Brzoza omszona

Brzoza omszona
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	bukowce
Rodzina	brzozowate
Rodzaj	brzoza
Gatunek	brzoza omszona
	Nazwa systematyczna
	Betula pubescens ; Ehrh. Beitr.Naturk.(Ehrhart)6:98 1791
Synonimy
	Betula alba L.;
	Betula alba L.;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Brzoza omszona (Betula pubescens Ehrh.) – gatunek drzewa liściastego z rodziny brzozowatych (Betulaceae). Występuje w zachodniej, środkowej i północnej Europie, na Syberii i Kaukazie oraz na Grenlandii^[4]. W Polsce występuje na całym niżu pospolicie, w górach jest rzadki^[5].

Morfologia

Pokrój: Posiada owalną koronę. Gałęzie są uniesione ku szczytowi lub poziome. Dorasta do 28^[6]–30^[5] m wysokości.
Pień: Kora młodego drzewka ma fioletowoczerwoną barwę. Później staje się matowobiała. Łuszczy się okrężnymi płatami. Starsze okazy mają korę spękaną i ciemniejącą^[5]^[6]. Na pędach brak żywicznych brodawek lub występują one nielicznie. Pędy początkowo miękko owłosione, z czasem łysieją^[6]. Pędy są wyprostowane, rzadziej i na końcach tylko przewisające^[5].
Liście: Ciemnozielone na powierzchni górnej i jaśniejsze, zielonawoszare na powierzchni dolnej. Posiadają charakterystyczne, gęste, siateczkowate unerwienie. Nerwy są lekko brunatne lub prawie białe. Liście wykazują obecność nielicznych włosków gruczołowych i są lekko omszone na obu powierzchniach. Na dolnej powierzchni widoczne są małe kępki żółtawoszarych włosków, w miejscach rozgałęzień nerwów. Kształt jajowaty lub romboidalny. Szczyt nie jest wydłużony ani zaostrzony. W porównaniu z liśćmi brzozy brodawkowatej, są nieco mniejsze, grubsze i bardziej regularnie ząbkowane^[7].
Owoce: Drobne orzeszki, obustronnie uskrzydlone. Zebrane w walcowate, rozpadające się owocostany.

Biologia i ekologia

Siedlisko: Torfowiska, lasy bagienne, w tym olsy, wilgotne kwaśne dąbrowy i zarośla wierzbowe^[5]. Spotykana na niżu aż po położenia górskie, w Alpach do 2000 m n.p.m. Rośnie na glebach wilgotnych, podmokłych, kwaśnych i piaszczystych. Unika miejsc o suchym podłożu. Mniej światłożądna niż brzoza brodawkowata. Odporna na mróz. Megafenerofit. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Ass. brzezina bagienna Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis^[8]. Opadłe liście są pożywką m.in. dla bakterii z rodzaju Rhodococcus(inne języki)^[9]. Liczba chromosomów 2n = 56^[10].

Mieszańce i zmienność

Brzoza omszona łatwo krzyżuje się z brzozą brodawkowatą dając mieszańca B. × aschersoniana Hayek o cechach pośrednich i z tego powodu trudnego do identyfikacji. Tworzy także mieszańce z b. niską i b. karłowatą^[5]^[11].

W obrębie gatunku wyróżnia się 5 zaakceptowanych odmian^[12]:

Betula pubescens var. fragrans Ashburner & McAll.
Betula pubescens var. golitsinii (V.N.Vassil.) Tzvelev
Betula pubescens var. litwinowii (Doluch.) Ashburner & McAll.
Betula pubescens var. pubescens
Betula pubescens var. pumila (Zanoni ex Murray) Govaerts

oraz dodatkowo mieszańca między odmianą typową (var. pubescens) oraz var. pumila – nothovar. kusmisscheffii (Regel) Gürke^[12].

W Polsce obok odmiany typowej (podnoszonej też do rangi podgatunku) wyróżniany jest tradycyjnie podgatunek:

B. pubescens Ehrh subsp. carpatica (Willd.) Asch. & Graebn. – brzoza omszona karpacka^[13]

Takson ten w niektórych ujęciach podnoszony jest nawet do rangi osobnego gatunku jako Betula carpatica Waldst. & Kit. – brzoza karpacka^[14]^[5]. Identyfikowany jest na podstawie takich cech morfologicznych jak: wysokość nie przekraczająca 4 m, liście podwójnie nierówno ząbkowane, bez kępek włosków w kątach nerwów po spodniej stronie, których jest 5 par (u podgatunku typowego jest 8–9 par nerwów)^[5]. W bazie Plants of the World Online takson nie jest uznawany (jego nazwa stanowi synonim odmiany typowej)^[12]. W syntaksonomii takson ten uznawany jest za gatunek charakterystyczny dla Ass. Pado-Sorbetum^[8].

