Hilla von Rebay

Urodziła się w rodzinie arystokratycznej jako baronessa Hildegard Anna Augusta Elisabeth Rebay von Ehrenwiesen^[1]. Była córką barona Franza Josefa Rebay von Ehrenwiesen, oficera w armii pruskiej^[2]. Od dzieciństwa wykazywała uzdolnienia plastyczne. Oficjalną edukację artystyczną rozpoczęła w Kunstgewerbeschule w Kolonii (1908–1909), a następnie w paryskiej Académie Julian (1909–1910), gdzie otrzymała tradycyjne wykształcenie artystyczne z zakresu historii sztuki oraz malarstwa rodzajowego, portretowego i pejzażu. W 1911 przeprowadziła się do Monachium, gdzie przez rok studiowała w Debschitz-Schule. Tam też zrodziło się jej zainteresowanie sztuką modernistyczną^[3]. W 1916 poznała w Berlinie awangardowego niemieckiego artystę Rudolfa Bauera(inne języki) (1889-1953), z którym przez dziesięciolecia pozostawała w bliskim związku najpierw na płaszczyźnie prywatnej i artystycznej, później również zawodowej^[3].

 

W styczniu 1927 Rebay wyjechała do Stanów Zjednoczonych i zamieszkała w Nowym Jorku^[4]. Udzielała lekcji rysunku amerykańskiej rzeźbiarce Louise Nevelson, malowała portrety na zamówienie, dekorowała witryny sklepowe, projektowała plakaty oraz wystawiała swoje prace m.in. w Worcester Art Museum i w galeriach sztuki na Manhattanie. W jednej z tych galerii spotkała Solomona Guggenheima, gdy kupował dwa obrazy jej autorstwa^[5]. W owym czasie Guggenheim wraz z żoną Ireną byli kolekcjonerami sztuki konwencjonalnej, ale pod wpływem Rebay zainteresowali się modernistycznym malarstwem nieprzedstawiającym (ang. non-objective art), czyli nieprzybierającym formy żadnych rozpoznawalnych figur lub obiektów^[6]. Hilla Rebay została ich doradcą artystycznym^[7]. W 1937 Guggenheim i Rebay założyli Fundację Solomona R. Guggenheima, która w pierwszej kolejności zakupiła obrazy promowanych przez Rebay Wasilija Kandinskiego i Rudolfa Bauera, a następnie prace Gleizesa, Mondriana, Delaunaya, Légera, Chagalla, Klee'a, Picassa, Modiglianiego i Seurata. Stały się one podstawą późniejszej kolekcji eksponowanej w założonym przez Fundację Guggenheima nowojorskim Museum of Non-Objective Painting, którego działalność zainaugurowała 1 czerwca 1939 wystawa Art of Tomorrow^[4]. Muzeum swoją tymczasową siedzibę miało przy East 54th Street, w zaadaptowanym byłym salonie samochodowym^[4]. Rebay, która została jego kuratorką i dyrektorką^[3], stworzyła tam specyficzną atmosferę sprzyjającą obcowaniu z malarstwem nieprzedstawiającym. Obrazy, oprawione w proste wąskie ramy, były zawieszone nisko na ścianach pokrytych szarą tkaniną, na podłogach leżały grube dywany, a z głośników płynęła muzyka klasyczna^[3][4][5].

Poza aktywnością w Muzeum, Rebay bezustannie organizowała wystawy objazdowe, wysyłała dzieła z kolekcji Guggenheima do muzeów, szkół i różnych organizacji na terenie Stanów Zjednoczonych. Wspierała również obiecujących artystów poprzez stypendia, zapomogi^[4] i wystawianie ich prac, m.in. Jacksona Pollocka i swojego partnera Rudolfa Bauera, który w sierpniu 1939 wyemigrował z Niemiec do Ameryki^[5][8]. Gdy w 1943 Fundacja Guggenheima zakupiła w Nowym Jorku parcelę przy Fifth Avenue (pomiędzy ulicami 88th i 89th), Rebay zamówiła u amerykańskiego architekta Franka Lloyda Wrighta projekt nowej siedziby Muzeum, którego wykonanie i realizacja zajęły 15 lat^[5]. Nowy budynek został otwarty dopiero 21 października 1959, a Muzeum przemianowano na Muzeum Solomona R. Guggenheima^[4].

 

Hilla Rebay była postrzegana jako osoba kontrowersyjna. Była wizjonerką z umiejętnością realizacji swoich wizji. Jako jedyna popierała i promowała amerykańskich artystów abstrakcyjnych w czasie, gdy inne muzea całkowicie ich ignorowały^[1]. Z drugiej strony jej apodyktyczność i autokratyzm wywoływały wrogość, teozoficzne podejście do sztuki – uśmiechy politowania, a bliskie relacje z Guggenheimem – zazdrość^[5]. Zarzucano jej brak samokrytyki i nepotyzm, gdy eksponowała w muzeum swoje własne prace i zbyt dużą liczbę płócien swojego kochanka Bauera. Krytykowano jej katalogi wystaw, z nonsensownymi analizami wystawianych dzieł sztuki nieprzedstawiającej^[1]. Podkreślano, że w wielkim kryzysie lat 30. social realism w sztuce cieszył się dużo większym zainteresowaniem opinii publicznej niż wyrafinowane abstrakcje autorstwa Rebay i jej przyjaciół^[9].

