Izabela Moszczeńska-Rzepecka

Otrzymała wykształcenie domowe, a w latach 1878-80 ukończyła piątą i szóstą klasę (nielegalnie) na pensji Jadwigi Sikorskiej w Warszawie^[1][2]. Z powodu trudności finansowych rodziców musiała przerwać edukację szkolną. Później odbyła kurs malarski u Wojciecha Gersona (1882) oraz studiowała na "Uniwersytecie Latającym"^[2]. W majątku ziemskim rodziców w Rzeczycy uczyła dzieci miejscowych chłopów. Od 1885 zamieszczała recenzje książek i sztuk teatralnych oraz korespondencje w gazetach warszawskich i poznańskich.

Po śmierci ojca w 1890, który zostawił rodzinę w katastrofalnej sytuacji materialnej podjęła pracę jako nauczycielka domowa. Pracowała kolejno najpierw u Radziwiłłów w Nieświeżu (1890-1891) a potem u Wertheimów w Warszawie (1891). Od jesieni 1891 prowadziła wraz z matką pensję dla dziewcząt w Warszawie. Faktycznie realizowano w niej program żeńskiej szkoły średniej. Jednocześnie zarabiała tłumaczeniami książek z zakresu wychowania oraz prowadząc wykłady z zakresu pedagogiki w innych pensjach. Od 1893 współpracowała z "Przeglądem Pedagogicznym" - zamieszczając w nim własne prace.

Po wyjściu za mąż w czerwcu 1894 za Kazimierza Rzepeckiego przeniosła się do Poznania, gdzie jej mąż objął po swym ojcu redakcję "Gońca Wielkopolskiego". W tym okresie współpracowała także z "Przeglądem Poznańskim" oraz warszawskim "Przeglądem Tygodniowym". Działała także w poznańskich organizacjach kobiecych m.in. w stowarzyszeniu oświatowym "Warta" oraz w "Czytelni dla Kobiet" - w obu tych organizacjach propagowała równouprawnienie kobiet i nowoczesne poglądy na temat wychowania dzieci. W 1896 uczestniczyła w międzynarodowym kongresie kobiecym w Berlinie^[2].

Z powodu działalności żony Kazimierz Rzepecki został odsunięty od kierowania "Gońcem" przez pozostałą część rodziny i podjął pracę jako agent handlowy. W rezultacie Rzepeccy, borykali się stale z dużymi kłopotami finansowymi. W rezultacie po sprzedaży m.in. mebli przenieśli się w 1897 do Lwowa. Tu Kazimierz pracował jako redaktor nocny w Słowie Polskim" zaś Iza pisała artykuły głównie do "Kuriera Lwowskiego" i "Słowa Polskiego". Wygłaszała także wykłady o pedagogice, emancypacji kobiet i prądach literackich. Pod koniec 1889 rodzina przeniosła się do Warszawy. Tu Moszczeńska związała się bliżej z Polską Partią Socjalistyczną^[2]. Musiała także po śmierci męża w niewyjaśnionych okolicznościach w Berlinie zapewnić byt swoim dzieciom. Zarabiała głównie jako autorka prac pedagogicznych, a także jako tłumaczka dzieł psychologicznych. Współpracowała także z licznymi gazetami: m.in. z "Głosem" (1900-1904), "Poradnikiem dla Czytających Książki" (1900-1902), "Krytyką (1904-1908). Była także członkiem "Przeglądu Pedagogicznego" oraz autorką haseł do "Encyklopedii Wychowawczej" (T. VI, Warszawa 1904). W serii M. Areta Książki dla Wszystkich wydała w 1.1903-12 pięć popularnych pogadanek dla rodziców z zakresu pedagogiki, poruszając m.in. problematykę wychowania płciowego^[2]. Jako rzeczniczka emancypacji kobiet współpracowała także z "Nowym Słowem" (1902-1907) redagowanym przez Marię Turzymę^[2].

