Haloperydol
Haloperydol, haloperidol – organiczny związek chemiczny zawierający w swej cząsteczce reszty p-fluoro- i p-chlorofenylowe oraz szkielet piperydyny. Jest to pierwsza użyta klinicznie pochodna butyrofenonu. Stosowany jako lek przeciwpsychotyczny. Został otrzymany w 1958 roku przez Paula Janssena z belgijskiej firmy Janssen Pharmaceutica[6][7] i wkrótce, po badaniach na zwierzętach, wprowadzony do badań klinicznych.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ogólne informacje | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Wzór sumaryczny |
C21H23ClFNO2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Masa molowa |
375,86 g/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Wygląd |
biały lub prawie biały proszek[1] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Identyfikacja | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Numer CAS |
52-86-8 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| PubChem | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| DrugBank | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Klasyfikacja medyczna | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ATC | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Stosowanie w ciąży |
kategoria C | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Wykazuje silne działanie przeciwpsychotyczne przy znikomym działaniu antycholinergicznym, prawdopodobnie przez silne powinowactwo do receptora D2. Ma również silne działanie sedatywne[8], umiarkowane działanie przeciwautystyczne, nie wywiera wpływu aktywizującego ani przeciwdepresyjnego[9]. Znikome działanie antycholinergiczne z jednej strony chroni przed zaburzeniami w typie majaczenia, jednak odpowiada też za wpływ depresjotwórczy haloperydolu. Jest to jeden z najsilniejszych leków neuroleptycznych (50 razy silniejszy od chloropromazyny); silniej od niego działają związki podstawione grupami trifluorometylowymi (na przykład trifluperydol) lub bromem zamiast chlorem (bromoperydol). W schizofrenii działa silnie na objawy wytwórcze. U osób pobudzonych zmniejsza napęd psychoruchowy, niepokój. Ma także działanie przeciwwymiotne[8] oraz hamuje skutecznie nudności i czkawkę.
Wskazania
edytuj- psychozy schizofreniczne (ostre i przewlekłe) z objawami wytwórczymi, niepokojem i agresją (obecnie, w przewlekłym stosowaniu jest wypierany przez leki nowszych generacji)
- stany maniakalne
- majaczenia
- psychozy egzogenne (np. majaczenie alkoholowe)
- pobudzenie psychoruchowe (tzw. farmakologiczny kaftan bezpieczeństwa)
- organiczne zaburzenia osobowości wieku podeszłego (obecnie w ograniczonym zakresie)
- wymioty oporne na leczenie typowe
- pląsawica Huntingtona
- pląsawica Sydenhama
- zespół Tourette’a
- kurczowy kręcz karku
- tiki
Interakcje lekowe
edytujHaloperydol potęguje działanie uspokajające alkoholu, barbituranów, środków przeciwlękowych i narkotycznych środków przeciwbólowych. Nasila hipotensyjne działanie azotanów. Beta-adrenolityki mogą hamować metabolizm haloperydolu. Leki benzodiazepinowe nasilają działanie leku. Haloperydol może nasilać działanie neurotoksyczne węglanu litu. Podczas terapii skojarzonej z parenteralnie podawanym magnezem może wystąpić depresja oddechowa i spadek ciśnienia.
| Wzrost o | Lek powodujący wzrost |
|---|---|
| 20% | fluoksetyna, fluwoksamina, paroksetyna, nefazodon |
| 25% | buspiron |
Działania niepożądane
edytujDziałania niepożądane przemijające
edytujSilnie zaznaczony zespół parkinsonowski, akatyzja, depresja polekowa, dystonie mięśniowe, bezsenność, niepokój, senność, nadmierne uspokojenie, ból lub zawroty głowy, obniżenie ciśnienia krwi, omdlenie, tachykardia, zaburzenia rytmu serca, zaparcia, zaburzenia widzenia, uszkodzenie wątroby[11], mlekotok, hipoglikemia lub hiperglikemia.
Działania niepożądane trwałe
edytujHaloperydol metabolizowany jest oksydatywnie, między innymi za pośrednictwem cytochromu P450, do neurotoksycznych pochodnych pirydyniowych: jonu 4-(4-chlorofenylo)-1-[4-(4-fluorofenylo)-4-oksobutylo]pirydyniowego (HPP+) i jego formy zredukowanej, jonu 4-(4-chlorofenylo)-1-[4-(4-fluorofenylo)-4-hydroksybutylo]pirydyniowego (RHPP+). Związki te są analogami strukturalnymi kationu 1-metylo-4-fenylopirydyniowego, MPP+, będącego metabolitem znanego czynnika wywołującego parkinsonizm, 1-metylo-4-fenylo1,2,3,4-tetrahydropirydyny, MPTP[12][13][14][15][16]. Mogą one nieodwracalnie uszkodzić neurony dopaminergiczne, powodując trwały jatrogenny parkinsonizm. Po wielu latach ciągłego przyjmowania haloperydolu może wystąpić zespół późnych dyskinez poneuroleptycznych, a odstawienie leku może ten stan jeszcze pogorszyć.
Uwagi i środki ostrożności
edytujNie wolno stosować haloperydolu w okresie ciąży i karmienia piersią (kategoria C). Pacjenci zażywający lek nie powinni prowadzić pojazdów ani obsługiwać maszyn. Podczas leczenia nie wolno spożywać napojów alkoholowych. W długotrwałym leczeniu jest wskazana kontrola morfologii krwi, badań czynności wątroby oraz poziomu glukozy we krwi.
