ELAR

W roku 1964 w świetlicy akademika T-4 Politechniki Wrocławskiej powstał zespół, który początkowo przybrał nazwę Studencki Kwartet Gitarowy ELAR 4. EL-AR stanowi skrót powstały od pierwszych liter nazw wydziałów Elektroniki i Architektury na których studiowali jego założyciele. Od początku działalności związany był z tzw. kulturę studencką i stąd jego współpraca z ZSP oraz występy pod egidą Rady Uczelnianej Zrzeszenia Studentów Polskich Politechniki Wrocławskiej. Pierwszy skład grupy tworzyli: Roman Runowicz (śpiew, gitara), Jan Urbanowicz (gitara), Zbigniew Marchewka (gitara basowa) i Janusz Rodziewicz (perkusja). Początkowo motorem napędowym grupy był Runowicz, który w 1965 roku zaprosił i włączył do jej działań artystycznych Waldemara Domagałę (śpiew, gitara, harmonijka ustna, flet). Wraz z jego pojawieniem się podniósł się znacznie poziom muzyczny i kultura wykonawcza zespołu, zaś jego członkowie zmienili jego nazwę na ELAR 5. Studencka przyjaźń Domagały z Runowiczem gruntownie odmieniła muzyczne oblicze ELARU, dzięki czemu przestał on kopiować The Shadows i już po roku sięgnął po utwory z repertuaru The Beatles (An I Love Her) i The Rolling Stones (Off the Hook) oraz rozpoczął pracę nad własnymi kompozycjami. Pieczę nad zespołem w roli organizatora, od samego początku sprawował Stanisław Lose (ówczesny student wydziału Architektury), twórca scenografii i oprawy widowiskowej występów. Zajmował się on także całym zapleczem organizacyjnym, tzn. dostarczał stroje estradowe, plakaty, afisze, produkował szafy głośnikowe na wzór aparatury marki Vox oraz dbał o właściwą ekspozycję muzyki ELAR-u podczas wszelkiego rodzaju dużych imprez miejscowych i wyjazdowych. Pomysły te rozwinął później wraz z powstaniem grupy Romuald & Roman (m.in. projekcje filmowe, czy tzw. olejowe projekcje psychedelic).

W roku 1965 zespół odniósł pierwszy znaczący sukces, zdobywając I nagrodę podczas turnieju bigbitowego „O Złota Gitarę Miasta Wrocławia”. Na scenie ogólnopolskiej zaistniał dzięki udziałowi w II Ogólnopolskim Przeglądzie Zespołów Muzyki Rozrywkowej w Gliwicach (maj 1966), gdzie Waldemar Domagała zajął III miejsce w kategorii „Wokalista”. Tamże pracownicy P. R. Katowice nagrali wykonane na żywo (bez udziału publiczności) 3 utwory zespołu: Batiarka, Tylko raz (muz. i sł. J. Urbanowicz) i Każdy ma swój dzień (muz. i sł. R. Runowicz). Rok później, występując na tej samej imprezie ELAR 5 zajął III miejsce w kategorii „Zespół” (ex aequo z Passatami). Za sprawą załatwionych przez Losego marynarek z chińskiego atłasu formacja nienagannie prezentowała się na scenie, przez co w roku 1966 otrzymała dowcipny, acz złośliwy przydomek „Kobietony” (Bogusław Klimsa twierdzi, że w 1968 r. uniformy te przejęła wrocławska grupa Romuald & Roman). W latach 1966 i 1967 Elar gościł w Telewizji Polskiej, wystąpił w Programie III Polskiego Radia w audycji radiowej poświęconej działalności zespołu. Ponadto zaczął regularnie występować we wrocławskim klubie studenckim Pałacyk (było to miejsce spotkań, które w owym czasie miało wyrobioną renomę w całym kraju i było zorientowane na jazz, przez co niewielu zespołom rockowym udało się tam wystąpić), a także w wielu innych klubach wrocławskich (Piwnica Świdnicka, Społem i in.). W tym okresie zespół był już trzykrotnym zdobywcą proporca ZSP i „Złotej Gitary Miasta Wrocławia”, laureatem wrocławskich eliminacji do Wiosennego Festiwalu Muzyki Nastolatków (1966) oraz laureatem I miejsca na III Ogólnopolskim Przeglądzie Zespołów Muzyki Rozrywkowej w Gliwicach (1967). W 1967 roku Zbigniewa Marchewkę zastąpił były gitarzysta solowy Grupy I, Romuald Piasecki (gitara basowa), a wraz z nim dołączył wybitny wrocławski elektronik, twórca wzmacniaczy, nagłośnienia i efektów gitarowych Wojciech Hornowicz. W styczniu 1967 roku doszło do reorganizacji w wyniku której skład zespołu tworzyli: Waldemar Domagała (śpiew), Jerzy Czeladyn (eks-Widma, a następnie Wisusy; gitara solowa; ówczesny student WSE), Roman Runowicz (gitara, harmonijka ustna), Zbigniew Marchewka (gitara basowa) i Grzegorz Zydel (perkusja – nie studiował). W skład ekipy technicznej wchodzili wówczas: Stanisław Lose (reżyseria, scenografia), Zygmunt Kardysz (reżyser dźwięku) i Tadeusz Greniuk (techniczny).