Rebay była dwukrotnie aresztowana. Pierwszym razem podczas II wojny światowej (1942–1943)^[8] pod zarzutem kontaktów z nazistami (zarzut później wycofano) oraz gromadzenia racjonowanej żywności. W czasie jej nieobecności obowiązki dyrektora Fundacji pełnił Rudolf Bauer, który od dawna pragną objąć tę funkcję. Jednakże Solomon Guggenheim przywrócił Rebay na to stanowisko, gdy tylko została oczyszczona z zarzutów^[8]. Ponownie aresztowano ją w 1963 za nadużycia podatkowe w związku ze znacznym zawyżeniem wartości obrazów, które podarowała Muzeum Guggenheima^[1].

W 1944 Bauer poślubił Louise Huber, Austriaczkę, którą wcześniej zatrudniał jako swoją służącą. Zbulwersowana tym Rebay pisemnie zelżyła Louise. Bauer uznał to za oszczerstwo i w imieniu żony wytoczył Rebay proces o zniesławienie. W 1945 Rebay wygrała sprawę^[8].

 

Po śmierci Solomona Guggenheima w 1949 pozycja Rebay zdecydowanie osłabła. Bratanek i jeden ze spadkobierców Guggenheima – Harry Frank Guggenheim (1890–1970) – nie podzielał jej wizji Muzeum ściśle związanego ze sztuką nieprzedstawiającą i poprosił ją o dymisję^[1][9]. Rebay ustąpiła z zajmowanych stanowisk kierowniczych (dyrektora Fundacji i dyrektora Muzeum) w 1952, ale kontynuowała współpracę jako doradca i emerytowany dyrektor^[3][9]. Sporo podróżowała, wykładała, malowała i wspierała artystów. Rozważała też stworzenie własnego muzeum we Franton Court, swoim domu w Greens Farms, Westport, w stanie Connecticut^[2][10], gdzie eksponowałaby dzieła sztuki ze swojej prywatnej kolekcji, obejmującej prace Bauera, Caldera, Gleizesa, Kandinskiego, Klee'a, Mondriana i Schwittersa^[3]. Po śmierci Rebay kolekcja ta, razem z jej prywatnym archiwum, została włączona do zbiorów Muzeum Guggenheima jako Hilla von Rebay Foundation^[1][7][11].

Hilla Rebay zmarła na atak serca w swoim domu, w 1967. Zgodnie z jej życzeniem została pochowana w rodzinnym grobowcu w Teningen, w Niemczech^[12].

W czasie studiów w Paryżu (1909–1910) Rebay poznała artystów i pisarzy teozoficznych, których idee miały istotny wpływ na jej dalsze życie i twórczość. W pełni bowiem podzielała ich przekonanie, że potęga intuicji odgrywa ogromną rolę w twórczości artystycznej i innych dziedzinach życia^[5][6]. Pobyt w Monachium (1911) zrodził w niej zainteresowanie modernizmem, ale nie była wówczas jeszcze gotowa na przyswojenie radykalnych awangardowych idei^[6]. Nadal uprawiała malarstwo głównie figuratywne i portretowe. W 1912 została zaproszona do udziału w swojej pierwszej wystawie w Kolonii (Kölnischer Kunstverein). Rok później, w marcu 1913, wystawiła swoją pracę w paryskim Salonie Niezależnych, obok prac Archipenki, Brâncușiego, Chagalla, Delaunaya, Gleizesa i Rivery^[2][6]. To doświadczenie było jednak dla niej frustrujące, gdyż w kontekście innych dzieł własna praca wydała się jej nieadekwatna. W liście do swoich rodziców wyznała wówczas: „Moje prace są okropne. Smutne to, że sztuka jest taka trudna. A im dalej, tym trudniej”^[2]. W 1914 wystawiała w Monachium (z Secesją Monachijską) i w Berlinie (z ekspresjonistami z Novembergruppe(inne języki)^[5].

 

Prawdziwym przełomem w jej artystycznym życiu było poznanie w 1915 w Zurychu Hansa Arpa, który pokazał jej prace artystów uprawiających sztukę nieprzedstawiającą (no-objective art), takich jak Wassily Kandinsky, Paul Klee, Franz Marc i Rudolf Bauer. W tym też czasie została zaproszona przez Herwartha Waldena do berlińskiej Galerii Der Sturm, gdzie osobiście poznała Rudolfa Bauera^[13], Wassila Kandinskiego oraz innych artystów z ugrupowań artystycznych Der Sturm, Der Blaue Reiter i Die Brücke^[2][7][6]. Odkrycie sztuki nieprzedstawiającej całkowicie zmieniło jej perspektywę twórczą^[6]. Jej dotychczas realistyczne prace stały się abstrakcyjne, biomorficzno-linearne, a z czasem zupełnie nieprzedstawiające^[5][6], łamiące więzi ze światem zewnętrznym, by wykazać wewnętrzną duchową ekspresję^[14].

Uprawiała malarstwo sztalugowe, głównie olejne, ale malowała też gwasze i akwarele^[5]. Interesowała się również kolażem, który z czasem stał się jej ulubioną techniką twórczą^[6][14].

The Hilla Rebay Collection. [w:] Guggenheim Museum [on-line]. [dostęp 2017-04-13]. (ang.).