Dawkowanie
edytujDawkę leku dobiera się dla każdego pacjenta. U osób dorosłych zwykle na początku leczenia stosuje się dawki 0,5–3 mg 2–3 razy na dobę. Większe dawki stosuje się obecnie rzadko i to raczej w celu opanowania pobudzenia (stanów maniakalnych czy majaczenia). Zgodnie z rejestracjami dawkowanie nie powinno przekraczać 30 mg/dobę doustnie lub 18 mg/dobę pozajelitowo[17].
Modyfikacje
edytujEster kaprynowy haloperydolu (kaprynian lub dekanian haloperydolu) ma znacznie przedłużony czas działania: dawkę 25–250 mg podaje się domięśniowo co 2–4 tygodnie[18].
Preparaty handlowe
edytujPreparaty handlowe dostępne w Polsce w 2022 r. (roztwór do wstrzykiwań, tabletki lub krople): Decaldol i Haloperidol. Wszystkie preparaty dostępne są w Polsce na receptę[19].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e Farmakopea Polska VIII, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2008, s. 3491, ISBN 978-83-88157-53-0.
- ↑ a b Haloperydol (nr H1512) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Polski.
- ↑ a b c d Haloperydol. [martwy link] The Chemical Database. Wydział Chemii Uniwersytetu w Akronie. [dostęp 2012-10-06]. (ang.).[niewiarygodne źródło?]
- ↑ a b Haloperidol, [w:] ChemIDplus [online], United States National Library of Medicine [dostęp 2012-10-06] (ang.).
- ↑ a b Haloperidol, [w:] DrugBank [online], University of Alberta, DB00502 (ang.).
- ↑ Bernard Granger, Simona Albu, The haloperidol story, „Annals of Clinical Psychiatry: Official Journal of the American Academy of Clinical Psychiatrists”, 17 (3), 2005, s. 137–140, DOI: 10.1080/10401230591002048, PMID: 16433054 [dostęp 2022-10-18] (ang.).
- ↑ P.A. Janssen i inni, Chemistry and pharmacology of CNS depressants related to 4-(4-hydroxy-phenylpiperidino)butyrophenone. I. Synthesis and screening data in mice, „Journal of Medicinal and Pharmaceutical Chemistry”, 1, 1959, s. 281–297, DOI: 10.1021/jm50004a007, PMID: 14406750 [dostęp 2022-10-18] (ang.).
- ↑ a b Haloperidol, [w:] DrugBank [online], University of Alberta, DB00502 [dostęp 2022-10-18] (ang.).
- ↑ Leszek Welbel Leki neuroleptyczne w „Problemy diagnostyki i terapii. Wybrane zagadnienia terapii zaburzeń psychicznych”. 1982 r.
- ↑ Adam Bilikiewicz, Stanisław Pużyński, Jacek Wciórka, Janusz Rybakowski: Psychiatria.. T. 3. Wrocław: Urban & Parner, 2003. ISBN 83-87944-24-6.
- ↑ Weronika Żebrowska (red.), LEKI encyklopedia dla pacjenta, wyd. piąte poprawione, Gdańsk 2001: Wydawnictwo medyczne MAKmed, s. 176, ISBN 83-88322-06-0.
- ↑ K. Igarashi i inni, Studies on the metabolism of haloperidol (HP): the role of CYP3A in the production of the neurotoxic pyridinium metabolite HPP+ found in rat brain following ip administration of HP, „Life Sciences”, 57 (26), 1995, s. 2439–2446, DOI: 10.1016/0024-3205(95)02240-5, PMID: 8847965 [dostęp 2022-10-18] (ang.).
- ↑ E. Usuki i inni, Studies on the conversion of haloperidol and its tetrahydropyridine dehydration product to potentially neurotoxic pyridinium metabolites by human liver microsomes, „Chemical Research in Toxicology”, 9 (4), 1996, s. 800–806, DOI: 10.1021/tx960001y, PMID: 8831826 [dostęp 2022-10-18] (ang.).
- ↑ D.W. Eyles i inni, Two pyridinium metabolites of haloperidol are present in the brain of patients at post-mortem, „Life Sciences”, 60 (8), 1997, s. 529–534, DOI: 10.1016/s0024-3205(96)00656-x, PMID: 9042387 [dostęp 2022-10-18] (ang.).
- ↑ Ho-Jin Kang i inni, Neurotoxic pyridinium metabolites of haloperidol are substrates of human organic cation transporters, „Drug Metabolism and Disposition: The Biological Fate of Chemicals”, 34 (7), 2006, s. 1145–1151, DOI: 10.1124/dmd.105.009126, PMID: 16624869 [dostęp 2022-10-18] (ang.).
- ↑ Kathryn M. Avent, J.J. DeVoss, Elizabeth M.J. Gillam, Cytochrome P450-mediated metabolism of haloperidol and reduced haloperidol to pyridinium metabolites, „Chemical Research in Toxicology”, 19 (7), 2006, s. 914–920, DOI: 10.1021/tx0600090, PMID: 16841959 [dostęp 2022-10-18] (ang.).
- ↑ Stephen Bazire: Przewodnik leków psychotropowych 2014. T. 2. Gdańsk: Via Medica, 2015, s. 3. ISBN 978-83-7599-920-4.
- ↑ Goodman and Gilman's Pharmacological Basis of Therapeutics, 10th edition (McGraw-Hill, 2001) (ang.).
- ↑ Haloperydol, [w:] Indeks Leków MP, lista preparatów, Medycyna Praktyczna [dostęp 2022-10-18].
Bibliografia
edytuj- Stephen M. Stahl: Podstawy psychofarmakologii. Leki przyciwpsychotyczne i normotymiczne. Gdańsk: Via Medica, 2007. ISBN 978-83-60945-42-1.