Człuchów

 

Miasto leży pomiędzy jeziorami: Urzędowym, Miejskim Małym, Miejskim Dużym oraz największym – Rychnowskim, w odległości 136 km na południowy zachód od Gdańska.

Pod względem historycznym Człuchów leży na Pomorzu Gdańskim^[6].

Według regionalizacji fizycznogeograficznej Polski miasto znajduje się na Pojezierzu Północnokrajeńskim^[7].

Obiekt może pomieścić ponad 200 osób i oprócz projekcji filmów mogą się w nim odbywać przedstawienia teatralne, prelekcje i konferencje (gruntowna przebudowa kina i dodanie funkcji teatralnej odbyło się w roku 2024). Repertuar w kinie zapewnia firma REAKTYWACJA z Otwocka. Kino organizacyjnie podlega pod Miejski Dom Kultury.

Do zadań statutowych MDK należy organizowanie imprez kulturalnych na terenie miasta. Jest organizatorem i współorganizatorem wielu imprez, w tym wystaw, przeglądów, konkursów i warsztatów oraz imprez teatralnych i recytatorskich. Ściśle współpracuje również z wieloma organizacjami pozarządowymi oraz instytucjami działającymi na terenie miasta Człuchowa oraz regionu.

   Pracownie merytoryczne działające w Miejskim Domu Kultury:

• Pracownia teatralna
• Pracownia modelarska
• Pracownia muzyczna
• Pracownia plastyczna
• Pracownia taneczna
• Pracownia gier i zabaw
• Pracownia haftu kaszubskiego

W Człuchowie co roku organizowane są: Polish Boogie Festival^[8], Człuchów Rap Night oraz Dni Człuchowa.

Według danych z roku 2002 Człuchów ma obszar 12,48 km²^[9], w tym:

• użytki rolne: 33%
• użytki leśne: 3%

Miasto stanowi 0,79% powierzchni powiatu.

Dane z 31 grudnia 2008^[10]:

• Piramida wieku mieszkańców Człuchowa w 2014 roku^[11].

Według danych z 30 czerwca 2016 roku miasto liczyło 13 936 mieszkańców^[11].

 

Człuchów był starym osiedlem pomorskim, wzmiankowanym w XII wieku. Prawa miejskie posiada od 1348 roku.^{[potrzebny przypis]} Od 1312 roku był własnością Krzyżaków, rezydował tu wielki mistrz zakonu, brat Ulryka, Konrad V von Jungingen. Miasto przystąpiło do Związku Pruskiego, na prośbę którego w 1454 roku król Kazimierz IV Jagiellończyk ogłosił włączenie regionu wraz z miastem do Polski. W 1456 roku najechane, lecz niezdobyte przez Krzyżaków, dopiero w 1466 roku wpadło w ręce krzyżackie, jednakże po kilku dniach zostało odbite przez Polaków. W pokoju toruńskim (1466), kończącym wojnę trzynastoletnią, potwierdzono powrót miasta do Polski. Człuchów przynależał administracyjnie do województwa pomorskiego. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego z 1880 roku podaje, że pierwszym starostą człuchowskim jeszcze przed pokojem toruńskim, był Mikołaj Szarlej, po nim objął starostwo Władysław, kasztelan nakielski, wspominany w roku 1463. W roku 1466 Jerzy z Dąbrowy, o którym pisze Niesiecki, także dostał się do niewoli krzyżackiej. W roku 1510 starostą człuchowskim był Andrzej Górski, podkomorzy poznański. W 1520 roku Rafał Leszczyński, kasztelan łędzki, który potem został biskupem przemyskim i płockim. W 1534 zmarł Stanisław Kościelecki, w 1545 roku zmarł Jan Kościelecki, w 1565 roku Achacy Czema^[12]. Zamek w Człuchowie bezskutecznie próbowali zdobyć Szwedzi w 1627 roku. Udało się im to dopiero podczas potopu szwedzkiego w 1656 roku. Za panowania polskiego zamek był utrzymywany w dobrym stanie. Jeszcze przed potopem szwedzkim starosta człuchowski Jakub Wejher wyremontował zamek, a także ufundował w mieście barokowy kościół św. Jakuba – ob. główną zabytkową świątynię miasta.

