Brynek

Jako miejscowość Brynek powstał na początku XVI wieku (około roku 1530) i do końca XVIII wieku był własnością rodziny Verdugo. Z biegiem lat zmieniali się jego właściciele. W roku 1825 stał się własnością Bernharda Rosenthala. W 1872 tutejszy pałac został rozbudowany o dwa boczne skrzydła. 7 kwietnia 1889 roku zmarł dr Hugo von Rosenthal, dziedzic Brynka, pozostawiając siedmioletnią córkę Barbarę. Do czasu uzyskania przez nią pełnoletniości opiekę nad majątkiem i nią samą sprawował wyznaczony opiekun prawny. Tymczasem od pewnego już czasu dobrami brynkowskimi interesował się graf Hugo II Karol Łazarz Eugeniusz Fryderyk Henckel von Donnersmarck z linii bytomsko-siemianowickiej (katolickiej). Choć Brynek nie był jeszcze jego własnością, hrabia przymierzał się, na razie teoretycznie do przebudowy pałacu. Wynajął nawet znanego architekta Karla Grossera, który ukończył tę samą Akademię Budowlaną w Berlinie, co projektant pracujący dla księcia Hohenlohe. Około 1900 Grosser wykonał makietę przebudowanego pałacu. Cztery lata później Brynek nabyła ostatecznie rodzina Donnersmarcków. Do przebudowy przystąpiono w 1905 roku. Główny budynek starego pałacu został w 90 procentach rozebrany i częściowo na starych fundamentach postawiono nowy gmach. Był on szerszy i wyższy od poprzedniego, rozbudowano również skrzydła boczne i dobudowano neobarokową kaplicę połączoną z zachodnim skrzydłem poprzez oszklony korytarz. Na frontowej ścianie przeczytać można, że budowa głównej części nowego pałacu trwała jeden rok.

Przy jej okazji w okolicach Brynka odkryto złoża gliny nadającej się do produkcji cegły klinkierowej. Całość została zaprojektowana w stylu eklektycznym, z elementami neobaroku. Nowa posiadłość hrabiego stała się okazałą, dwukondygnacyjną budowlą o korpusie flankowym od frontu. Pałac posiadł dwie wieże, zwieńczone cebulastymi hełmami. Graf Hugo II nie nacieszył się przebudowanym pałacem, gdyż jak podają źródła 2 kwietnia 1908 roku o godzinie 12.15 zakończył życie. Po zmarłym, rodzinne włości objął jego syn - graf Edgar H.L.M. Henckel von Donnersmarck. 22 maja zakończono w Brynku ostateczne prace budowlane, o czym informuje inskrypcja umieszczona na tarasie po zachodniej stronie. Całość kosztowała rodzinę Donnersmarcków 3 miliony marek w złocie. Hrabia Edgar sprowadził do Brynka Aleksandra Vlahovitisa von Dragomiresta wraz z jego rodzicami i zatrudnił go w charakterze zarządcy dóbr. Sam zmarł 14 maja 1939 roku. Po Edgarze panem na Brynku został jego syn - Karl Henckel von Donnersmarck, który przeżył ojca tylko o 8 miesięcy. 26 stycznia 1940 roku zginął na wojnie, a dobra przeszły w ręce jego trzech córek. Wszystkie miały, na cześć matki na pierwsze imię Maria, lecz posługiwały się drugimi imionami: Wilhelmina, Zofia i Karolina. Ta ostatnia była najbardziej znana w okolicach Brynka. 17 lipca 1944 roku Maria Karoline Walerie Gabriele Josephine Elizabeth Anna von Donnersmarck wyszła za mąż za majora wojsk pancernych, Clemensa, Heinricha, Karla, Hubertusa, grafa von Kagenecka. Z początkiem wojny siostry wraz z matką zostały zmuszone do opuszczenia pałacu, gdyż rodzina nie kryła niechęci do narodowego socjalizmu.

