Gądów Mały

Nazwa miejscowości notowana była w formach Gandow (ok. 1300), Gundaw (1387), Gandaw (1425), Gandaw (ok. 1630), Gandau (1651-52), Klein Gandau (1743-46), Gandau, Klein- (1795), Gandau, Klein- (1845), Klein Gandau, Mała Gądawa (1941), Wrocław-Gądów Mały – Klein Gandau (1951), Gądów Mały, -owa -łego (1980)^[3].

W l. 1945-1951 przejściowo pod nazwą Mała Gądawa^[4].

Nazwa pochodzi od nazwy osobowej Gąd lub Gąda z sufiksem -ów^[5]. Z czasem utworzono formę z członem dyferencyjnym Klein = Mały, dla odróżnienia od wsi Gądów^[3].

W 1795 wieś o nazwie Klein Gandau liczyła 14 domów, w tym dwie gospody i 88 mieszkańców^[6]. Znajdowała się w okolicach wschodniej części dzisiejszej ulicy Balonowej (nieco na północ)^[7] i aż do czasu drugiej wojny światowej był to jedyny obszar zwartego osadnictwa pomiędzy Heller Str. (obecnie ul. Na Ostatnim Groszu) a Lohe (Ślęza)^[8].

Do wydania przez władze pruskie edyktu sekularyzacyjnego w 1810 należała do kapituły wrocławskiej^[9].

W połowie XIX wieku było tu już 194 mieszkańców, 17 domów, folwark z cegielnią, wiatrak i 2 kuźnie. Wieś znajdowała się w niewielkiej odległości na południe od Frankfurter Str., która była drogą wylotową na zachód miasta. Na skrzyżowaniu Frankfurter Str. i Heller Str. (obecnie ulice: Lotnicza i Na Ostatnim Groszu) była komora celna i popularna karczma „Der Letzte Heller”^[10] (pl. "Ostatni Grosz"). Natomiast przy Gandauer Str. znajdowała się gospoda z parkiem i stawem Etablissement Kaiser Friedrich Park^[11].

4 września 1865 odbył się we Wrocławiu przelot kilkuosobowym balonem, zorganizowany przez braci Berg. Jak donosił "Dziennik Poznański":

Balon wzniósłszy się do wysokości 6000 stóp wrócił szczęśliwie pod wsią Małe Gądowy na ziemię^[12].

W 1874 w pobliskich Kuźnikach powstaje stacja kolejowa. W 1895 w Klein Gandau mieszkało już 398 osób^[13]. W 1901 z sąsiednich Popowic (w 1897 włączonych do Wrocławia) zostaje uruchomione połączenie tramwajem elektrycznym z centrum miasta.

W 1872 teren pomiędzy wsią a Frankfurter Str. kupiło wojsko i po zniwelowaniu używało jako plac ćwiczeń (Exercierplatz).

W 1906 na zakończenie manewrów śląskich odbyła się na nim uroczysta defilada gwardii honorowej, którą odbierał cesarz Wilhelm II. Jako osobisty gość cesarza przyglądał się jej Winston Churchill^[14].

Na dawnym placu ćwiczeń garnizonu Breslau powstało w 1910 roku lotnisko wojskowe. Było jednym z pierwszych, historycznych lotnisk niemieckich. W czasie I wojny światowej zostało rozbudowane i wykorzystywano je do celów wojskowych. Po ratyfikacji układu wersalskiego lotnisko przyjęło charakter cywilny. W 1936 roku na lotnisku otwarto nowy terminal lotniczy, którego budynek nadal istnieje. W czasie II wojny światowej lotnisko podlegało lotnictwu wojskowemu – Luftwaffe.

W 1946 roku, po przejęciu przez Polskę, wykonano remonty mocno zniszczonych obiektów lotniskowych, umożliwiło to rozpoczęcie procesu szkolenia i uruchomienie lotów pasażerskich. Na lotnisku powstawały i w różnych latach prowadziły swoją działalność liczne organizacje lotnicze, m.in. Aeroklub Wrocławski i oddział PLL LOT. W działającym przy lotnisku Zakładzie Sprzętu Lotnictwa Sportowego wyprodukowano ponad 1000 szybowców – ostatni oblot produkcyjny odbył się w 1979 roku.

Ze starej infrastruktury lotniczej do dziś istnieją:

• Budynek portu z wieżą kontroli lotów przy ulicy Szybowcowej. Znajduje się w nim przedszkole, komisariat policji i mieszkania prywatne.
• Betonowa konstrukcja dawnego hangaru, dziś zajmowanego m.in. przez sklep "Biedronka".
• Hangar (oraz bunkier^[15]) przy ul. Bystrzyckiej. Odbudowany w latach 60. był użytkowany przez PZL "Hydral" i do dziś służy jako hala produkcyjna.
• Pozostałości bunkra przy ulicy Bystrzyckiej.

