus
IETF	ps
Glottolog	pash1269
Ethnologue	pus
GOST 7.75–97	пуш 550
WALS	psh
SIL	PUS
	Występowanie
W Wikipedii
	Zobacz też: język, języki świata
	Wikipedia w języku paszto
	Słownik języka paszto; w Wikisłowniku
	Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język paszto (pasztuński, znany także jako afgański^[1]; nazwa własna ‏پښتو‎ [p ə ʂ't o]) – język należący do rodziny języków indoeuropejskich. Jest to język urzędowy (obok dari) w Afganistanie. Językiem tym posługują się Pasztuni na znacznym terenie rozciągającym się od Heratu w północno-zachodniej części Afganistanu, przez Farah (na zachodzie), Kandahar (na południu), po Dżalalabad (na wschodzie) i dalej aż po Peszawar w zachodnim Pakistanie^[1]. Ponieważ od rozpoczęcia radzieckiej interwencji w Afganistanie dochodziło do masowych migracji oraz exodusu do krajów ościennych, głównie do Pakistanu i Iranu, trudno oszacować dokładną liczbę osób mówiących w paszto. Uważa się, że około 50% mieszkańców Afganistanu posługuje się tym językiem jako pierwszym, a 10% jako drugim^[2]. Używa go na co dzień około 8 milionów Afgańczyków, 6 milionów osób w Pakistanie oraz pięćdziesiąt tysięcy w Iranie^[3].

Język pasztuński wraz z językami staroperskim, nowoperskim, kurdyjskim, beludżi oraz wymarłymi dialektami średniowiecznymi należy do grupy języków irańskich, którymi posługuje się około 170 milionów ludzi na terytorium rozciągającym się od wschodniej Turcji po Pakistan i zachodnią część Indii.

Istnieją dwie podstawowe odmiany: paszto w Afganistanie, której wersja standardowa oparta jest na dialekcie miasta Kandahar oraz pachto w Pakistanie, oparta na dialekcie Peszawaru. Artykuł 35. Konstytucji Afganistanu głosi, że do obowiązków państwa należy przygotowanie programu rozwoju i umocnienia pozycji paszto jako języka urzędowego^[2].

Do zapisu tego języka używa się zmodyfikowanego pisma arabskiego. Najstarsze zabytki literackie pochodzą z XIII w.

Fonetyka

Samogłoski

[i], [e], [ə], [u], [o], [ɑ]

Oprócz tego istnieją dyftongi: [aj], [aw] i [əj].

Spółgłoski

	dwuwargowe	zębowe	szczytowe	zadziąsłowe	podniebienne	miękkopodniebienne	języczkowe	krtaniowe
zwarte	p b	t d	ʈ ɖ			k ɡ	q	ʔ
szczelinowe	f	s z	ʂ ʐ	ʃ ʒ		x ɣ		h
zwarto-szczelinowe		ʦ ʣ		ʧ ʤ
nosowe	m	n	ɳ
półotwarte	w	l			j
drżące		r	ɺ̢

Spółgłoski [f], [q] i [ʔ] występują tylko w zapożyczeniach i są zastępowane przez osoby niewykształcone przez [p], [k] i zero dźwięku.

W dialekcie peszawarskim spółgłoski szczelinowe szczytowe [ʂ ] [ʐ] są zastępowane przez spółgłoski miękkopodniebienne [x] i [g], dlatego dialekt ten określany jest jako pachto. W Kwecie są one wymawiane jako [ʃ ] [ʒ], a w Paktii jako [ç] [j].

Dźwięk [ɺ̢] występuje na początku i w środku wyrazu, ale w pozycji wygłosowej jest zastępowany przez [ɻ].

Gramatyka

Język paszto stosuje szyk zdania SOV. Wyraz określający poprzedza określany. Nie ma rodzajników. Istnieją dwa rodzaje: męski i żeński i dwa przypadki: mianownik i obiektyw, spełniający funkcję dopełniacza i biernika. W czasie przeszłym zdania są budowane tak jak w językach ergatywnych – podmiot w obiektywie, dopełnienie w mianowniku. Wiele czasowników odmienia się za pośrednictwem czasownika posiłkowego kṛo – „czynić”, na przykład xkol kṛo – „całować”, dosłownie „czynić pocałunek”; milaw kṛo – „przedstawiać”.

Podstawowe wyrażenia

Powitania

assalam alaykum – pokój wam – zwykłe powitanie
walaykum – i wam pokój (odpowiedź na powitanie)
salam – pokój – krótka wersja powitania
stəray mə še – dosł. nie bądź zmęczony; do pracującego mężczyzny
stəra mə še – dosł. nie bądź zmęczona; do pracującej kobiety
xwar mə še – dosł. nie bądź chory; odpowiedź na powyższe; do mężczyzny
xwara mə še – dosł. nie bądź chora; do kobiety

Pytania o zdrowie

cənga je – jak się masz (i do kobiet, i do mężczyzn)
(ʂə) ǰoṛ ye? – czy jesteś zdrów? (do mężczyzn)
(ʂa) ǰoṛa ye? – czy jesteś zdrowa? (do kobiet)
pə xayr ye? – dosł. czy jesteś w dobru? (i do kobiet, i do mężczyzn)

Podziękowania

mehrabani – dziękuję (dosł. uprzejmość, dobroć)
tašakur – dziękuję
salamat ose – dziękuję (dosł. żyj zdrów/zdrowa)

Pożegnania

xuday pə aman – do widzenia (dosł. w Bożej opiece)
pə məxa de ʂa – do widzenia (dosł. w twoją twarz dobro)

Liczebniki

1 yaw
2 dwa
3 dre
4 calor
5 pindzə
6 špaʐ
7 owə
8 atə
9 nə
10 ləs

Przypisy

↑ ^a ^b Kłagisz 2008 ↓, s. 79.
↑ ^a ^b Kłagisz 2008 ↓, s. 81.
↑ G. Morgenstierne. Afghanistan vi. Paṧto // Encyclopædia Iranica, Online Edition, 1982.

Bibliografia

Mateusz Kłagisz. Perskie (dari) zapożyczenia oraz kalki językowe w języku paszto. „Studia Linguistica Universitatis Iagellonicae Cracoviensis”. 125, 2008. (pol.).

Linki zewnętrzne

[CITEREFKłagisz200879-1] Kłagisz 2008 ↓, s. 79.

[CITEREFKłagisz200881-2] Kłagisz 2008 ↓, s. 81.

[3] G. Morgenstierne. Afghanistan vi. Paṧto // Encyclopædia Iranica, Online Edition, 1982.

[1]

[2]

[3]