Hrabianki zamieszkały w „domu ogrodnika” nieopodal kotłowni. W opustoszałym pałacu otwarto szkołę dla członków Hitlerjugend, a później Seminarium Nauczycielskie im. Adolfa Hitlera. Również kaplica pałacowa została zamknięta i przerobiona na nazistowską bibliotekę. Natomiast prochy czterech potomków rodu, spoczywających w krypcie kaplicy, zostały pod koniec lat 30 przeniesione do rodzinnej krypty mieszczącej się w kościele Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Bytomiu, gdzie spoczywają do dnia dzisiejszego. 19 stycznia 1945, gdy Armia Czerwona zbliżała się w okolice Brynka, Donnersmarckowie uciekli w stronę Westfalii. Czerwonoarmiści wkroczyli w ten rejon 21 stycznia. Działania wojenne łaskawie obeszły się z pałacem.

Po wojnie utworzono w Brynku Gimnazjum Leśne, które uległo przekształceniu w Liceum, a następnie Technikum Leśne. Jego organizacji podjął się pierwszy dyrektor, mgr inż. Stanisław Morawski, od 1990 roku patron szkoły. Dziś pałac nadal służy młodzieży - mieści się w nim internat Zespołu Szkół Leśnych i Ekologicznych. Pałac po przebudowie w latach 1904-1905 stał się luksusową, eklektyczną rezydencją z wieloma elementami neobarokowymi. Istnieje po dziś dzień zewnętrznie praktycznie niezmieniony, wpisany do rejestru zabytków pod numerem 658/66. Fasadę północną pałacu, oprócz kamiennych kolumn i kartuszu herbowego umieszczonego w portyku, zdobią cztery ponad 2-metrowe rzeźby, które przedstawiają żywicieli narodu: rolnika, leśnika, rybaka i hutnika. Pod front prowadzi podjazd. Pałac posiada również dwie narożne, ośmioboczne, trzykondygnacyjne, wieże, zwieńczone cebulastymi hełmami. Wznoszą się one na styku skrzydeł z korpusem od południowej strony. Jedno z dwóch skrzydeł budowli, to po stronie zachodniej, połączone jest oszklonym pasażem, zdobionym pierwotnie berlińskimi witrażami z kaplicą pw. św. Franciszka z Asyżu i św. Huberta (hrabiowskiego patrona kaplicy) należącą do parafii św. Antoniego w Tworogu. Jej front zdobi owalna płaskorzeźba, medalion przedstawiający Matkę Bożą z Dzieciątkiem. Z przedwojennego wystroju wnętrza zachowało się niewiele. Oryginalny jest jedynie witraż główny z prezbiterium, przedstawiający pokłon Trzech Króli. Reszta witraży została zdewastowana lub zakryta wraz z polichromią. Czas i historia nie oszczędziły również wnętrz samego pałacu. Z chwilą wkroczenia na teren Brynka Armii Czerwonej, został on ogołocony z większości obrazów, dywanów i innych wartościowych sprzętów.

W 1949 przybył do miejscowości Aleksander Zawadzki, który w 1952 został przewodniczącym Rady Państwa.

Dziś istnieją podniszczone nieco przez użytkowanie resztki niegdysiejszej elegancji. Ściany wewnątrz pałacu zdobione są marmurowym stiukiem, posadzki wykładane marmurowymi płytami, a w niektórych pokojach parkietem. Schody, w większości granitowe, w holu głównym posiadają stiukowe balustrady z ozdobnymi tralkami. Sufity sieni pałacowych i niektórych pomieszczeń zdobią plafony. Drzwi głównego wejścia są ciężkie i drewniane, bogato zdobione. Z pierwotnych elementów zachowały się zabytkowe żyrandole i kominki oraz rokokowe wazony na marmurowych postumentach. Pierwotny wystrój częściowo prezentują pomieszczenia takie jak biblioteka, sala balowa z kominkiem (dzisiejsza aula), klatka schodowa i hol. W dwóch dawnych komnatach mieści się założona przez nauczycieli Technikum Leśnego, Izba Pamięci Narodowej. Zgromadzone przez lata, liczne zbiory przyrodnicze (owady, wypchane ptaki i ssaki, zbiory liści, zielniki) stanowią ekspozycję sali myśliwskiej oraz zdobią inne pomieszczenia. Na wielu pałacowych ścianach wiszą tabla upamiętniające nauczycieli i absolwentów najstarszej szkoły leśnej w Polsce. Dwa górne piętra użytkowane są przez mieszkających w internacie uczniów.