Członkini PPS (1904-1908), ps. Dora. Współpracowała z Andrzejem Niemojewskim, z którym redagowała od marca 1904 do stycznia 1905 miesięcznik "Kuźnica". Pismo to zwalczało program narodowej demokracji i postulowało wprowadzenie pełnej autonomii dla Królestwa Polskiego oraz ideę współpracy z lewicowymi i postępowymi środowiskami w Rosji dla wprowadzenia konstytucji^[2]. Od stycznia 1905 propagatorka i współorganizatorka strajku szkolnego, współpracowała m.in. z Kołem Wychowawców. Za tę działalność 2 marca 1905 została aresztowana i osadzona w cytadeli. Po piętnastu dniach deportowano ją jako poddaną pruską z granic państwa rosyjskiego bez prawa powrotu do Imperium Rosyjskiego. Osiadła wówczas w Krakowie a następnie we Lwowie^[2]. W listopadzie 1905 powróciła nielegalnie do Królestwa Polskiego. Członkini zarządu Związku Polskich Nauczycieli i Nauczycielek Królestwa Polskiego, od 1906 współpracowała z miesięcznikiem Nowe Tory. Była jedną z współorganizatorek polskiego szkolnictwa prywatnego, propagując nadanie wychowaniu młodzieży charakteru świeckiego. Interesowała się także oświatą dla dorosłych. Działała m.in. w Uniwersytecie dla Wszystkich, będąc członkiem jego Komitetu Naukowego oraz współorganizatorką sekcji pedagogicznej. Współpracując z Ludwikiem Krzywickim prowadziła także wykłady w Stowarzyszeniu Kursów dla Analfabetów Dorosłych. Po uzyskaniu w początkach 1907 legalizacji swego pobytu w Warszawie prowadziła zajęcia dla freblanek. W marcu 1908 aresztowana, do kwietnia przebywała w areszcie w Ratuszu. Następnie pracowała w redakcji "Prawdy" (1908-1909) i pisała do "Nowej Gazety" i "Kuriera Porannego"^[2]. W latach 1909–1913 uczestniczyła w pracach Towarzystwa Kultury Polskiej.

Od 1910 współpracowała z tworzącym się w Galicji ruchem irredentystycznym skupionym wokół PPS-Frakcji Rewolucyjnej i Józefa Piłsudskiego. Za umieszczenie w piśmie "Odrodzenie", artykułu Błogosławieni cisi, który dotyczył ograniczeń autonomii Finlandii została oskarżona o nieprawomyślność i po długim procesie skazana w marcu 1912 na rok twierdzy. Ukrywała się wówczas w Radzyminie, ale gdy we wrześniu powróciła do Warszawy została aresztowana i osadzona w więzieniu na Pawiaku - na jego kobiecym oddziale tzw. Serbii. Ostatecznie wypuszczono ją z więzienia 6 marca 1913. Powołała wówczas wraz Heleną Ceysingerówną i Jadwigą Marcinowską i została pierwszą prezeską Ligi Kobiet Polskich Pogotowia Wojennego^[3]. Od grudnia 1913 współpracowała także z lwowskim środowiskiem postępowców skupionych wokół Hipolita Śliwińskiego i Władysława Sikorskiego. Od maja 1914 była inicjatorką a następnie czołową działaczką Związku Patriotów w Warszawie. Od czerwca 1914 jako delegatka ZP uczestniczyła w pracach Komisji Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych^[3].

Po wybuchu I wojny światowej z inicjatywy Józefa Piłsudskiego uczestniczyła w pracach Komisariatów Wojskowych Rządu Narodowego, m.in. w Kielcach (sierpień- wrzesień 1914)^[1][4]. Członkini Rady Polskiej Organizacji Narodowej obok Witolda Jodki-Narkiewicza i Michała Sokolnickiego^[5]. Z jej inicjatywy powstały wówczas nowe koła Ligi Kobiet PW w Kielcach, Łodzi, Piotrkowie, Radomsku, Częstochowie, Dąbrowie Górniczej, Zawierciu, Będzinie i Sosnowcu^[6]. Od początku listopada 1914 pracowała w Biurze Prasowym Departamentu Wojskowego Naczelnego Komitetu Narodowego kierowanym przez Stanisława Kota. Wraz z nim powróciła do Królestwa Polskiego najpierw do Sławkowa a potem do Piotrkowa Trybunalskiego. Działaczka Zjednoczenia Organizacji Niepodległościowych^[7]. Po zajęciu Warszawy przez Niemców powróciła tam, pracując nadal jako emisariuszka DW NKN. Tu włączyła się z powrotem w działalność Ligi Kobiet PW^[3]. W czasie narastających rozbieżności wśród irredentystów oraz sporu pomiędzy Józefem Piłsudskim a Władysławem Sikorskim opowiedziała się po stronie tego ostatniego. Próbowała wówczas podporządkować Ligę Departamentowi Wojskowemu NKN. Ostatecznie przegrała tę batalię na zjeździe w Piotrkowie gdy większość delegatek opowiedziała się za współpracą z Centralnym Komitetem Narodowym i uznała za najwyższy autorytet polityczny Józefa Piłsudskiego. Ostatecznie za Moszczeńską opowiedziały się delegatki dwóch kół warszawskich na sześćdziesiąt wówczas działających. Owa mniejszość kontynuowała dotychczasową działalność jak LK PW "A"^[6]. Wśród działaczek odrzucających jej linię polityczną znalazła się także jej córka. Politycznie związana w tym okresie z prawym skrzydłem aktywizmu działała w ramach Ligi Państwowości Polskiej, a po rozłamie w LPP związała się z Centrum Narodowym. Współpracował także z piotrkowskimi "Wiadomościami Polskimi". Otwarcie atakowała wówczas zarówno Józefa Piłsudskiego jak i wspierające jego politykę reprezentacje polityczne CKN a potem Komisję Porozumiewawczą Stronnictw Demokratycznych. Jej List otwarty do Brygadiera Piłsudskiego, byłego członka Rady Stanu opublikowany w "Głosie" po aresztowaniu Piłsudskiego naraził ją na ostracyzm towarzyski - min. skreślono ją wówczas z listy członków Stowarzyszenia Literatów i Dziennikarzy^[2]. Uczestniczyła także w pracach na rzecz zbudowania w Królestwie Polskim jednolitego systemu szkolnego zarówno w okresie Tymczasowej Rady Stanu jak i rządów Rady Regencyjnej.