Zastosowanie

Roślina lecznicza

Surowiec zielarski: Liść brzozy (Betulae folium) – całe lub połamane liście brzozy brodawkowatej i brzozy omszonej, oraz ich mieszańców. Surowiec powinien zawierać nie mniej niż 1,5% flawonoidów w przeliczeniu na hiperozyd^[7]. Zawiera ponadto do 3,2% saponin, kwasy organiczne, żywice, do 9% garbników katechinowych, sole mineralne, olejek eteryczny i związki trójterpenowe (folientriol, folientetraol)^[15].
Działanie i zastosowanie: Działa moczopędnie, odtruwająco i wzmacniająco. Jest stosowany przy kamicy nerkowej, przy obrzękach na tle krążeniowym, jako środek na porost włosów, a w medycynie ludowej – do wybielania skóry i przeciw piegom. W przewlekłych chorobach dróg moczowych, niewydolności nerek, przy gośćcu i przy łuszczycy stosuje się napar z liści, które zawierają szereg czynnych substancji, m.in. flawonoidy, garbniki, sole mineralne i związki żywiczne. Można nim przemywać też suchą i łuszczącą się skórę^[16]^[17].
Zbiór i suszenie: Liście zrywa się młode, gdy są jeszcze lepkie i suszy w warunkach naturalnych w cieniu. Po wysuszeniu liście mają słaby, przyjemny zapach i gorzkawy, ściągający smak. Korę zbiera się wiosną z młodych, ściętych pni i gałązek, zdziera się elastyczną białą część zewnętrzną. Pączki pozyskuje się wczesną wiosną, gdy są dobrze nabrzmiałe, z drzew ściętych w czasie czyszczeń, i suszy w temperaturze 25 – 30 °C. Wysuszone pączki są lepkie, na przekroju jasnozielone, o silnym balsamicznym zapachu i gorzkawym smaku.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-03] (ang.).
↑ Betula pubescens, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-25].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h MariaM. Gostyńska-Jakuszewska MariaM., Betulaceae, Brzozowate, [w:] AdamA. Jasiewicz (red.), Flora Polski. Rośliny naczyniowe, t. III, Kraków: PAN, 1992, s. 8-9, ISBN 83-85444-06-8 .
↑ ^a ^b ^c Johnson O., More D.: Drzewa. Warszawa: Multico, 2009, s. 182. ISBN 978-83-7073-643-9.
↑ ^a ^b Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4 .
↑ ^a ^b Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ NataliiaN. Khomutovska NataliiaN., IwonaI. Jasser IwonaI., Valery A.V.A. Isidorov Valery A.V.A., Unraveling the Role of Bacteria in Nitrogen Cycling: Insights from Leaf Litter Decomposition in the Knyszyn Forest, „Forests”, 15 (6), 2024, s. 1065, DOI: 10.3390/f15061065, ISSN 1999-4907 [dostęp 2024-07-24] (ang.).
↑ Betula pubescens na Flora of North America [dostęp 2014-01-27].
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ ^a ^b ^c Betula pubescens Ehrh., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-07-26] .
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 42, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin Polski niżowej. Wyd. drugie poprawione i unowocześnione. Warszawa: Wydawnictwo naukowe PWN, 2013, s. 99. ISBN 978-83-01-14342-8.
↑ Aleksander Ożarowski, Wacław Jaroniewski: Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie. Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, 1989, s. 108-113. ISBN 83-202-0472-0.
↑ Anna Mazerant: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990, s. 45-48. ISBN 83-202-0810-6.
↑ Jindřich Krejča, Jan Macků: Atlas roślin leczniczych. Warszawa: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1989. ISBN 83-04-03281-3.

Bibliografia

Gregor Aas, Andreas Riedmiller: Drzewa. Peter Schütt (współpraca). Wyd. VII. Warszawa: MUZA SA, 2005. ISBN 83-7200-625-3.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-03] (ang.).

[iucn-3] Betula pubescens, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[4] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-25].

[maria-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h MariaM. Gostyńska-Jakuszewska MariaM., Betulaceae, Brzozowate, [w:] AdamA. Jasiewicz (red.), Flora Polski. Rośliny naczyniowe, t. III, Kraków: PAN, 1992, s. 8-9, ISBN 83-85444-06-8 .

[drzewa-6] Johnson O., More D.: Drzewa. Warszawa: Multico, 2009, s. 182. ISBN 978-83-7073-643-9.

[FPX-7] Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4 .

[A-8] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[9] NataliiaN. Khomutovska NataliiaN., IwonaI. Jasser IwonaI., Valery A.V.A. Isidorov Valery A.V.A., Unraveling the Role of Bacteria in Nitrogen Cycling: Insights from Leaf Litter Decomposition in the Knyszyn Forest, „Forests”, 15 (6), 2024, s. 1065, DOI: 10.3390/f15061065, ISSN 1999-4907 [dostęp 2024-07-24] (ang.).

[10] Betula pubescens na Flora of North America [dostęp 2014-01-27].

[B-11] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[powo-12] Betula pubescens Ehrh., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-07-26] .

[checklist-13] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 42, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[Rutkowski13-14] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin Polski niżowej. Wyd. drugie poprawione i unowocześnione. Warszawa: Wydawnictwo naukowe PWN, 2013, s. 99. ISBN 978-83-01-14342-8.

[ISBN8320204720-15] Aleksander Ożarowski, Wacław Jaroniewski: Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie. Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, 1989, s. 108-113. ISBN 83-202-0472-0.

[16] Anna Mazerant: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990, s. 45-48. ISBN 83-202-0810-6.

[17] Jindřich Krejča, Jan Macků: Atlas roślin leczniczych. Warszawa: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1989. ISBN 83-04-03281-3.

[4]

[5]

[1]

[2]

[3]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]