Wiosną 1968 roku wewnątrz grupy doszło do poważnej awantury w wyniku której Waldemar Domagała nie zgodził się na proponowane przez Losego i Piaseckiego usunięcie z zespołu gitarzysty Jerzego Czeladyna, uznając to za zdradę i na znak protestu odchodząc. W efekcie dotychczasowy skład uległ rozsypce, zaś Piasecki (i Hornowicz) powrócił do Grupy I, a w maju razem z Runowiczem założył zespół Romuald & Roman. We wrześniu 1968 r. odmieniony ELAR (już bez „5” w nazwie) powrócił w składzie, który tworzyli: Waldemar Domagała (śpiew, gitara, harmonijka ustna, flet), Jerzy Czeladyn (gitara solowa), Grzegorz Zydel (perkusja) wraz z nowym gitarzystą basowym, którym został Kazimierz Tomys (nie studiował)^[1]. W tym okresie formacja rozpoczęła współpracę z profesjonalnymi autorami tekstów – Andrzejem Kuryło (kierownik literacki) i Ryszardem Wojtyłło (późniejsi współpracownicy grupy Romuald & Roman). Dzięki fascynacji jej członków balladami Boba Dylana powstały pierwsze protest songi, takie jak Moloch, czy Nasz wspólny świat oraz program estradowy pt. Spod znaku anemii złośliwej (zawierał m.in. utwory: Nie wiem jeszcze, Oda do dojrzalszych, Moloch, Wrocławski czas) wykonywany przez zespół spowity dymem i oświetlony jaskrawą feerią świateł. Występując w nowym składzie ELAR zdecydował się na zmianę swojego profilu i stylu muzycznego. W nowo opracowanych utworach dominowały długie partie instrumentalne – aranżowane, bądź oparte na improwizacji, zaś Domagała w wywiadzie udzielonym miesięcznikowi Jazz z listopada 1969 roku marzył o tzw. wokalizmie, który polegał na instrumentalnym traktowaniu głosu.

W 1968 roku powstały pierwsze studyjne nagrania zespołu, zarejestrowane dla Redakcji Muzycznej Polskiego Radia w Warszawie^[1], m.in. Moloch (sł. A. Kuryło) i Wrocławski czas (sł. R. Wojtyłło). Oprócz nietuzinkowej barwy głosu Waldemara Domagały można w nich usłyszeć dobre solówki gitarowe Czeladyna z rozbudowanymi partiami improwizacyjnymi zespołu, które wówczas stanowiły novum, podobnie jak czas trwania każdego z utworów (około 5-6 minut), wychodzący poza schemat 3-minutowej piosenki. W tym okresie ELAR zajął I miejsce na Wrocławskiej Giełdzie Piosenki^[1]. W maju 1969 roku grupa zdobyła IV nagrodę w konkursie "Estrada Studencka '69" w ramach IV Festiwalu Kultury Studentów PRL w Krakowie za wykonanie piosenek Komu kwitną chabry i Moloch^[2]. Dotarła także do półfinału II Młodzieżowego Festiwalu Muzycznego^[1] oraz wystąpiła jako jeden z czterdziestu polskich zespołów rockowych na prestiżowym I OFAB w Kaliszu (listopad 1969). Nagrywała też w PR Wrocław^[3]. Artystyczna dojrzałość produkcji zespołu mogła go umiejscowić w czołówce najlepszych polskich zespołów rockowych. Jednak brak profesjonalnej promocji, nagrań płytowych, a także śladowa ilość tych nagranych w Polskim Radiu oraz kilka innych czynników wpłynęło na to, że ELAR poniekąd stał w miejscu i przestał istnieć w 1971 roku wraz z przejściem Waldemara Domagały do Nurtu.

Zespół ELAR przeszedł do historii polskiego rocka za sprawą występów we wrocławskim Pałacyku, wykonaniem kilku ambitnych utworów (Moloch, Wrocławski czas, Oda do dojrzalszych, autorstwa W. Domagały; Komu kwitną chabry i Gdyby wszystkie kwiaty, autorstwa A. Nowackiego), czy nietuzinkowymi tekstami Andrzeja Kuryły. Wraz z rozkwitem mody na rocka psychodelicznego w polskiej muzyce młodzieżowej, ELAR był błyskawicznie naśladowany przez inne zespoły, zaś schedę po nim przejął niejako Romuald & Roman, który w pierwszych latach działalności starał się rozwijać ów psychodeliczny styl.

• Bogusław Klimsa: Rock we Wrocławiu 1959-2000. Wrocław: Wydawnictwo c2, 2016, s. 40-44, 90, 138, 192, 196. ISBN 978-83-63037-19-2.
• Dariusz Michalski: Trzysta tysięcy gitar nam gra. Historia Polskiej Muzyki Rozrywkowej – lata 1958-1973. Warszawa: Iskry, 2014, s. 624-629. ISBN 978-83-244-0378-3.

• „Tylko raz” (Live in Gliwice 1966)
• ELAR - „Wrocławski czas” (1968)
• ELAR - „Moloch” (1968)
• ELAR w bazie Discogs (ang.)
• ELAR w bazie Rate Your Music (ang.)