Po przebudowie pałacu rodzina Donnersmarcków starała się o zaproszenie do Brynka cesarza Niemiec, Wilhelma II, który parokrotnie gościł w niedalekim Świerklańcu - siedzibie ewangelickiej linii rodu. Cesarz nigdy tam nie przyjechał. Dopiero 31 lipca 1994 roku potomkowie hrabiów von Donnersmarck powrócili do Brynka, gdzie odbywały się uroczystości pięćdziesiątej rocznicy ślubu Marii Karoliny i Clemensa von Kagenecka. Byli zadowoleni, że pałac istnieje i służy młodzieży.

W maju 2003 pałac posłużył jako scenografia do jednego z odcinków „Sensacji XX wieku”. To, z naszego punktu widzenia, jest uniwersalny budynek i sam ma bardzo ciekawą historię - tak wypowiadał się sam Bogusław Wołoszański. W odcinku noszącym tytuł „Zabójcy” zagrali między innymi: Tadeusz Dedek, Dorota Chotecka, Antoni Gryzik, Robert Talarczyk, Rafał Mohr, Piotr Grabowski i Artur Dziurman.

Pałac otoczony jest parkiem zaprojektowanym zgodnie z zasadami angielskiej sztuki ogrodniczej, której głównym założeniem były rozległe polany widokowe. Park ten został założony w 1829 roku. Jego powierzchnia wynosi 36 hektarów. Wśród licznych gatunków drzew i krzewów rosną tu m.in.: choiny kanadyjskie, daglezje, buki, świerki serbskie i kłujące, różne odmiany cyprysików i żywotników. Godne uwagi są pomnikowe wiązy i lipy oraz trzystuletnie dęby szypułkowe.

Do parku prowadzą dwie główne bramy wjazdowe z kordegardami. Wśród wielu zabudowań gospodarczych na szczególną uwagę zasługują: okrągła wieża ciśnień z 1905 roku, oranżeria, ujeżdżalnia koni (dzisiejsza sala gimnastyczna) oraz oficyny mieszkalne. W parku mieści się również zupełnie odmienny architektonicznie budynek szkolny, który oddany został do użytku w 1964 roku. W 1946 r. równolegle z utworzeniem szkoły leśnej, z inicjatywy wybitnego dendrologa, inż. Henryka Edera w parku pałacowym powstał ogrodzony, 5 hektarowy ogród przyszkolny. Na jego terenie znajdują się między innymi: alpinarium, torfowisko z florą bagienną, pergola z pnączami, trzy stawy prezentujące ekosystemy wodne. Pozostałą powierzchnię wypełniają drzewa i krzewy, wśród których nie brak gatunków egzotycznych, takich jak: grujecznik japoński, orzesznik gorzki, metasekwoja chińska, choina kanadyjska, kasztan jadalny, surmie, tulipanowce, magnolie, korkowiec amurski, azalie gandawskie, kielichowiec wonny, różanecznik katawbijski w odmianach, klony, oriksa japońska, dereń kwiecisty.

Dzięki badaniom entomologicznym mgr inż. Henryka Szołtysa na terenie parku stwierdzono bytowanie ponad 400 gatunków chrząszczy. Z ciekawostek ornitologicznych na uwagę zasługuje występowanie kilkudziesięciu gatunków ptaków leśnych, wodnych, błotnych w tym wielu gatunków chronionych.

• Brynek, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 394 .