Od 1772 roku (I rozbiór Polski) Człuchów należał do Prus. W 1786 roku i 1793 roku miały miejsce pożary miasta, a wskutek działań zaborców zamek popadł w ruinę.

 

Podczas II wojny światowej polska organizacja konspiracyjna Odra obserwowała niemiecką działalność gospodarczą w Człuchowie^[13]. Niemcy utworzyli w mieście podobóz pracy przymusowej obozu jenieckiego Stalag II B, w którym przetrzymywali ponad 300 jeńców^[14].

26 lutego 1945 roku Niemcy zostali wyparci z miasta przez oddziały 19 armii II Frontu Białoruskiego^[15] (po wojnie na ówczesnym placu Armii Czerwonej ustawiono Pomnik Braterstwa Broni)^[16]. Od 1945 roku Człuchów znajduje się ponownie w Polsce, obecna nazwa miasta została administracyjnie zatwierdzona 19 maja 1946 roku^[17].

W latach 1945–1999 Człuchów zmieniał przynależność administracyjną. Przed utworzeniem województwa szczecińskiego w 1946 był przejściowo częścią województwa pomorskiego z siedzibą w Bydgoszczy. W latach 1946–1950 był częścią województwa szczecińskiego, w latach 1950–1975 województwa koszalińskiego, w latach 1975–1998 województwa słupskiego. Od 1999 roku należy do województwa pomorskiego.

W 1972 roku oddano w mieście do użytku pierwszą w Polsce stację benzynową (CPN), której budynek był wykonany z prefabrykatów z tworzyw sztucznych^[18].

Jednym z tych, którzy najlepiej udokumentowali historię Ziemi Człuchowskiej, był Edmund Kloskowski. Swój wkład w badania nad dziejami miasta i okolic mają również Marian Fryda i Wiktor Zybajło.

 

 

 

Do rejestru zabytków zostały wpisane^[19]:

• zamek w Człuchowie z parkiem – niegdyś drugi po Malborku pod względem wielkości zamek krzyżacki^[20] (a terytorialnie największy). Był on siedzibą komtura i konwentu krzyżackiego. Rezydowali w nim m.in. komtur Ulrich von Jungingen i Konrad von Wallenrode (1377–1382)^[21]. Za czasów I Rzeczypospolitej był to zamek starościński, parokrotnie oblegany przez obce wojska. Pod zaborami w XIX wieku został w większości rozebrany na odbudowę miasta po pożarze. Do dziś przetrwały mury, wieża i nie odkryte jeszcze podziemia. Obecnie Muzeum Regionalne. (nr rej.: A-35/89 z 25.05.1955)
• barokowy kościół parafialny pw. św. Jakuba z XVII wieku, z wieżą z XVIII wieku, następnie rozbudowany. Ufundowany był przez ówczesnego starostę Jakuba Wejhera, konsekrowany w 1647 r. (nr rej.: A-295 z 27.09.1960)
• park miejski „Lasek Luizy” z XIX w. (nr rej.: A-1820 z 3.12.2007 i z 4.12.2007)
• dwór murowano-szachulcowy z 1 poł. XIX w. przy ul. Wojska Polskiego 5 (nr rej.: A-512 z 20.12.1965)
• układ urbanistyczny dawnego śródmieścia (nr rej.: A-513 z 20.12.1965)

Pozostałe obiekty zabytkowe:

• budynek poczty z 1892 roku;
• budynek dawnej szkoły średniej przygotowującej do zawodu nauczyciela „Preporanda” z 1901 roku, ul. Szczecińska (obecnie siedziba Urzędu Gminy);
• zabytkowe kamienice z XIX wieku przy ul. Królewskiej;
• budynek dawnej szkoły specjalnej dla dzieci głuchoniemych z 1882 roku przy ul. Parkowej (obecnie siedziba ZSA);
• wille z końca XIX wieku przy ul. Batorego;
• budynek browaru Rudolfa Leya z XIX wieku (obecnie siedziba PKO BP);
• budynek dawnej szkoły miejskiej z 1892 roku przy ul. Traugutta (obecnie siedziba CKU).
• budynek dworu miejskiego z 2 poł. XIX w., dawniej siedziba starostwa oraz Muzeum Regionalnego, przy al. Wojska Polskiego 3
• cmentarz z 1830 roku, ulokowany w centrum miasta pomiędzy budynkami mieszkalnymi i garażami^[22] (ulicami Traugutta, Średnią i Szczecińską)

Muzeum Regionalne prezentuje w swym dziale archeologicznym pradzieje Ziemi Człuchowskiej. Zabytki pochodzą z badań nad wczesnośredniowiecznym osadnictwem w rejonie jeziora Krępsko i Szczytno oraz cmentarzyskami ludności kultury pomorskiej w Olszanowie, Sąpólnie i Gwieździnie^[23].

 

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące wyznania:

• Kościół rzymskokatolicki
  • Parafia św. Jakuba Apostoła w Człuchowie
  • Parafia św. Judy Tadeusza w Człuchowie
  • Parafia Matki Bożej Królowej Polski w Człuchowie
• Kościół greckokatolicki
  • Parafia Greckokatolicka Poczęcia św. Jana Chrzciciela w Człuchowie
    • Cerkiew Poczęcia Świętego Jana Chrzciciela
• Kościół Zielonoświątkowy w RP
  • Zbór Kościoła Zielonoświątkowego „Samaria” w Człuchowie
• Świadkowie Jehowy
  • Dwa zbory (Człuchów–Południe, Człuchów–Północ)^[24]

W mieście Człuchów od 1984 roku istnieje klub kajakowy: „Polstyr” Człuchów, którego założycielem jest Ryszard Jękot, w swojej historii wytrenował wielu mistrzów polski oraz medalistów międzynarodowych zawodów kajakowych typu Mistrzostwa Polski, Mistrzostwa Europy^[25].

MKS (Miejski Klub Sportowy) Piast Człuchów - V liga (pomorska).

Człuchów leży na przecięciu dróg krajowych nr 25 i nr 22 oraz drogi wojewódzkiej nr 188. Są to szlaki komunikacyjne na trasach:

• Droga krajowa nr 22 (tzw. Berlinka): Kostrzyn n. Odrą PL-D – Gorzów Wlkp. – Człopa – Wałcz – Człuchów – Chojnice – Starogard Gd. – Malbork – Elbląg – Grzechotki PL-RUS
• Droga krajowa nr 25: (DK 11 z Koszalina) Bobolice – Biały Bór – Człuchów – Sępólno Kraj. – Bydgoszcz – Inowrocław – Strzelno – Konin – Kalisz – Ostrów Wlkp. – Oleśnica
• Droga wojewódzka nr 188: Piła - Złotów - Człuchów

Przez miasto przebiegają następujące linie kolejowe:

• Linia kolejowa nr 210: Chojnice – Runowo Pomorskie, przy której znajduje się stacja kolejowa Człuchów.^[26]
• Linia kolejowa nr 413: Człuchów - Przechlewo (kiedyś prowadziła do Słosinka, lecz została rozebrana), która obsługuje ruch towarowy.^[27]

Polregio zapewniają połączenia z Chojnicami, Szczecinkiem, Gdynią, Tczewem oraz Słupskiem.

Miasto posiada bezpłatną komunikację miejską.^[28]

Komunikację z miastem zapewniają autobusy Powiatowego Zakładu Transportu Publicznego w Człuchowie, PKS Bytów i inne.

 

•   Uslar (Niemcy)^[29],
•   Conches-en-Ouche (Francja)^[30],
•   Kaniów (Ukraina)^[31].

• Cmentarz żydowski w Człuchowie
• TON Szkolna
• Synagoga w Człuchowie
• Radpol

• Przewodnik multimedialny po mieście
• Historia Żydów w Człuchowie na portalu Wirtualny Sztetl
• Człuchowo, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 862 .