W niepodległej Polsce od 1920 pracowała w Wojskowym Instytucie Naukowo-Wydawniczym, jako tłumaczka książek o tematyce wojskowej z języka francuskiego i niemieckiego. Współpracowała także z tygodnikiem "Wiarus" i miesięcznikiem "Bellona". Była autorką recenzji i artykułów, a także broszurek historycznych dla wojska. W latach 1922–1926 była członkinią komisji oceny książek dla dzieci i młodzieży Ministerstwa Oświaty. W 1926 wykładała pedagogikę w Konserwatorium Muzycznym w Warszawie^[2].

Politycznie, od 1922 związana była z warszawskim środowiskiem Związku Ludowo-Narodowego. Po przewrocie majowym współpracowała z pismami "Polonia" i "Placówka". W 1928 należała do Komitetu Organizacyjnego Stronnictwa Narodowego. Z ramienia Narodowej Organizacji Kobiet była w latach 1927-34 członkiem Rady Miejskiej Warszawy, gdzie należała do Koła Narodowo-Gospodarczego. W radzie była wiceprzewodniczącą komisji opieki społecznej i członkinią komisji oświatowej a także obchodu 10-lecia Niepodległości Polski^[2]. Była także stałą współpracowniczką i autorką artykułów dotyczących pedagogiki, oświaty, opieki społecznej i spraw kobiecych "Kuriera Warszawskiego"^[1]. W latach trzydziestych nawiązała z powrotem współpracę z Władysławem Sikorskim i Stanisławem Kotem uczestnicząc w pracach związanych z nimi Fontu Morges. Była autorką artykułów do organów tego środowiska "Odnowy" i "Zwrotu"^[2]. Od 1934 ciężko chora - doznała ataku paraliżu - mimo tego pisała nadal artykuły do prasy^[2].

Zmarła pod okupacją niemiecką w Warszawie, została pochowana na cmentarzu Powązkowskim w grobie swej matki i babki (kwatera 17-6-30)^[8].

Była autorką 28 książek, oraz kilkuset artykułów w ponad pięćdziesięciu różnych czasopismach, szczególnie na łamach "Przeglądu Pedagogicznego", "Nowych Torów", "Prawdy", "Głosu" i "Kuriera Warszawskiego".

Książki:

• Cnota kobieca, Warszawa 1904
• Nasza szkoła w Królestwie Polskim, Lwów 1905
• Zasady wychowania, Warszawa 1907
• Do światła. Rzecz o znaczeniu "Uniwersytetów Powszechnych", Warszawa 1907
• Sprawa szkolna w Królestwie Polskim 1905-1910, Lwów 1911
• Pod cierniową koroną, Warszawa 1913
• {wraz z Stanisławem Thuguttem i Władysławem Studnickim) W palącej sprawie szkolnej, Warszawa 1915,
• Demokracja i szkoła, Piotrków 1916
• [pseud. Bell] O samodzielność polityki polskiej, Warszawa 1916
• Tragedia Legionów, Warszawa 1916
• [pseud. Izydor Brzęczkowski] Mistyfikacja polityczna, Lozanna 1916
• Szkolnictwo polskie wobec nowych zadań, Warszawa 1917

Tłumaczenia:

• Ellen Key Stulecie dziecka, Warszawa 1904
• William James, Pogadanki psychologiczne, Warszawa 1902
• James Sully, Dusza dziecka, Warszawa 1921
• Stephen Sheldon Colvin i William Chandler Bagley, Postępowanie człowieka, Warszawa 1927

Urodziła się w rodzinie ziemiańskiej, była córką Alfonsa Moszczeńskiego (1816-1890) i jego drugiej żony Eufemii z Krukowskich. Od 1894 żona Kazimierza Rzepeckiego (1866-1902). Miała z nim dwoje dzieci: córkę Hannę (1895-1953), historyczkę, żonę Jana Pohoskiego i syna Jana (1899-1983), pułkownika WP i historyka^[1][2].

•  
  W młodych latach
•  
  Z córką Hanną (Pohoską) i synem Janem

• Jan Rzepecki, Moszczeńska (Moszczeńska- Rzepecka) Iza (1864-1941), Polski Słownik Biograficzny, t. 22, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1977, s. 80-85

• Izabela Moszczeńska, Cnota kobieca, 1904
• Publikacje Izabeli Moszczeńskiej-Rzepeckiej w bibliotece Wolne Lektury