W połowie lat 70. teren Gądowa przeznaczono pod zabudowę mieszkaniową i podjęto decyzję o likwidacji lotniska. Na jego miejscu powstało osiedle, a nazwy ulic – wylotowa Lotnicza oraz Balonowa, Skrzydlata, Szybowcowa, Latawcowa, Sterowcowa, Samolotowa, Eugeniusza Horbaczewskiego, Stefana Drzewieckiego, Jerzego Bajana, Ludwika Idzikowskiego, Franciszka Hynka oraz bulwarów: Dedala, Ikara – nawiązują do lotniczej przeszłości tego miejsca.

Największy rozwój osiedla datuje się na lata osiemdziesiąte, kiedy to wybudowano najwięcej bloków mieszkalnych, głównie z wielkiej płyty (W-70).

 

W 1985 ukończono budowę pierwszej kaplicy będącej pierwszym etapem budowy kościoła parafii pod wezwaniem św. Maksymiliana Kolbego^[16] przy ul. Horbaczewskiego 20^[17]. Od 1992 do 2005 trwała budowa drugiego kościoła, erygowanej rok później parafii pw. Miłosierdzia Bożego^[18] przy ul. Bajana 47a.

 

 

28 czerwca 1985 został oddany do użytku Dom Handlowy „Astra” przy ulicy Horbaczewskiego 4-6^[19]. Innym obiektem handlowym jest Hala „Tęcza”^[20].

Na zachodnim skraju osiedla znajduje się obszar aktywności gospodarczej oraz boiska sportowe zarządzane przez Młodzieżowe Centrum Sportu^[21]. Na południu przy ulicy Bystrzyckiej na terenie dawnego PZL "Hydral" działa EBCC sp. z o.o. (European Brakes and Chasis Components).

Pod koniec lat 90. zaczęto realizować oryginalną koncepcję tzw. Rynku Zachodniego, czyli centrum handlowo-rekreacyjnego, na bulwarze Ikara. W jego centrum znajdował się pomnik projektu mgr Bogny Kozery, kamienny obelisk z lotniczym orłem i tablicą upamiętniającą lotnisko. W 2022 roku pomnik przeniesiono w nową lokalizację przy budynku dawnego terminalu portu lotniczego Gądów Mały przy ul. Lotniczej^[22].

Wznoszone od 1977 według projektu A. Chachaja i Z. Malinowskiego^[23] przez Wrocławski Kombinat Budowlany^[24] dla Spółdzielni Mieszkaniowej "Piast". Według planu w blokowisku na obszarze 164 ha miało zamieszkiwać 36 tysięcy ludzi^[25].

• 1795 – Klein Gandau: 14 domów i 88 mieszkańców
• 1872 – powstaje plac apelowy
• 1895 – 398 mieszkańców
• 1906 – uroczysta defilada, na której obecni są cesarz Niemiec i Winston Churchill
• 1910 – powstaje lotnisko, pierwsze sterowce
• 1929 i 1930 – trasa wyścigów lotniczych I Challenge i II Challenge biegła przez Wrocław
• 1930 – przylot sterowca "Graf Zeppelin"
• 1931 – pierwsze loty szybowcowe i skoki spadochronowe
• 1932 (lipiec) – międzylądowanie na Gądowie Adolfa Hitlera w trakcie kampanii wyborczej do Reichstagu
• 1937 (7 czerwca) – oddanie do użytku budynku dworca lotniczego
• 1941 (22 listopada) – w katastrofie lotniczej zginął Werner Mölders
• 1945 – od 15 II (zamknięcie oblężenia) do 1 IV (zajęcie przez Armię Czerwoną) lotnisko Klein Gandau jedyną drogą zaopatrzenia i ewakuacji Festung Breslau
• 1945 (10 maja) – Defilada Zwycięstwa
• 1946-1958 – lotnisko używane wspólnie przez PLL LOT i Aeroklub Wrocławski
• 1959 (13 września) – inauguracja Salonu Lotniczego zgromadziła 200 tysięcy osób
• 1977 – rozpoczęcie budowy osiedla
• 1978 – ostatnie szkolenie szybowcowe i skoki spadochronowe
• 1985 – ukończenie budowy SDH „Astra” i pierwszej kaplicy parafii św. Maksymiliana Kolbe
• 1994 (14 lutego) – otwarcie Szkoły Podstawowej nr 118 (bulwar Ikara 19)
• 2005 – ukończenie budowy Rynku Zachodniego i postawienie pomnika
• 2005 – ukończenie budowy kościoła parafii pw. Miłosierdzia Bożego

Zobacz multimedia związane z tematem: Gądów Mały

• Gądów Mały na zdjęciach archiwalnych i współczesnych